15. BRICS Zirvesi, 22-24 Ağustos 2023 tarihleri arasında Güney Afrika Cumhuriyeti’nin başkenti Johannesburg’ta gerçekleşmiştir. Bütün dünyanın takip ettiği zirvede genişleme kararının alınması büyük yankı uyandırmıştır. Üye ülkeler, 3.2 milyar nüfusa ve 56 trilyon dolar toplam Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’ya (GSYİH) sahiptirler. Ekonomik açıdan bu ülkeler, dünya ülkelerinin toplam GSYİH’ları içerisinde %31,5 paya sahiptirler. Bu yönüyle BRICS, Batı Bloğu olarak gösterilen organizasyonlara karşı bir seçenek olmaktadır. Küresel enerji sektöründeki payını incelemek gerekirse yeni katılım gösterecek olan Suudi Arabistan, Arjantin, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Etiyopya, İran ve Mısır’ın üyelik başvurularının kabulüyle dünya doğalgaz rezervlerinin %42’sine ve dünya petrol rezervinin %32’sine ev sahipliği yapacaktır.[1]
Platformun küresel sisteme seçenek olmak için yapmış olduğu bu çıkıştan sonra tüm dünyada “Yeni meydan okuma mı, yoksa kalkınma alternatif mi?” soruları gündeme gelmiştir. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, bu alınan kararla birlikte genişlemesinin “tarihi” olduğunu nitelendirmiştir.[2]Ancak mevcut ve yeni katılacak olan ülkelerin birliğin dışında jeopolitik olarak problemler yaşadığı ve sürekli rekabet halinde oldukları bilinmektedir. Cinping’in yapmış olduğu bu açıklamaya rağmen Çin’in sınır bölgelerinde ekonomik, teknolojik ve askeri olarak Hindistan’la sürekli bir rekabet halinde olması, BRICS’in hedeflerine ulaşmasınız zorlaştırmaktadır. Rusya-Ukrayna Krizi’nde Çin’in denge politikası yürütmesi ve beklenen düzeyde Rusya’ya siyasi destek vermemesi, kısa vadede ikili ilişkiler üzerinde yeni fay hatları oluşturmuştur. Bu yüzden 15. BRICS Zirvesi’nde aslında kazanan veya kaybedenin olmadığını söylemek mümkündür.
BRICS bloğunun enerji konusunda da iddialı hale gelebileceği tartışılmaktadır. Yeni üye devletlerin BRICS’e katılacaklarının duyurulmasından sonra 24 Ağustos 2023 tarihinde 83,36 dolar seviyesinde olan petrolün varil fiyatı 85,68 dolar seviyelerine çıkmıştır.[3] Öte yandan doğalgaz vadeli işlemler 2,4340 dolar seviyesinden 2,6630 seviyelerine gelmiştir.[4] Doğalgaz fiyatlarındaki artışın büyük bir kısmı, Chevron şirketinin Avusturalya’da bulunan sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) tesislerinde grevde olmasından kaynaklanmaktadır.[5] Petro-dolar sistemine bir darbe vurması beklenen ya da bu sisteme alternatif bir düzen inşa etme sürecine girdiği düşünülen BRICS’in kısa ve orta vadede enerji sektörüne seçenek olabileceği düşünülmemektedir.
Birlik içerisindeki son üye başvurularının tamamlanmasıyla yeni oluşacak birlikte küresel enerji dengelerini sarsabilecek iki aktörün bulunması olasıdır. Bunlar, Çin ve Suudi Arabistan’dır. Öncelikle Çin, küresel enerji anlamında en büyük dış alım rolünü üstlenirken, Suudi Arabistan ise en büyük üretici konumundadır. Bu senenin nisan ayında petrol kısıtlaması getirerek bir nevi petrol piyasalarına hükmeden Suudi Arabistan, 85 dolar seviyelerinde olan varil fiyatlarından memnun olmamaktadır.[6]
Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan kaynaklı petrol arz-talep patlamasının yaşanması ve tedarik zincirlerinin daralması nedeniyle Suudi Arabistan, petrol varil fiyatlarının 100 dolar ve üzerinde olmasını istemektedir. Suudi Arabistan’ın bir kesintiye daha gitmesi, Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Çin, Hindistan ve Avrupa Birliği (AB) ülkelerinden büyük bir tepkiyle karşılanacaktır.
BRICS’in genişlemesinden sonraki süreçte Rusya ve Suudi Arabistan arasında enerji rekabetinin yaşanması beklenmektedir. Petrol İhraç Eden Ülkeler Teşkilatı (OPEC) Plus ülkelerinin en üst düzeyde üretime geçmesi halinde iki ülke arasında piyasa payı üzerinde rekabet ihtimali doğacaktır. Ayrıca petrolü mümkün olduğunca düşük fiyata indirme yarışı başlayacaktır. Bu durumda küresel piyasaların varil başına en az 50 dolar veya daha da altına indiğini görmek mümkün olabilir.
Lakin Suudi Arabistan, Rusya’nın Ukrayna işgalinden bu yana piyasada üretimi kısma hamleleri yapmaktadır. Rusya ise Avrupa’nın istediği fiyatlarda petrol ve doğalgaz satışı yaparak ekonomisini ayakta tutmaktadır. Bu durumda Suudi Arabistan, Rusya’ya karşı üretimi arttırma kararı alırsa, BRICS içerisinde büyük anlaşmazlıkların yaşanması mümkündür.[7] Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) raporunda; “Piyasa dengelerinin sonbahara doğru daha da sıkışacağı, Suudi Arabistan ve Rusya’nın en azından eylül ayına kadar üretim kesintilerini uzatacağını” belirtilmiştir.[8] Raporda ayrıca şu ifadeler yer almıştır: “Ek ağır ham petrol tedariki yapmak, rafinerilerin faaliyetlerini artırmalarına ve ürün piyasasındaki gerilimi hafifletmelerine yardımcı olabilir. Ancak bloğun mevcut hedefleri korunduğunda, petrol stokları 2023 yılının üçüncü çeyreğinde günlük 2,2 milyon varil ve dördüncü çeyrekte günlük 1,2 milyon varil azalabilir. Bu da fiyatlarda daha da yükselme riski taşıyor.”[9]
BRICS ve OPEC üye ülkelerinin petrol ve doğalgaz alanında Batı’yla rekabet edebilmelerinin en büyük anahtarlarından birisi ağır endüstri ve enerji endüstrisindeki gelişmelerini tamamlamalarıdır. Ayrıca küresel ölçekte “Batı” organizasyonlarına karşı sistematik olarak gelişip güçlü bir iddia koymak istiyorlarsa enerji sistemlerindeki “Dört Aşamalı Evrimsel Model” ile gelişme-olgunlaşma düzeyindeki sıkışıklıkları gidermeleri gerekmektedir. Kısa ve orta vadede BRICS ve OPEC ülkelerinin işbirliğiyle hareket etmemesi, enerji sektöründeki önemli rafineri veya iletim hatlarına tam hakimiyet kuramaması nedeniyle bu platformlar, ilerleyen dönemlerde Batı’nın olgunlaşmış ve tam endüstriyelleşmiş piyasalarına karşı sadece “üretim kısma” kozlarını oynayabilirler.
[1] “BRICS, Afrika ile Bağlarını Güçlendiriyor”, Anadolu Ajansı, https://t.ly/r6S0y, (Erişim Tarihi: 28.08.2023).
[2] “BRICSSummit: Is A New Bloc Emerhing To Rival US Leadership?”, BBC, https://www.bbc.com/news/world-africa-66609633, (Erişim Tarihi: 25.08.2023).
[3] “Brent Petrol Fiyatları”, Bloomberg, https://www.bloomberght.com/emtia/brent-petrol, (Erişim Tarihi: 30.08.2023).
[4] “Doğal Gaz Vadeli İşlemleri-Eki 2023”, Investing, https://tr.investing.com/commodities/natural-gas, (Erişim Tarihi: 30.08.2023).
[5] “Chevron: Workers At Major Avustralia Gas Facalities To Strike”, BBC, https://www.bbc.com/news/business-66643277, (Erişim Tarihi: 29.08.2023).
[6] “OPEC+ Petrol Üretimini Neden Azaltıyor?”, BBC, https://t.ly/p7dam, (Erişim Tarihi: 04.04.2023).
[7] “What Would Happen To The Oil Price If OPEC+ Went İnto Max Production Mode?”, RIGZONE, https://www.rigzone.com/news/what_would_happen_to_the_oil_price_if_opec_went_into_max_production_mode-29-aug-2023-173809-article/, (Erişim Tarihi: 29.08.2023).
[8] Aynı yer.
[9] Aynı yer.
