Enerji işbirlikleri ekseninde gelişen devletler arası ilişkilerde “enerji diplomasisi” önem kazanmaya başlamıştır.[1] Çok yönlü ve uzun soluklu diplomatik girişimler arasında enerji diplomasisi, büyük stratejik önem teşkil etmektedir.
2020-2021 Türkiye-Yunanistan arasında yaşanan Doğu Akdeniz krizi soğutulmuş olsa bile hala çözüme kavuşmuş değildir.[2] Buna müteakip ekonomik problemler içerisinde bulunan Yunanistan’ın o dönemki silahlanma bütçeleri dengeleri değiştirecek durumda değildi. Bunun üzerine Atina hem siyasi hem de ekonomik destek arayışlarına girişmiştir. Bu anlamda East Med Projesi, bölgede dengelerin değişme ihtimalini gündeme getirmiştir.[3] Teknik sebeplerden dolayı gündemden kalkmış olmasına karşılık söz konusu proje, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) için 2017 yılında LNG ihracatına başladığı Avrupa’daki pazarını genişletmek ve işbirliklerini güçlendirmek adına yeni bir müttefikin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Enerji diplomasisi alanında stratejik diyaloğun başladığı 18 Aralık 2020 tarihinde ABD ve Yunanistan arasında üst düzey görüşmeler yapılmış ve böylece yol haritası netlik kazanmıştır. Görüşmelerde ABD tarafı FSRU (Yüzen LNG Terminalleri), IGB (Yunanistan-Bulgaristan Boru Hattı) ve TAP (Trans Adriyatik Boru Hattı) projelerine tam desteğini dile getirmiş ve Yunanistan’ın Avrupa enerjisi için kilit bir aktör haline getirilmesi konusunda önemli vurgular yapmıştır.[4] Güney Avrupa ülkelerinin savaş öncesinde Rus gazına bağımlılığı, ülkelerin her zaman yumuşak karnı olmuştur. Bu bağımlılığın kırılması doğalgaz ve petrol rotalarının ve jeopolitik enerji konumlarının yer değiştirmesine sebep olmuştur.
Gaz bağımlılığı konusunda TAP boru hattı projesiyle başlayan ve Yunanistan’ın Argo FSRU, Dioriga FSRU, Dedeağaç LNG Terminali, Trakya LNG Terminli projelerinin tamamlanmasıyla beraber gaz konusunda kabiliyeti 23.2 milyar metreküpe ulaşacaktır.[5] Savaş sonrası Rus gazına olan bağımlılığın azalması konusunda en güçlü alternatifin ABD LNG sevkiyatı olması, ABD’nin Avrupa ihracatındaki payını 2017 yılından 2023 yılına kadar %46 artarak bu konuda kritik bir aktör haline getirmiştir.[6] IGB projesiyle beraber Yunanistan’dan Bulgaristan’a gaz akışının sağlanması ve Kuzey Makedonya, Romanya, Moldovya ve diğer paydaş ülkeler için de ABD-Yunanistan enerji birliği alternatif olarak öne çıkmıştır.[7]
ABD ve Yunanistan arasında gerçekleşen 5. Stratejik Diyalog Toplantısı kapsamında her iki ülke açısından enerji güvenliği konusunda devam eden işbirliğini vurgulayarak enerji türlerinin ve rotalarının çeşitlendirilmesi amacıyla bölgesel bağlantının artırılmasını öne çıkarmaktadır. ABD-Yunanistan Stratejik Diyaloğu kapsamında özellikle Yunanistan’ın “Avrupa lideri” olarak ortaya çıktığı yenilenebilir enerji alanında ortak bir hedefi olması, ilerleyen dönemlerde enerji ihraç edebilecek kabiliyeti yakalaması söz konusu olmuştur.
Yenilenebilir enerji altyapısının geliştirilmesi noktasındaki işbirliği, Yunanistan’ın geleceğini yenilenebilir enerji ihracatçısı olarak güçlendirmek adına önemli bir öncelik haline gelmiştir. Bunun için de “Yeşil Ege Girişimi” bulunmaktadır. Ayrıca ABD, Doğu Akdeniz’de elektrik bağlantı projelerinin ilerletilmesine destek vererek Avrupa’nın enerji güvenliğine ve temiz enerjinin teşvik edilmesine katkıda bulunmaktadır. ABD, Yunanistan’ın Üç Deniz İnisiyatifi’ne katılmasını, Kuzey-Güney Koridoru’nun geliştirilmesine önemli bir adım olarak memnuniyetle karşılamakta ve bölgesel enerji işbirliğini teşvik etmektedir.[8]
Yunanistan için yenilenebilir enerji üretimi ile makul ve AB talepleri doğrultusunda enerji ihracatı ve LNG yatırımları ile enerji hub’ı olma hedefleri stratejik diyaloglara yansımaktadır. Vurgulanan hedeflerle ilgili Yunanistan’ın AB tarafından oluşturulan REPowerEU[9] fonundan yararlanması ve 2020 yılından itibaren ABD raporlarının Yunanistan için “yatırıma uygun ülke” konumunda öne çıkarılması, yenilenebilir enerji alanında Yunanistan’a büyük yatırımlara yol açmıştır. Yatırımların enerji üretimindeki payının enerji karışımda almış olduğu pay %57 oranlarına çıkarak rekor seviyeler kaydetmiştir.[10]
Bu gelişmeler, Yunanistan’ın Kuzey Avrupa ülkelerine yeşil enerji ihracatı yapmasına da imkân vermektedir. Fonlar kapsamında ultra yüksek gerilim hatlarının inşasının başlaması, bu alanda atılan bir adım olarak değerlendirilmektedir. Güneydoğu-Kuzey Elektrik Otoyolu’nun inşası, Yunanistan’ın Avrupa’daki ortaklarına geçen yıl önerdiği bir proje olarak ortaya çıkmıştır. Yapılan bir çalışmaya göre bu proje, Yunan ekonomisine 6,2 milyar euro ile 17,5 milyar euro arasında bir gelir sağlayabilir. Ayrıca, tüketiciler için elektrik fiyatlarını düşürebilir ve Avrupa’nın enerji güvenliğini artırabilir. Çalışma, Orta Avrupa’ya bir bağlantı geliştirilmesinin Avrupa Birliği’nde ilk elektrik otoyolu olabileceğini ve Orta Doğu ile Güneydoğu arasındaki elektrik bağlantılarının Öncelikli Elektrik Koridoru’nun bir parçası olabileceğini belirtmektedir.
Bu bağlamda proje, pazarların entegrasyonunu, elektrik fiyatlarının düşürülmesini, yenilenebilir enerji kaynaklarının genişletilmesini ve AB’nin genel tedarik güvenliğini hedeflemektedir.[11] Ek olarak enerji depolama konusunda yatırımlarını tamamlamasıyla[12] beraber Yunanistan’ın yeşil enerji ihracatında Avrupa için büyük bir aktör haline gelmesi beklenmektedir. Mitsotakis Hükümeti’nin atmış olduğu adımlarla beraber Yunan ekonomisi için enerji alanında yeni istihdam sağlaması, yabancı yatırımların artması ve AB fonlarının enerji sektörü için ayırdığı fonlarla beraber pozitif işaretler göstermesini sağlamıştır.[13]
2020-2024 dönemleri arasında ABD-Yunanistan işbirliğinin hızlanması, jeopolitik değişimlerin ve Yunanistan lehine güvenlik işbirliklerinin artması, Yunanistan’ın Batı bloğu ülkeleri için enerji hub’ı olma durumun güçlenmesinden kaynaklanmaktadır. F-35 sevkiyatının yapılması, Dedeağaç bölgesinde askeri hareketliliğin bulunması, bu blok ülkeleri için enerji güvenliğinin merkezinin Yunanistan’a çekilmesinin bir sonucu olmaktadır.
[1] “ENERJİ DİPLOMASİSİ”, Dışişleri Bakanlığı, https://t.ly/1z31S, (Erişim Tarihi: 09.02.2024).
[2] “2020–2021 Doğu Akdeniz krizi”, Wikipedia, https://t.ly/2_APu, (Erişim Tarihi: 09.02.2024).
[3] “Eastern Mediterranean Pipeline Project”, NS Energy, https://www.nsenergybusiness.com/projects/eastern-mediterranean-pipeline-project/#, (Erişim Tarihi: 09.02.2024).
[4] “US, Greece agree to enhance cooperation on energy”, AA, https://www.aa.com.tr/en/economy/us-greece-agree-to-enhance-cooperation-on-energy/2080294, (Erişim Tarihi: 18.12.2020).
[5] “Europe’s existing and planned LNG regasification capacity”, IEEFA, https://ieefa.org/european-lng-tracker, (Erişim Tarihi: 09.02.2024).
[6] “The United States remained the largest liquefied natural gas supplier to Europe in 2023”, EİA, https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=61483#:~:text=Last%20year%20marks%20the%20third,Bcf%2Fd)%20in%202023, (Erişim Tarihi: 29.02.2024).
[7] “EU-Western Balkans summit, 13 December 2023”, European Council, https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/international-summit/2023/12/13/, (Erişim Tarihi: 13.12.2023).
[8] “Joint Statement on the U.S.-Greece Strategic Dialogue”,U.S.Department of State, https://www.state.gov/joint-statement-on-the-u-s-greece-strategic-dialogue-2/, (Erişim Tarihi: 09.02.2024).
[9] “REPowerEU at a glance”, European Comission, https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/repowereu-affordable-secure-and-sustainable-energy-europe_en, (Erişim Tarihi: 18.05.2022).
[10] “Greece hit record high green energy output last year”, Reuters, https://www.reuters.com/sustainability/climate-energy/greece-hit-record-high-green-energy-output-last-year-2024-01-30/, (Erişim Tarihi: 30.01.2024).
[11] “Germany starts construction on €10bn North-South electricity connection”, EURACTIV, https://www.euractiv.com/section/electricity/news/germany-starts-construction-on-e10-bn-north-south-electricity-connection/, (Erişim Tarihi: 13.09.2023).
[12] “Greece auctions 300 MW storage projects”, REGLOBAL, https://reglobal.org/greece-announces-winners-of-1-5-gw-energy-storage-auction/, (Erişim Tarihi: 19.02.2024).
[13] “Greece is back but the recovery is not over”, OMFIF, https://www.omfif.org/2023/08/greece-is-back-but-the-recovery-is-not-over/, (Erişim Tarihi: 21.09.2023).
