Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) Dokuzuncu Devlet Başkanları Zirvesi, 11 Kasım 2022 tarihinde Özbekistan’ın kadim şehri Semerkant’ta düzenlenecektir. Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev’in ev sahipliği yaptığı zirveye, Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev, Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım-Cömert Tokayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sayın Sadır Caparov, Türkiye Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan, Türkmenistan Eski Devlet Başkanı ve Türkmenistan Ulusal Konseyi Halk Maslahatı Başkanı Sayın Gurbanguly Berdimuhamedov, Macaristan Başbakanı Sayın Viktor Orban ve TDT Genel Sekreteri Sayın Baghdad Amreyev’in katılması beklenmektedir.[1]
“Ortak Kalkınma ve Refaha Doğru” temasının işleneceği zirve, ortak tarih, kültür ve medeniyet anlayışına dayalı istikrar, güvenlik ve refah arayışlarını temsil etmektedir. Bu kapsamda zirvede alınması beklenen kararlar oldukça mühimdir.
Söz konusu kararlar bağlamında ilk olarak TDT’nin genişleme süreçlerinden bahsetmek gerekmektedir. Türk Konseyi’nin TDT adını aldığı 2021 yılındaki İstanbul Zirvesi’nde gözlemci üye haline gelen Türkmenistan’ın tam üyeliğinin gerçekleşmesi beklenmektedir.[2] “Diyaloğu barışın teminatı”[3] olarak gören Türkmenistan’ın üyeliğinin teşkilata yeni bir ivme kazandıracağını ve bölgesel güvenlik, işbirliği, barış ve refah arayışlarını güçlendireceğini söylemek mümkündür. Böylelikle TDT, Afgan Sorunu başta olmak üzere pek çok kriz karşısında daha etkin bir diplomasi yürütebilecektir. TDT Zirvesi’ndeki ikinci mühim gelişmenin ise Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin TDT’ye gözlemci üye olmasıyla yaşanması beklenmektedir.[4]
Diğer taraftan TDT Semerkant Zirvesi’nde üye devletlerin birbirleriyle, bölgeyle ve dünyayla entegrasyonunun geliştirilmesine yönelik atılımlar da beklenmektedir. Bu kapsamda ekonomik entegrasyonu hızlandıracak mühim bir adım olarak “Ortak Yatırım Fonu” kurulması planlanmaktadır.[5] Bu noktada 4 Kasım 2022 tarihinde Türk Devletleri Banka Birlikleri Konseyi’nin kurulduğuna da dikkat çekmek gerekmektedir.[6] Zira iki hadise beraber ele alındığında, ekonomik entegrasyona dönük çabaların somut çıktılarına ulaşılmaya başlandığı ifade edilebilir.
Ekonomik işbirliklerinin bir sac ayağını da güzergah ve koridorlar bağlamında enerji ve transit taşımacılık oluşturmaktadır. Özellikle de Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan sonra Kuzey Koridor’un tıkanması, Hazar merkezli işbirliği süreçlerine hız kazandırmıştır. Nitekim üye devletlerin gerek ikili gerekse de çoklu anlaşmalar yoluyla Çin’den başlayıp Avrupa’ya uzanan Trans-Hazar Koridoru’na; yani Orta Ulaştırma Koridoru’na yönelik işbirliği arayışlarının arttığı gözlemlenmektedir. Bu nedenle Trans-Hazar merkezli lojistik-koridorlar noktasında işbirliklerine dair yeni kararların alınması da olasılık dahilindedir. Çünkü TDT üyesi devletler, güç mücadeleleri ekseninde rekabet alanına dönüşen ve istikrarsızlaşan bir dünya istememekte ve işbirliği köprüleri kurma amacını her platformda dile getirmektedir. Bu anlamda Trans-Hazar Koridoru özelinde TDT’nin bölgesel ve küresel istikrarsızlıklara karşı işbirliğini merkeze alan yapıcı bir perspektif sunacağı söylenebilir.
Tüm bunlara ek olarak ekonomi, ticaret, ulaştırma ve gümrük alanlarındaki TDT projelerine ilişkin çeşitli anlaşmaların ve resmi belgelerin karara bağlanacağı bir platform oluşturacağı açıklanmıştır.[7]
Söz konusu platformun iki açıdan önem arz ettiği belirtilmelidir. Bunlardan ilki, “Ortak Yatırım Fonu” ve “Türk Devletleri Banka Birlikleri Konseyi”ni tamamlayacak biçimde iktisadi işbirliklerine vereceği katkıdır. İkincisi ve daha önemli olanı ise TDT’nin kurumsal kimliğinin güçlendirilmesiyle ilişkilidir. Zira TDT, 12 Kasım 2021 tarihli isim değişikliğinin verdiği mesaja da uygun bir biçimde kurumsallaşma adımlarını sürdürmektedir. Bu da TDT’nin üye devletler tarafından tam teşekküllü bir uluslararası örgüte dönüştürülmek istendiğini göstermektedir. Nitekim TDT sekretaryasına ilişkin yapılacak yeni atamalar ve bazı değişiklikler de aynı yaklaşımın ürünüdür.[8] Dolayısıyla TDT, güçlü bir uluslararası örgüt olma yolunda emin adımlarla ilerlemektedir.
Öte yandan ortak kalkınma ve refah arayışları noktasında 12 Kasım 2021 tarihli İstanbul Zirvesi’nde kabul edilen ve TDT’nin yirmi yıllık yol haritasını oluşturan Vizyon Belgesi’nin ilk beş yıllık rotasını çizecek olan “Strateji Belgesi”nin kabul edilmesi beklenmektedir.[9] Böylelikle üye devletlerin ekonomik, siyasi, kültürel ve sosyal bağların kuvvetlendirilmesi noktasındaki kararlılıklarını ortaya koyacakları söylenebilir. Aynı zamanda bu belge, müşterek gelecek arayışları noktasındaki iradenin devam edeceği anlamına da gelmektedir. Bu çerçevede zirvenin sonunda kabul edilecek olan Semerkant Bildirgesi’nin bölgesel küresel düzeyde işbirliği, kalkınma, refah ve barış arayışları noktasında kritik mesajlar barındıracağı öngörülebilir.
Ayrıca TDT, tüm dünyanın önce Covid-19 salgını ve daha sonra da Rusya-Ukrayna Savaşı’nın etkisiyle sert bir şekilde yüzleştiği gıda ve enerji krizine çözüm bulmak amacıyla aynı zamanda bölgenin de öncelik verdiği meselelerden olan yeşil enerji, iklim, ekoloji, tarım, su vb. alanlarda yeni bir yaklaşım geliştirmeye dönük politikalar üretmeye hazırlanmaktadır. Bu nedenle de bahsi geçen konulara dair çeşitli mutabakat zaptlarının imzalanacağı ve bu metinlerin söz konusu belgeyi tamamlayıcı nitelik taşıyacağı öne sürülebilir. Yani TDT, krizler karşısında bir anti-tez olarak işbirliklerini geliştirmeyi ve derinleştirmeyi amaçlayan bir yapı olarak ön plana çıkmaktadır.
Sonuç olarak TDT, bir yandan üye devletler arasındaki ekonomik, siyasi, kültürel ve sosyal işbirliğini geliştirmeye odaklanmış; diğer taraftan da kendi kurumsal kimliğini güçlendirmek suretiyle tam teşekküllü bir uluslararası örgüte dönüşme çabalarına hız kazandırmıştır. Teşkilat, bunu yaparken gıda ve enerji başta olmak üzere bölgesel ve küresel sorunlar karşısında da gerek yeni perspektifler ortaya konulması gerekse de küresel bir krize dönüşmeye başlayan lojistik-koridorlar noktasında bölgesel işbirliğinin güçlendirilmesi vesilesiyle yapıcı yol haritaları sunmaya çalışmaktadır. Bu da TDT’yi yalnızca bölgesel düzeyde değil; krizlerin tırmanma eğiliminde olduğu bir dönemde küresel boyutta işbirliğine, refaha, güvenliğe ve barışa katkı sağlayan bir aktör olarak konumlandırmaktadır. Yani TDT, krizler karşısında bir anti-tez olarak işbirliklerini geliştirmeyi ve derinleştirmeyi amaçlayan yapıcı bir örgüt olarak ön plana çıkmaktadır. Bu sebeple de TDT’nin Semerkant Zirvesi’nde alınacak kararların sadece üye ülkeler bağlamında değil; bölgesel-küresel boyutta “ortak kalkınma ve refah” amacına ulaşılması açısından büyük önem arz ettiğini ifade etmek mümkündür.
[1] “Basın Duyurusu-Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Zirvesi Özbekistan’ın Semerkant Kentinde Düzenlenecektir.”, Türk Devletleri Teşkilatı, https://www.turkkon.org/tr/haberler/basin-duyurusu-turk-devletleri-teskilati-tdt-zirvesi-ozbekistanin-semerkant-kentinde-duzenlenecektir_2674, (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
[2] Emrah Kaya, “Turkmenistan’s Full Membership to the Organization of Turkic States”, ANKASAM, https://www.ankasam.org/turkmenistans-full-membership-to-the-organization-of-turkic-states/?lang=en, (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
[3] Mehmet Seyfettin Erol, “Turkmenistan, the Address of Continuity in the Search for Peace: “Dialogue is the Guarantee of Peace””, ANKASAM, https://www.ankasam.org/turkmenistan-the-address-of-continuity-in-the-search-for-peace-dialogue-is-the-guarantee-of-peace-1/?lang=en, (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
[4] “Kalın: KKTC, Türk Devletleri Teşkilatı’na Gözlemci Olarak Katılacak”, TRT Haber, https://www.trthaber.com/haber/gundem/kalin-kktc-turk-devletleri-teskilatina-gozlemci-olarak-katilacak-721339.html, (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
[5] “Türk Devletleri Teşkilatı Zirvesi Hazırlıkları Devam Ediyor”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/turk-devletleri-teskilati-zirvesi-hazirliklari-devam-ediyor/2733607, (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
[6] “Türk Devletleri Banka Birlikleri Konseyi Kuruldu”, CNN Türk, https://www.cnnturk.com/ekonomi/turk-devletleri-banka-birlikleri-konseyi-kuruldu, (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
[7] “Türk Devletleri Teşkilatı Devlet Başkanları Zirvesi 11 Kasım’da Özbekistan’da Toplanacak”, TRT Avaz, https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/turk-devletleri-teskilati-devlet-baskanlari-zirvesi-11-kasimda-ozbekistanda-to/636b586201a30a2e3402e400, (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
[8] “Basın Duyurusu…”, a.g.m.
[9] “Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türk Devletleri Teşkilatı 9’uncu Zirvesi İçin Semerkant’a Gidiyor”, Anadolu Ajansı, https://www.aa.com.tr/tr/politika/cumhurbaskani-erdogan-turk-devletleri-teskilati-9uncu-zirvesi-icin-semerkanta-gidiyor/2733820, (Erişim Tarihi: 10.11.2022).
