Orta Asya’nın en önemli projeleri, “Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Doğalgaz Boru Hattı (TAPI)” ve “Türkmenistan-Afganistan-Pakistan (TAP)” olarak gösterilebilir. Uzun zamandır yapımı ertelenen TAPI projesinin Türkmenistan’ın çabalarıyla son yıllarda yeniden hayata geçirilmesi yolunda adımlar atılmaktadır. Projenin ertelenmesinde bölgesel güvenlik problemleri, projeye taraf ülkelerin arasındaki çatışmalar ve finansman yetersizliği gibi faktörler etkili olmuştur. Proje tamamlandığında Türkmen gazının Hindistan’a sevkiyatı mümkün olacaktır.
TAPI Projesi, kapsadığı geniş coğrafya sebebiyle duyurulduğu günden bu yana bir dizi tartışmaya konu olmuş ve projede ciddi gecikmeler yaşanmıştır. 2021 yazında Afganistan’da Taliban’ın iktidarı ele geçirmesi, projedeki en büyük kırılma olmuştur. Taliban Hükümeti, proje için ilave güvenlik tedbirleri aldığını sürekli dile getirmektedir. Bunun da etkisiyle Taliban Hükümeti ve Türkmenistan yetkilileri görüşmelere devam etmiş ve bu hattın tamamlanması için kararlar almışlardır. Buna göre Türkmenistan, hattın tamamlanması için Afganistan’a kredi sağlayacak ve bu hattan alınan transit geçiş ücreti, söz konusu kredinin geri ödemesinde kullanılacaktır. Afganistan’daki zorluklara rağmen Türkmenistan, hattın tamamlanması için büyük çaba sarf etmektedir. Projenin maliyeti 7,5 milyar dolar civarı tahmin edilmekte ve tamamlandığı taktirde Türkmenistan’dan, Afganistan ve Pakistan üzerinden Hindistan’a yaklaşık yılda 33 milyar metreküp gaz teslim edilmesi beklenmektedir.[1]
Afganistan, TAPI Projesi kapsamında Türkmenistan’dan 30 yıl boyunca gaz alabilecektir. Projenin ilk 10 yılında Türkmenistan’dan Afganistan’a yıllık 500 milyon metreküp, ikinci 10 yılda yıllık 1 milyar metreküp, üçüncü 10 yılda ise yıllık 1,5 milyar metreküp doğalgaz tedarik edilmesi planlanmaktadır.[2] Türkmenistan’dan alınacak doğalgazla ülkedeki santrallerde sürdürülebilir elektrik üretimi yapılacaktır. Böylece ülkede önemli bir sorun haline gelen elektrik kesintilerinin de önüne geçilecektir.
TAPI Projesi, Afganistan’ın dış politikada hem Hindistan hem Pakistan’a karşı kullanabileceği bir koz haline dönüşmektedir. Zira TAPI, büyük bir proje olmasından ötürü Pakistan ve Hindistan ekonomileri açısından da çok önemlidir. Söz konusu proje gerçekleştiği taktirde hem Afganistan’ın enerji ihtiyacı karşılanacak hem de bölgesel aktörlere yatırım için zemin hazırlanacaktır. Türkmen gazının Hindistan’a ulaştırılması projesi, bölgesel güç mücadelesinin derinleşmesine yol açmaktadır. Hindistan dünyada en çok enerji tüketen üçüncü ülkedir. Hindistan’ın Pakistan’la yaşadığı sorunlar, projenin yürütülmesini zorlaştırmaktadır.
Hindistan, Orta Asya devletleriyle yakın ilişkiler geliştirmeyi arzulamaktadır. Batı İttifakı’nın bir üyesi olarak görülen Hindistan, büyük ekonomisi ve nüfusuyla Asya’da Çin’e rakip olacak kapasitededir. Dolayısıyla Çin’in etkili olduğu Orta Asya’yla güçlü bağlarının olması Hindistan’ın Batı müttefikleri arasında elini güçlü hale getirecektir. Ayrıca projenin tamamlanması halinde ekonomik kazançlar da elde edecektir. Ancak projenin şimdiye dek ertelenmesinin bir nedeni olan bölgesel çatışma konularında Hindistan ve Pakistan arasındaki Keşmir Sorunu dikkate değer bir konudur. Bölgenin istikrarsızlığı ve kırılgan güvenlik yapısı nedeniyle, projenin hayata geçirilebilmesi için tarafların ciddi sorumluluklar alması ve yapıcı tutum sergilemesi gerekmektedir. Bu bağlamda Hindistan ve Pakistan arasındaki anlaşmazlık konusunda Türkmenistan’ın üzerine arabuluculuk rolü düşebilir.
Bu noktada Pakistan’ın söz konusu projeden sağlayacağı yarara bakmakta fayda vardır. Pakistan son yıllarda yerel ve endüstriyel gaz arzını sağlamakta zorlanmaktadır. Dolayısıyla projenin hayata geçirilmesini arzulamaktadır. Bu bağlamda Türkmenistan’ın Hindistan, Çin ve Pakistan’la ilişkilerinde dengeyi gözetmesi, TAPI’nın başarıya ulaşmasında etkili olabilir. Ayrıca Çin ve Hindistan arasındaki ilişkiler de süreci etkileyecek faktörlerdendir. ABD’nin Çin-Hindistan arasındaki rekabeti körüklemesi, TAPI Projesi’ni de olumsuz etkilemektedir.
TAPI Projesi’yle ilgili son yıllarda ivme kazanan görüşmeler, bölgesel aktörlerin çıkar çatışmaları nedeniyle başarısızlıkla sonuçlanmaktadır. Söz konusu proje hayata geçtiği taktirde Türkmen doğalgazının pazar bakımından Çin’e bağlılığı da azalacak ve Hindistan gibi büyük bir pazara ulaşacaktır. Ayrıca Hindistan da enerji ihtiyacını karşılamak için farklı alternatifler kazanmış olacaktır. Bu iki taraf için de karlı bir projedir. Ancak TAPI’nin inşa sürecinin ertelenme nedenleri hala ortadan kalkmış değildir. Bölgede hem güvenlik açısından problemler hem de proje güzergahındaki ülkeler için finansman sorunu sürmektedir.
Hindistan bu süreçte çıkabilecek sorunlara karşı bölgede etkili bir ülke olmak ve diplomatik süreci yakından takip edebilmek için Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerini güçlendirmek istiyor olabilir. Diğer yandan Çin, sanayi ve üretiminin devamlılığı için Türkmen gazına ihtiyaç duymaktadır. TAPI Projesi, bu anlamda Türkmenistan-Hindistan hattında bir barış süreci meydana getireceği için Pekin tarafından rakip bir proje olarak görülmektedir
[1] “Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan (TAPI) Doğal Gaz Boru Hattının Güvenlik Planı Anlaşması İmzalandı”, Ticaret Bakanlığı, https://dtybs.ticaret.gov.tr/blog/post/4444/, (Erişim Tarihi: 28.08.2023).
[2] “TAPI Koridorunun Özellikleri”, Business, https://business.com.tm/tr/post/6657/tapi-koridorunun-ozellikleri, (Erişim Tarihi: 28.08.2023).
