Türkmenistan Cumhurbaşkanı Sayın Serdar Berdimuhamedov, 5-6 Ocak 2023 tarihlerinde Çin’i ziyaret etmiştir. Söz konusu ziyaret, iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin 31. yıldönümüne denk gelmesi hasebiyle dikkatleri üzerine çekmiştir. Zira bu sembolik tarih, tarafların birbirlerine atfettikleri önemi gözler önüne sermesi bakımından oldukça mühimdir. Benzer bir şekilde Sayın Berdimuhamedov’un 2023 senesindeki ilk yurtdışı ziyaretini Çin’e gerçekleştirmesi de Aşkabat-Pekin hattındaki ilişkilerin ehemmiyetini ortaya koymaktadır.
Türkmenistan-Çin ilişkilerinin en önemli itici gücünün enerji olduğunu belirtmek mümkündür. Çünkü Türkmenistan, Orta Asya’nın enerji bakımından en zengin ülkelerinden biridir. Buna karşılık Çin ise enerji bağımlılığıyla ön plana çıkmaktadır. Bu nedenle Pekin yönetimi, coğrafya faktörünü de göz önünde bulundurarak görece yakın bir coğrafyada yer alan Türkmenistan’dan doğalgaz ithal etmektedir. Nitekim Aşkabat yönetimi de uzun yıllar boyunca Rusya’nın Avrupa enerji pazarına hâkim olmak için kullandığı “Asya’nın Gazı Asya’ya” söylemine uygun bir şekilde Çin’e yönelik ihracata odaklanmıştır. Söz konusu durum, Türkmenistan-Rusya ilişkilerine de olumlu yansımıştır. Zira Aşkabat, enerji konusunda Moskova’yla ciddi bir rekabete girmeden Çin’e yönelik ihracat vesilesiyle önemli bir gelir elde etmektedir. Nitekim Türkmenistan-Çin ilişkilerinde ikili ticaret hacmine bakıldığında, dengenin Türkmenistan lehine olduğu görülmektedir. Bu da doğalgaz alışverişinden kaynaklanmaktadır.
Bununla birlikte Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ardından Moskova yönetiminin kendisine uygulanan yaptırımların etkisini azaltmak maksadıyla Asya pazarına yöneldiği bilinmektedir. Ancak Çin, her ne kadar Rusya’dan ithalat yapsa da Kremlin’in beklentilerini karşılayacak adımlar atmamakta ve Türkmenistan’la olan enerji ilişkilerini derinleştirmenin yollarını aramaktadır. Sayın Berdimuhamedov’un Pekin ziyareti de taraflar arasındaki enerji ilişkilerinin gelişeceğini net bir şekilde gözler önüne sermiştir.
Diğer taraftan Çin-Türkmenistan yakınlaşmasında Orta Koridor’un da belirleyici rol oynadığını ifade etmek gerekmektedir. Çünkü Rusya-Ukrayna Savaşı’nın akabinde bilhassa Kuzey Koridor’daki istikrarsızlıktan ötürü Orta Koridor’un önemi artmıştır. Çin de küresel ticaret yollarında etkili olmak isteyen bir aktör olarak Batı’ya açılma noktasında en düşük maliyetli, en güvenli ve en kısa rota olan Orta Koridor’a odaklanmıştır. Bu bağlamda Orta Asya-Hazar Denizi-Kafkasya güzergahı üzerinden Batı’ya ulaşmak isteyen Pekin yönetiminin Hazar Denizi’ne kıyıdaş olmasından dolayı Türkmenistan’la ilişkilerini geliştirmek istediği öne sürülebilir. Bu konuda Aşkabat yönetimi de oldukça isteklidir. Zaten Sayın Berdimuhamedov da Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’le gerçekleştirdiği görüşmede Kuşak-Yol Projesi bakımından Türkmenistan’ın mühim bir köprü olduğunu ve demiryolu bağlantıları geliştirmeyi istediğini açıkça ifade etmiştir.[1]
Aynı zamanda bu durum, halkına müreffeh bir gelecek sunma konusunda mühim adımlar atan Türkmenistan’ın yabancı yatırım beklentisiyle de uyumludur. Nitekim Çin’in Türkmenistan’la olan ticari ilişkilerini ilerletmesi, söz konusu ülkeye yatırım yapmasını da hızlandırmaktadır. Bu anlamda Sayın Berdimuhamedov’un ziyareti vesilesiyle enerji sektörü, kimya endüstrisi, ulaşım, iletişim ve tarım gibi stratejik alanlarda Türkmenistan’a yönelik Çin yatırımlarının ele alındığı görülmektedir.[2] Bu da Çin’in Orta Asya’da artan ekonomik etkisinin Türkmenistan açısından da geçerli olduğunu göstermekte ve taraflar arasında kazan-kazan mantığı üzerinden şekillenen pragmatik bir ilişki biçiminin bulunduğu anlamına gelmektedir.
Güncel veriler incelendiğinde, Çin-Türkmenistan ilişkilerinde ticaret hacminin 2022 yılının Ocak ve Kasım ayları arası döneminde 10 milyar doları aştığı görülmektedir. Bu ise 2021 senesine kıyasla yüzde 53’lük bir artışın yaşanması demektir.[3] Söz konusu rakamlardan hareketle, Pekin yönetiminin Rusya-Ukrayna Savaşı’nın akabinde Orta Asya’da oluşan güç boşluğunu doldurmak istediği söylenebilir. Böylesi bir ortamda Sayın Berdimuhamedov’un gerçekleştirdiği ziyaret, Aşkabat’ın da Pekin’le ilişkilerin ticari potansiyeline ehemmiyet atfettiğini ortaya koymaktadır.
Öte yandan Sayın Berdimuhamedov’un ziyaretinin ikili ilişkilerin yeni bir seviyeye taşınmasına kapı araladığını da vurgulamak gerekmektedir. Bu anlamda 2013 yılının Eylül ayında “Türkmenistan ile Çin Halk Cumhuriyeti Arasında Stratejik Ortaklık İlişkilerinin Kurulmasına İlişkin Ortak Deklarasyon”un imzalanmasıyla derinleşen münasebetler, bahse konu ziyaretin ardından “Kapsamlı Stratejik Ortaklık” seviyesine ulaşmıştır.[4] Bu da Aşkabat-Pekin hattındaki münasebetlerin enerji ve ticaretten ibaret olmayıp; çok daha geniş bir yelpazeyi barındırdığına işaret etmektedir. Dolayısıyla taraflar arasındaki ilişkilerin genişlemeye ve derinleşmeye devam edeceğini öngörmek mümkündür.
Sonuç olarak Sayın Berdimuhamedov’un Pekin ziyareti, Türkmenistan-Çin ilişkilerini “Kapsamlı Stratejik Ortaklık” seviyesine çıkarmış ve ilişkilerin karşılıklı çıkarları önceleyen kazan-kazan mantığıyla genişlemeye ve derinleşmeye devam edeceğini göstermiştir. Bu yüzden de ilerleyen dönemde Aşkabat-Pekin hattındaki münasebetlerin enerji, Orta Koridor ve ticaret bağlamında daha da gelişeceğini ifade etmek mümkündür.
[1] @CGMeifangZhang, “Turkmenistan firmly opposes any act of attempting to split China. It is willing to bridge its strategy to revive the Great Silk Road with the China-proposed Belt and Road Initiative (#BRI), expand trade, energy cooperation & enhance railway connections, Serdar Berdimuhamedov said”, Twitter, https://twitter.com/CGMeifangZhang/status/1611258349378568192, (Erişim Tarihi: 06.01.2023).
[2] “Turkmen President Arrives in China on State Visit”, Business Turkmenistan, https://business.com.tm/post/9668/turkmen-president-arrives-in-china-on-state-visit, (Erişim Tarihi: 06.01.2023).
[3] “Turkmenistan Sees Significant Growth in Trade Turnover with China”, Trend, https://en.trend.az/casia/turkmenistan/3690417.html, (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
[4] @liupheonix, “Chinese President #XiJinping held talks with visiting Turkmen President Serdar Berdimuhamedov in Beijing on Friday, and the two heads of state announced the elevation of #China-#Turkmenistan relations to a comprehensive strategic partnership.”, Twitter, https://twitter.com/liupheonix/status/1611258589091627009, (Erişim Tarihi: 06.01.2023).
