Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 30 Eylül 2022 tarihinde Ukrayna’ya ait Herson, Zaporijya, Donetsk ve Luhansk bölgelerinin ilhakını onaylayan kararnameleri imzalamıştır.[1] Bu gelişmenin ardından Ukrayna Cumhurbaşkanı Vladimir Zelenski, Kiev’in hızlandırılmış bir prosedürle Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’ne (NATO) üye olmak için başvuracağını ifade etmiştir.[2]
2 Ekim 2022 tarihinde ise Orta ve Doğu Avrupa’da yer alan dokuz ülkenin devlet başkanı, Rusya’nın Ukrayna topraklarını ilhak etmesini asla tanımayacaklarını ilan eden bir bildiri yayınlamıştır. Bu ülkeler arasında Çekya, Estonya, Letonya, Litvanya, Karadağ, Kuzey Makedonya, Polonya, Romanya ve Slovakya yer almaktadır. Ayrıca söz konusu devletler, NATO’nun on dört yıl önce aldığı ve Ukrayna’nın gelecek yıllarda ittifaka katılma isteğini destekleyen kararın arkasında durduklarını vurgulamıştır. Buna karşılık bahsi geçen bildiride yer almayan devletler arasında Macaristan, Arnavutluk, Bulgaristan, Hırvatistan ve Slovenya bulunmaktadır.[3]
Bildiriyi önemli kılan noktalardan biri, imzası bulunan dokuz üyenin de NATO üyesi olmasıdır. Ayrıca bu ülkelerin Orta ve Doğu Avrupa’da Rusya’ya yönelik tehdit algılamalarının daha yüksek olan devletler olduğu da bilinmektedir.
Belirtmek gerekir ki; bahsi geçen dokuz ülkenin böyle bir bildiriye imza atmaları sürpriz olmamıştır. Zira Baltık ve Doğu Avrupa ülkeleri, Moskova yönetiminin 24 Şubat 2022 tarihinde Ukrayna’ya yönelik başlattığı saldırının ardından sıranın kendilerine gelebileceğinden endişe duymaktadır.[4] Özellikle de Baltık Devletleri gerek NATO gerekse de Avrupa Birliği (AB) içinde Rusya’yı sınırlandırmayı amaçlayan kararlarda genellikle ön safhalarda yer almaktadır. Öyle ki bu devletler, kısa bir süre önce Ruslara sınırların kapatmış ve Rusya Devlet Başkan Vladimir Putin’in seferberlik kararından kaçan Rus vatandaşlarına bile sığınma hakkı vermeyeceklerini açıklamıştır.[5] Dolayısıyla Baltık ülkelerinin Ukrayna’nın NATO üyeliğini en çok destekleyecek devletler olacağı öngörülebilir.
Mevzubahis bildiriye imza atan dokuz ülkenin arasında Polonya, Çekya ve Slovakya da yer almaktadır. Polonya’nın Doğu Avrupa’daki Rus karşıtlığının merkezini oluşturduğu göz önünde bulundurulduğunda, bu bildiriye imza atması oldukça olağandır. Polonya ve Çekya’nın Rusya-Ukrayna Savaşı başından itibaren Moskova yönetimine karşı şahin bir politika izledikleri görülmektedir.
Karadağ ve Kuzey Makedonya yönetimlerinin de bildiride imzaları vardır. Öncelikle bu iki ülke, en yeni NATO üyeleridir. Podgoritsa, ittifaka 2017 yılında katılmışken; Üsküp ise 2020 senesinde üye olmuştur. Bu özelliklerinden ötürü iki devletin de NATO genişlemesine ve dolayısıyla Ukrayna’nın ittifaka üyeliğine sıcak baktığı öne sürülebilir.
Öte yandan bildiriye imza atan ülkeler kadar atmayan devletlerin de yaklaşımı önemlidir. Örneğin Bulgaristan Cumhurbaşkanı Rumen Radev, 4 Eylül 2022 tarihinde savaş sona erene kadar Ukrayna’nın NATO üyeliğine karşı olduğunu belirtmiştir.[6] Bulgaristan’da eski Başbakan Kiril Petkov’un 2022 yılının Haziran ayında güven oyu alamaması nedeniyle devrilmesinin ardından Radev’in de Bulgaristan siyasetindeki nüfuzu artmıştır.
Söz konusu dönemde Sofya’nın Ukrayna’ya yönelik politikasında belirgin değişiklikler yaşanmıştır. Zira geçici hükûmet, Rus devlet şirketi Gazprom’la doğalgaz görüşmelerine başlamış ve en azından 2022 yılı sonuna kadar geçerli olan anlaşma uyarınca doğalgaz tedariğini sürdürerek enerji güvenliğini sağlamak istemiştir. Bilhassa kış aylarının yaklaşması, Bulgaristan’daki karar alıcıların Pektov’a kıyasla Kiev’e karşı mesafeli bir yaklaşım benimsemesine neden olmuştur. Örneğin 29 Eylül 2022 tarihinde Ukrayna’nın Bulgaristan’dan ağır silahlar talep ettiği; fakat geçici hükûmetin bu isteği geri çevirdiği bilinmektedir.[7] Ayrıca 2 Ekim 2022 tarihinde gerçekleşen seçimlerde Rus yanlısı kimliğiyle dikkat çeken üç faklı partinin[8] toplamda %23-24 oy almaları ve Bulgaristan’daki yeni hükûmette yer alıp almayacakları da Sofya’nın Kiev’in NATO üyeliğine yönelik tutumunu etkileyebilir.
Bildiride imzası bulunmayan bir başka Doğu Avrupa ülkesi ise Macaristan’dır. Budapeşte’nin Ukrayna’nın hızlandırılmış NATO üyeliğine yaklaşımının olumlu olmayacağı ifade edilebilir. Bu husus, Budapeşte’nin Moskova’yla olan ilişkilerinden ziyade; Kiev’le yaşadığı ihtilaflarla ilgilidir.
Mevzubahis durumu açmak gerekirse Macaristan Hükûmeti, Kiev yönetiminin Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Macaristan’dan kopan ve halihazırda Ukrayna’nın bir bölgesi olan Transkarpatya’daki azınlık topluluklarına uyguladığı politikalardan rahatsızdır. Zaten bu nedenle Macaristan, 2019 yılında bölgedeki seçimlerin sonucunu etkilemeye çalışmakla suçlanmış ve Budapeşte, bu anlaşmazlıktan ötürü Ukrayna’nın NATO üyelik müzakerelerini engellemiştir.[9] Dolayısıyla Macaristan’ın Ukrayna’nın üyeliği konusunda bu meseleyi yeniden gündeme getirmesi mümkündür.
Hırvatistan’ın da bildiriye imza atmadığı görülmektedir. 8 Ağustos 2022 tarihinde Hırvatistan Cumhurbaşkanı Zoran Milanovic, Rusya’ya yönelik yaptırımların işe yaramadığını dile getirmiş ve bahsi geçen yaptırımların Hırvatistan’a zarar verdiğini belirtmiştir.[10] Böylece Hırvatistan, Macaristan’dan sonra Rusya’ya yönelik yaptırımların işe yaramadığını dile getiren AB ve NATO üyesi ikinci ülke olmuştur. Dolayısıyla Zagreb yönetiminin bildiriye imza atmamasının sürpriz olmadığı söylenebilir.
Sonuç olarak Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin Ukrayna’nın NATO üyeliği konusunda bir konsensüs içinde olmadıkları vurgulanmalıdır. Bu durumda ise mevzubahis ülkelerin Rusya’dan algıladıkları tehdidin boyutu ve enerji faktörü etkili olabilmektedir. NATO’nun yapısı gereği alınacak her kararın tüm üye devletler tarafından onaylanması gerekmektedir. Bu durum ise Ukrayna’nın üyeliğinin sürüncemede kalmasına neden olabilir.
[1] “Putin Signs Decrees Paving Way for Annexing Ukraine Territories of Kherson and Zaporizhzhia”, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2022/sep/29/putin-to-sign-treaty-annexing-territories-in-ukraine-kremlin-says, (Erişim Tarihi:04.10.2022).
[2] “Zelenskyy is Pushing for Fast-Track NATO Membership. Does Ukraine Have a Fighting Chance to Join the Club?”, Atlantic Council, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/zelenskyy-is-pushing-for-fast-track-nato-membership-does-ukraine-have-a-fighting-chance-to-join-the-club/, (Erişim Tarihi:04.10.2022).
[3] “Presidents of 9 NATO Countries Condemn Russian Annexations in Ukraine”, Al Arabiya English, https://english.alarabiya.net/News/world/2022/10/02/Presidents-of-9-NATO-countries-condemn-Russian-annexations-in-Ukraine, (Erişim Tarihi:04.10.2022).
[4] Cenk Tamer, “NATO’nun Rusya’yla Mücadelesinde “Bölünme” ya da İşbirliği”, ANKASAM, https://www.ankasam.org/natonun-rusyayla-mucadelesinde-bolunme-ya-da-isbirligi/, (Erişim Tarihi:05.10.2022).
[5] “Baltic States Say They Will Not Grant Asylum to Russians Fleeing Military Mobilisation”, Schengen News, https://www.schengenvisainfo.com/news/baltic-states-say-they-will-not-grant-asylum-to-russians-fleeing-military-mobilisation/, (Erişim Tarihi:04.10.2022).
[6] “Bulgarian President Against Ukraine’s Membership in NATO”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/all/short_news/bulgarian-president-against-ukraines-membership-in-nato/, (Erişim Tarihi:04.10.2022).
[7] “Ukraine Asked Bulgaria for Heavy Weapons- the Caretaker Government Refused”, Novinite, https://www.novinite.com/articles/216910/Ukraine+asked+Bulgaria+for+Heavy+Weapons+-+the+Caretaker+Government+Refused, (Erişim Tarihi: 05.10.2022).
[8] Bu partiler, sırasıyla aldıkları oy oranlarına göre şu şekildedir: Yeniden Doğuş Partisi (Vazrazhdane) %10.17, Bulgaristan Sosyalist Partisi (BSP) %9.30 ve Bulgar Yükselişi Partisi (BV) %4.62’dir. Konu hakkında detaylı bilgi için bkz. “Elections in Bulgaria: Can a Government be Formed? Lowest Voter Activity in 32 Years”, Novinite, https://www.novinite.com/articles/216951/Elections+in+Bulgaria%3A+Can+a+Government+be+Formed%3F+Lowest+Voter+Activity+in+32+years, (Erişim Tarihi: 05.10.2022).
[9] William Natrass, “Hungary’s ‘Pro-Russia’ Stance was İnevitable”, Politico, https://www.politico.eu/article/hungary-pro-russia-stance-inevitable/, (Erişim Tarihi: 05.10.2022).
[10] “Croatian President Says Western Sanctions Aren’t Working”, BNE Intellinews, https://www.intellinews.com/croatian-president-says-western-sanctions-aren-t-working-252879/, (Erişim Tarihi: 05.10.2022).
