2021 yılında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) askerlerinin Afganistan’dan çekilmesiyle başlayan sürecin pek çok yansıması olmuştur. Özellikle de Afganistan’ın istikrarı ve güvenliği bölge ticareti açısından elzem görülmektedir. Bu kapsamda Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi (ANKASAM), Afganistan’daki gelişmelerin Pakistan’a yansımaları ve ticari koridorların geleceği hakkında Pakistan Institute of Peace and Diplomacy Başkanı Mohammed Asif Noor’un görüşlerini dikkatlerinize sunmaktadır.
1. Afganistan’daki mevcut durumu nasıl değerlendiriyorsunuz? Süreç istikrara mı; yoksa istikrarsızlığa mı evrilecek?
Afganistan’daki durum, Taliban yönetiminin Doha Anlaşması’nda verdiği sözleri yerine getirme konusunda uluslararası toplumu tatmin etmemesi nedeniyle her geçen gün daha değişken bir hale gelmektedir. Afganistan’da barışın sağlanması için Özbekistan’ın yakın zamanda Afganistan konusunda Taliban temsilcilerinin davet edildiği bir konferans gibi bölgesel ve alt-bölgesel düzeyde birçok çaba gerçekleşmiştir. Daha sonra Özbekistan, Afganistan’ın da tartışıldığı Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Dışişleri Bakanları Zirvesi’ne ev sahipliği yapmıştır.
Özellikle de Afganistan’la sınırlarını paylaşan bölge ülkeleri gergin bir durumdadır. Teröristlerin Afgan topraklarında faaliyet göstermesine izin verilmemesine rağmen terör örgütü El Kaide lideri Eymen el-Zevahiri’nin Kabil’deki bir hava saldırısı sırasında etkisiz hale getirilmesi, üst düzey teröristlere barınma ve güvenli alan sağlama konusunda ciddi soruları gündeme getirmiştir. Giderek daha hassas hale gelen terörizm ve güvensizlik riski söz konusudur. Terör örgütü El Kaide’den yüksek profilli bir terörist liderin bu şekilde öldürülmesi, Taliban’daki derin çatlakları da yansıtmaktadır. Öte yandan Pakistan da terör örgütü Tehrik-i Taliban Pakistan’ın (TTP) Afganistan’daki varlığına ilişkin endişelerini dile getirmeye devam etmektedir. Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Afganistan’ı insani krizlere sürükleyen drone saldırıları da yaşanmaktadır. Binlerce kişinin ülkeyi terk etmesi; uluslararası medyanın dikkatini çekmekte ve durumu fark edilir hale getirmektedir. Lakin dünya; uluslararası kuruluşların ve ABD’nin Güney Asya’da coğrafi olarak yakın müttefiklere sahip olmak isteme nedeni olan terör konusunda daha fazla endişe duymaktadır.
2. Afganistan’daki süreç istikrara doğru evrilirse, ticari koridorlar açısından Pakistan ekonomisi bundan faydalanabilir mi?
Evet, Afganistan bu süreçte istikrarlı bir ülke haline gelirse, Pakistan bundan faydalanabilir. “Barışçıl komşuluk ilişkileri”, İslamabad yönetiminin dış politikasının en önemli bileşenlerinden olmuştur. Pakistan, her zaman Afganistan ve diğer komşularıyla dostane ve kardeşçe ilişkiler kurmayı tercih etmektedir. Afganistan, yaklaşık 17 yıldır Pakistan’a ham pamuk ihraç etmekte ve bu ticaret, her iki ülkenin de ticari koridorları altında Pakistan ekonomisine fayda sağlamaktadır. Ticari koridorlar, iki ülkeyi daha da yakınlaştıracak ve tarafların güvenlik alanında birbirleriyle stratejik bağlar kurmasına yardımcı olacaktır. Pakistan, Afganistan’a barış ve kalkınma getirmeye istemektedir. Zira bu durum, Pakistan’a ekonomik ve ticaret yollarında avantaj sağlamaktadır. Orta Asya ülkeleri ve ötesiyle ticari bağların çoğu Afganistan üzerinden geçmektedir. Eğer Afganistan istikrarlı olursa, sadece Pakistan için değil; tüm bölge açısından bir istikrar ortamı oluşacaktır.
3. Ticari koridorlar ve kazan-kazan temelli ekonomik yaklaşımına dayalı olarak Pakistan’ın Türkmenistan, Afganistan, Hindistan, Özbekistan ve Azerbaycan gibi bölge ülkeleriyle işbirliğinin geliştirmesi mümkün mü? Bunun için bir potansiyel var mı? Eğer cevabınız evet ise hangi projeler gerçekleştirilebilir?
Evet. Öncelikle TAPI; Türkmenistan-Afganistan-Pakistan ve Hindistan arasında önemli bir barış boru hattıdır. TAPI hem Afganistan hem de Türkmenistan’ın sınır şehirlerinde temel atma törenlerinin düzenlendiği bir proje olarak Asya’da barış ve refahın habercisidir. TAPI’nin Afganistan’ın barışı ve refahı için gerekli olduğu kanıtlanmıştır ve bölgesel aktörler; söz konusu enerji ağının bölgenin güvenliği, istikrarı ve kalkınması üzerinde olumlu bir etki yaratacağı konusunda mutabık kalmışlardır. Bu refah projesine katılan ülkeler; eski rekabetlerini ve jeostratejik odaklı siyasi pozisyonlarını göz önünde bulundurarak, böyle faydalı bir projeye uyum sağlamayı daha önce zor bulmuşlardır.
Benzer şekilde Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC), Çin’in Kuşak-Yol Projesi’ndeki en önemli girişimidir. CPEC’i Afganistan’a doğru genişletmeye hem Pakistan hem de Çin tarafından güçlü bir ilgi vardır.
Bir diğer önemli proje ise Trans-Afgan Demiryolu Hattı’dır. Afganistan-Pakistan Transit Ticaret Anlaşması (APTTCA), Pakistan ve Afganistan tarafından kurulan ortak bir ekonomik komisyonun da dahil olduğu ve ekonomik bağları güçlendirecek potansiyel bir anlaşmadır. Özbekistan, Trans-Afgan Demiryolu Projesi’nin bağlantı hattı üzerinde ilk haritalama ve diğer çalışmaların başladığını açıklamıştır. Bu demiryolu, Mazar-ı Şerif’ten Kabil’e ve ardından Nangarhar Eyaleti’ne, oradan da Torkham’a ve nihayetinde Peşaver üzerinden Pakistan’a genişleyecektir. Orta Asya cumhuriyetleri ve Pakistan, bu tür bağlantı projelerini kullanarak ekonomik ilişkilerini daha da geliştirecektir. Bu durum, Pakistan için doğrudan yabancı yatırım fırsatlarını ülkeye çekme noktasında büyük bir şans yaratacaktır. Orta Asya devletlerini Güney Asya bölgelerine bağlayan ticaret ve enerji projeleri, devletler arasındaki ekonomik bağları artırma potansiyeline sahiptir. Bu hatlar, Pakistan’a bölgedeki pazarları keşfetmesi için büyük bir fırsat sunmaktadır. Ayrıca Orta Asya, yatırım yapma konusunda ön plana çıkan en önemli pazarlardandır.
Mohammed Asif Noor
Pakistan’da ve dünya çapında küresel iş grupları, diplomatlar, medya ve sivil toplum liderleri arasında ağlar kurma ve geliştirme alanında yirmi yıllık bir deneyime sahip, güçlü bir iş insanı ve medya vaizidir. Asıf Nur, küresel ticaret şirketi Belt and Road Consultants Pvt Ltd’ye (BRC) liderlik etmekte ve Pakistan’a küresel ticaret yollarından iş bağlantıları sağlamaktadır. Duşanbe (Tacikistan), İslamabad ve Lahor’da ofisleri bulunan BRC; iş gruplarına ve işletmelere sınır ötesi e-ticareti, dijital ticareti, dijital inşaatı, dijital yönetimi, işbirliğini desteklemek ve mal ve hizmetleri pazarlamak için oluşturulan Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (SCO) e-ticaret platformunun bir parçasıdır. Asıf Nur, Vehari Ticaret ve Sanayi Odası’nın iyi niyet elçisi, Pakistan Ticaret ve Sanayi Odaları Federasyonu Pakistan-Brezilya İş Konseyi Başkan Yardımcısı, İslamabad Ticaret ve Sanayi Odası (ICCI) üyesi, İslamabad Küçük Tüccarlar ve Küçük Sanayiciler Odası üyesi, Skardu Ticaret ve Sanayi Odası üyesidir. Bunun yanında yazar kimliğine de sahip olan Nur, uluslararası medya kuruluşlarına düzenli olarak katkıda bulunmaktadır.
