Çin, Kuşak ve Yol Girişimi (KYG) çerçevesinde yenilenebilir enerji yatırımlarına hızla devam etmektedir. Özellikle altyapı eksiklikleri yaşayan Orta Asya ülkeleri, bu girişim kapsamında sağlanan finansman ve teknolojik destekten yararlanmaktadır. Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’da hidroelektrik santrallerinin modernizasyonu ve enerji iletim hatlarının inşası bu işbirliğinin somut örnekleridir. Çin’in yenilenebilir enerji teknolojilerindeki küresel liderliği, Orta Asya’nın enerji güvenliğini artırma potansiyeli taşırken, bölgedeki stratejik etkilerini de beraberinde getirmektedir.
Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi (ANKASAM), Çin’in Orta Asya’daki enerji yatırımlarına yönelik stratejisini ve enerji dönüşümündeki gelişmeleri değerlendirmek üzere Norveç Uluslararası İlişkiler Enstitüsü’nden (NUPI) Araştırma Görevlisi Dastan Bekmuratov’la yapmış olduğu röportajı dikkatlerinize sunmaktadır.
Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi: “Fazla İnşaat Kapasitesinin Kullanımı”
Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi (KYG), ülkenin aşırı inşaat iş gücü ve malzeme kapasitesinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu girişim kapsamında fazla inşaat kapasitesi yabancı ülkelere verilen krediler aracılığıyla değerlendirilmiş ve bu çalışmalar Çinli şirketler tarafından yürütülmüştür. Altyapı eksiklikleri bulunan Orta Asya ülkeleri, bu fırsattan yararlanmak istemiş ve böylece Özbekistan ile Kırgızistan’da hidroelektrik santrallerinin modernizasyonu, Kırgızistan ve Tacikistan’da termik santrallerin yenilenmesi ve iletim hatlarının inşası gibi projeler, Çin’in sağladığı finansmanla gerçekleştirilmiştir.
Küresel Enerji Dönüşümünde Çin’in Liderliği
Küresel enerji dönüşümü sürecinde Çin’in yenilenebilir enerji teknolojileri alanında öncü bir konuma yükseldiğini belirten Bekmuratov, “2022 yılı itibarıyla Çin, 366 gigawatt (GW) kurulu rüzgar enerjisi kapasitesine ve 393 GW kurulu güneş enerjisi kapasitesine ulaşmıştır. Bu rakam, Avrupa’nın toplam kurulu güneş enerjisi kapasitesinin iki katına eşittir. Aynı zamanda 2023 yılında dünya genelinde yollarda bulunan 40 milyon elektrikli aracın 21,8 milyonu Çin’de bulunmaktadır. Ülke, yenilenebilir enerji kapasitesini artırmanın yanı sıra küresel güneş paneli pazarının %80’ini ve rüzgar türbini pazarının %60’ını elinde bulundurmaktadır. Dolayısıyla Çin’in yurt dışındaki yenilenebilir enerji yatırımlarına odaklanması şaşırtıcı değildir.
Orta Asya’da Yenilenebilir Enerji Yatırımlarının Önemi
Bekmuratov’a göre, “Orta Asya ülkeleri, Paris Anlaşması kapsamında belirlenen Ulusal Katkı Beyanları (NDC) hedeflerine ulaşmak için Çin’in sağladığı fırsatlarından yararlanmalıdır. Yenilenebilir enerji altyapısına yapılacak yatırımlar, hem enerji sistemlerindeki yapısal değişiklikler hem de iklim politikalarının geliştirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve bazı Avrupa ülkelerinin Çin menşeli güneş panellerine ve elektrikli araçlara uyguladığı ticaret kısıtlamaları dikkate alındığında, Orta Asya ülkeleri bu ürünleri daha düşük fiyatlarla temin edebilme olanağına sahiptir.
Bölgesel Teşvik Politikaları ve Düzenleyici Çerçeveler
Orta Asya ülkeleri, enerji sektörlerini karbonsuzlaştırma çabaları doğrultusunda bazı düzenleyici çerçeveler benimsemiştir. 2018 yılında Kazakistan, yenilenebilir enerji projeleri için açık artırma usulü ihale sistemini başlatmıştır. Kırgızistan, yenilenebilir kaynaklardan üretilen elektrik için sabit tarifeler uygularken, Özbekistan kamu-özel sektör işbirliği fırsatlarını teşvik etmiştir. Ayrıca, bu tür projelere yönelik vergi muafiyetleri, sübvansiyonlar ve idari destekler gibi teşvikler sağlanmıştır. Bu adımlar, Çin yatırımlarını bölgeye çekmek için yeterli görülmektedir.
Çin’in Orta Asya’daki Mevcut Faaliyetleri
Hâlihazırda Çinli şirketler, özellikle Kazakistan ve Özbekistan’da yenilenebilir enerji sektöründe aktif olarak faaliyet göstermektedir. 2018-2022 yılları arasında Çinli şirketlerin katılımıyla üç güneş enerjisi tesisi ve beş rüzgar enerjisi tesisi geliştirilmiştir. Özbekistan hükümeti, Çinli şirketlerle toplam 4 milyar ABD doları değerinde güneş enerjisi santrali inşası için anlaşma yapmıştır. Kırgızistan da hidroelektrik santrallerinin inşası için Çin’den yatırım çekmeye ilgi göstermektedir.
Yenilenebilir Enerji Yatırımlarının Bölgesel Fırsatları
Orta Asya’da yenilenebilir enerji payının artırılması, bu ülkelerde nüfus artışı ve ekonomik büyümenin beraberinde getirdiği enerji talebini karşılamak açısından stratejik bir fırsat sunmaktadır. Fosil yakıtlara bağımlı olan Kırgızistan, Tacikistan ve doğalgaz üretiminde düşüş yaşayan Özbekistan gibi ülkeler, özellikle kış aylarında enerji kıtlığıyla karşı karşıya kalmaktadır. Yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanacak ek enerji, bu ülkelerin yerel taleplerini karşılamalarına yardımcı olurken, yaz aylarında Güney Asya ve Çin’e fazla enerji ihraç etmelerine de olanak tanıyacaktır.
Çin Yatırımlarına Yönelik Endişeler ve Potansiyel Fırsatlar
Orta Asya’da Çin’den gelen finansmana ilişkin bazı endişeler geçmişte protestolara yol açmış olsa da teknoloji transferi, yerel iş gücünün istihdamı ve çevresel gereksinimlerin dikkate alındığı projeler, bu bölge için önemli fırsatlar sunmaktadır. Çin’in yenilenebilir enerji projelerine katılımı, dikkatli müzakere edildiği takdirde hem enerji güvenliğini artırabilir hem de bölgesel ekonomik kalkınmaya katkı sağlayacağı görülmektedir.
