Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, iktidara gelmesinin ardından bir değişim ve gelişim dönemi başlatmıştır. Bu da beraberinde ülkenin kalkınması için dış stratejik önceliklerin yeniden belirlenmesini getirmiştir. Her ne kadar 2020 yılında tüm dünyayı olumsuz etkileyen bir salgın dönemi yaşanmışsa da Özbekistan Cumhurbaşkanı, benimsediği politik vizyondan vazgeçmemiş ve hatta dünyadaki olumsuz gelişmelerden ülkesinin etkilenmemesi adına, 29 Aralık 2020 tarihinde Özbekistan’ın refah düzeyinin yükseltilmesi için belirlediği hedefler hakkında mühim bir konuşma yapmıştır.[1]
Mirziyoyev’in konuşmasındaki en önemli meselelerden biri, toplumun ve devletin tüm alanlarda reformları hayata geçirebilmesi için gerekli koşulları oluşturacak etkin bir dış politika uygulanmasıdır. Bu amaçla Özbekistan Cumhurbaşkanı, dış politika stratejisinin iyileştirilmesi ve bu alanda güncellenmiş bir faaliyet konseptinin benimsenmesi ihtiyacına dikkat çekmiştir. Bu çerçevede Mirziyoyev, Özbekistan’ın dış politikasında tutarlılığın sağlanmasının önemini vurgulamıştır. Aynı zamanda Özbek lider, yeni yaklaşımlar gerektiren bir rönesans döneminin temelinin atıldığını da ifade etmiştir. Bu doğrultuda Mirziyoyev, ülkenin sürdürülebilir kalkınması için dış ilişkilerin sağlıklı bir şekilde tesis edilmesi, uluslararası arenada ulusal çıkarların etkin bir biçimde savunulması ve uluslararası örgütlerle işbirliğinin ilerletilmesi gibi konuların önemine dikkat çekmiştir. Bu nedenle de Mirziyoyev liderliğinde Özbekistan dış politikası bazı ayırt edici özellikler kazanmıştır. Mevzubahis özellikleri şu şekilde sıralamak mümkündür:
- Özbekistan’ın modern dış politikasının karakteristik yapısı, tüm geleneksel ortaklarla ve diğer ülkelerle pragmatik ilişkiler geliştirmeyi öngörmektedir. Bu bağlamda belirlenen esas görev ise ülkenin kalkınabilmesi için ekonominin modernizasyonu ve sürdürülebilirliği, nüfusun yaşam standardının yükseltilmesi ve dünyadaki ekonomik ilişkilere entegre olunmasıdır.
- Özbekistan, çok yönlülüğü esas alan bir dış politika vizyonu benimsemiştir. Bu nedenle küreselleşmeye uyum sağlamayı önceleyen Taşkent yönetimi, karşılıklı güven anlayışı doğrultusunda birbirlerinin çıkarlarına saygıyla yaklaşan ve tüm tarafların çıkarına hizmet eden bir işbirliğinden yanadır. Bu doğrultuda Taşkent, küreselleşme süreçleri açısından Özbekistan’ı bir cazibe merkezi haline getirme arzusundadır.
- Özbekistan’ın uygulamaya koyduğu bu yeni proaktif dış politika anlayışı, Taşkent yönetimini bölgede ve dünyada devam eden süreçlerin “edilgen bir gözlemcisi” olma rolünden uzaklaştırmakta ve daha etkin bir aktöre dönüştürmektedir.
- Bir diğer ayırt edici özellik ise dış politikanın demokratikleşmesine ilişkindir. Bu kapsamda Özbek devlet yetkililerinin halkla etkili bir şekilde iletişim kurmaya özen gösterdikleri söylenebilir. Buna bağlı olarak ülkenin dış politika gündemini şekillendirmede kamuoyunun rolü de artmıştır. Nitekim bunun neticesinde Özbekistan, son yıllarda dış dünyayla etkileşimde bulunma imkânı yakalamıştır.
- Taşkent yönetimi, ülkenin dış politikasında yaşadığı sorunları aşabilmek için uzlaşı arayışlarına ve karşılıklı çıkar dengesinin tesis edilmesine öncelik vermiştir. Ayrıca Özbekistan, herhangi bir tartışmalı konunun diğer devletlerle iletişim kurmaya engel olmamasına da dikkat etmektedir.
Yukarıdaki hususların kısa sürede uygulanması, Orta Asya’da Özbekistan’ın hızla pek çok sorununu aşmasını sağlamıştır. Bu noktada Özbekistan’ın hem sınır içinde hem de sınır ötesinde gerçekleştirdiği faaliyetlerin değerlendirilmesi gerekmektedir.
Özbekistan’da son yıllarda ekonomik büyümenin itici güçlerinden biri, yatırım faaliyetlerinde yaşanan artıştır. Son dört yılda yatırımların ortalama yıllık büyüme oranı ve aynı zamanda ülkeye çekilen yabancı yatırımların toplam hacmi, doğrudan yatırımlar da dahil olmak üzere önemli bir gelişim göstermiştir. Bu nedenle Mirziyoyev yatırım projeleriyle bizzat ilgilenmektedir. Hatta 15 Şubat 2021 tarihinde Cizzak bölgesi için hazırlanan yatırım projeleri kapsamında bölgede hayata geçirilecek 515 proje hakkında Mirziyoyev’e bilgi verilmiştir. Söz konusu projelerin toplam maliyeti 3.4 milyar dolardır. Diğer taraftan Özbek lider, otomotiv sektörü için planlanan bazı projeler hakkında da bilgi almaktadır. Bu çerçevede kurulması planlanan tesisin 2021 yılı sonunda faaliyete geçirilmesi ve 500 kişi için istihdam sağlanması amaçlanmaktadır.[2]
Bahse konu olan yatırım projeleri sayesinde Özbekistan’daki yabancı işletmeler de faaliyetlerini genişletme olanağı yakalamıştır. Bu durum, Devlet İstatistik Komitesi verilerine de yansımıştır. Elde edilen verilere göre, 1 Şubat 2021 tarihi itibarıyla Özbekistan’daki yabancı sermayeli işletme sayısı, 5.724’ü ortak ve 6.195’i de doğrudan yabancı yatırım olmak üzere toplam 11.919’dur.[3]
Kısacası Özbekistan, uluslararası cazibesinin artırılması ve uluslararası örgütlerle olan ekonomik ilişkilerinin daha ileri seviyeye taşınması amacıyla hareket etmektedir. Bu konuda elde edilen başarılarda ise Özbekistan Merkez Bankası’nın girişimlerinin mühim olduğu belirtilmelidir. Banka yetkilileri, karşılıklı etkileşim meselesini müzakere etmek ve Özbekistan’ın uluslararası etkinliklere ev sahipliği yapmasını sağlamak için Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) Finans ve Bankacılık Konseyi heyetiyle Taşkent’te bir toplantı yapmıştır. Bu çerçevede yetkililer, BDT’ye üye olan devletlerin düzenlediği Uluslararası Finans ve Bankacılık Forumu’nu 2021 yılının Haziran ayında Taşkent’te icra etmek istediklerini de açıklamıştır.[4]
Öte yandan Özbekistan, BM Gıda ve Tarım Örgütü’yle (FAO) de ilişkilerini genişletmeye çalışmaktadır. Zira Özbekistan Tarım Bakanlığı heyetinin Özbek-Macar Hükümetler Arası Ekonomik İşbirliği Komisyonu’nun toplantısı vesilesiyle Budapeşte’ye yaptığı resmi ziyaret sırasında Özbekistan Tarım Bakanı Cemşid Hocayev, FAO Genel Müdür Yardımcısı Vladimir Rachmanin ve Orta Asya Alt Bölge Koordinatörü Viorel Gutsu’yla görüşmüştür. Ziyaret kapsamında Özbekistan ile FAO arasında 2021-2025 yıllarını kapsayan Ülke Çerçeve Programı’nın imza töreni gerçekleştirilmiştir. Ülke Çerçeve Programı, Özbekistan’daki FAO faaliyetlerine rehberlik edecek önemli bir belgedir.[5] Tüm bunlar ise Özbekistan’ın uluslararası arenadaki rolünün güçlendiğinin göstergesi olarak yorumlanmaktadır.
Mevzubahis faaliyetlerin yanı sıra Özbekistan, bölgesel meselelere dair çözüm süreçlerinin de dışında kalmak istememektedir. Bu yüzden de son dönemlerde Taşkent yönetiminin Afganistan merkezli gelişmelere olan ilgisi ve bölge barışına katkı sağlamak amacıyla gerçekleştirdiği temaslar dikkat çekmektedir. Dahası Mirziyoyev, BM Genel Kurulu’nun 75. Oturumu’nda yaptığı konuşmada Afganistan konusuna özellikle dikkat çekmiş, orada acı çeken ve yoksulluk içinde yaşayan insanların durumuna vurgu yapmış ve Afganistan’ın sosyal ve ekonomik kalkınmasına katkıda bulunulması gerektiğinin altını çizmiştir.
Neticede Özbekistan’ın Mirziyoyev liderliğinde attığı uluslararası topluma entegre olma yönündeki adımlar ve bu kapsamda uygulanması planlanan kalkınma projeleri, ülkenin ekonomik gelişiminin önünü açtığı gibi, dış politikada da proaktif bir devlete dönüşmesini de sağlamaktadır. Bu nedenle de uzun vadeli projeler vesilesiyle Özbekistan’ın bölgesel ve küresel etkinliğinin artacağı öngörülebilir.
[1] “Послание Президента Состоится 29 Декабря (Poslaniye Prezidenta Sostoitsya 29 Dekabrya)”, Gazete.ru, https://www.gazeta.uz/ru/2020/12/28/message/, (Erişim Tarihi: 19.02.2021).
[2] “Рассмотрены Инвестиционные Проекты Джизакской Области (Rassmotreny Investitsionnyye Proyekty Dzhizakskoy Oblasti)”, Uzdaily.uz, https://uzdaily.uz/ru/post/59021, (Erişim Tarihi: 15.02.2021).
[3] “Около 11,92 тыс. предприятий с иностранным капиталом функционируют в Узбекистане (Okolo 11,92 tys. predpriyatiy s inostrannym kapitalom funktsioniruyut v Uzbekistane)”, Uzdaily.uz, https://uzdaily.uz/ru/post/59025, (Erişim Tarihi: 16.02.2021).
[4]“Финансово-Банковский Форум СНГ Планируют Провести Летом в Ташкенте (Finansovo-Bankovskiy Forum SNG Planiruyut Provesti Letom v Tashkente)”, Sputniknews.ru, https://uz.sputniknews.ru/economy/20210217/16018317/Finansovo-bankovskiy-forum-SNG-mozhet-proyti-letom-v-Tashkente.html, (Erişim Tarihi: 17.02.2021).
[5]“Подписан Новый Рамочный Документ между ФАО и Узбекистаном на 2021-2025 ГГ. (Podpisan Novyy Ramochnyy Dokument mezhdu FAO i Uzbekistanom na 2021-2025 GG.)”, Nuz.uz, https://nuz.uz/politika/1188602-podpisan-novyj-ramochnyj-dokument-mezhdu-fao-i-uzbekistanom-na-2021-2025-gg.html, (Erişim Tarihi: 17.02.2021).
