Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning, 1 Temmuz 2024 tarihinde yaptığı açıklamada, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in yakın bir zamanda Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev ve Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman’la görüşmek üzere resmi ziyaretler gerçekleştireceğini ve bu temaslar esnasında ikili ilişkileri, işbirliği alanlarını ve diğer konuları tartışacağını belirtmiştir.[1]
Mao, Kazakistan’ın Çin’in dostane komşusu ve kalıcı-kapsamlı stratejik ortağı olduğunu vurgulamış, diplomatik ilişkilerin kuruluşundan bu yana geçen 32 yılda Çin-Kazakistan ilişkilerinin sağlıklı ve istikrarlı bir gelişim ivmesi gösterdiğini ifade etmiştir. Ekonomi ve ticaret, yatırım, bağlantılar, enerji ve kültür gibi çeşitli alanlarda işbirliğinin verimli olduğunu belirten Mao, bu işbirliğinin komşu ülkeler arasında iyi komşuluk ve karşılıklı yararlı işbirliği modeli haline geldiğini eklemiştir.[2]
Son yıllarda Kazakistan, Orta Asya’nın bölgesel ilişkilerinde önemli bir aktör haline gelmiştir. Kazakistan, bölgedeki devletlere kıyasla yüksek düzeylerde ekonomik ve sosyal gelişme kaydetmiştir. Makroekonomik açıdan Kazakistan, Orta Asya’daki en büyük ekonomiye sahiptir ve 1991 yılında bağımsızlığını kazandığından bu yana etkileyici büyüme seviyesi yakalamıştır.
İkili siyasi ilişkiler, 1991 yılında Kazakistan’ın bağımsızlığından bu yana dostane olmuştur. Çin ve Kazakistan yetkilileri sıkça bir araya gelerek ikili konuları tartışmaktadır. Kazakistanlı yetkilere göre; Çin’le iyi komşuluk ilişkilerinin geliştirilmesi ve sürdürülmesi en üst önceliklerden biri olarak kabul edilmektedir. Her iki ülke de Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve diğer bölgesel alt gruplarda politik işbirliğini, ekonomik kalkınmayı ve güvenliği teşvik etmeyi taahhüt etmişlerdir. Bu güçlü karşılıklı destek, en önemli ortak dış politika hedeflerinden bazılarını gerçekleştirmek için temel olarak görülmektedir.
Kazakistan, Çin’in “Tek Çin” ilkesini desteklemekte ve bu bağlamda Tayvan ve Tibet konularında Pekin’in resmi tutumunu kabul etmektedir. Aynı şekilde Çin de Kazakistan’ın Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyelik sürecini yakından takip ederek desteklemektedir. Çin’in Kazakistan’a yatırım yapma isteği ve kabiliyeti, ticari ilişkilerinde sürekli iyileşmeyi sağlayan ana faktör olmuştur. Bu ekonomik ilişkileri destekleyen etkileyici rakamlar mevcuttur. Örneğin 2011 yılının başlarında Pekin, Kazakistan Ulusal Refah Fonu (Samruk-Kazyna) için 1,7 milyar dolarlık bir kredi ve Kazakistan petrokimya endüstrisi için 5 milyar dolarlık bir kredi vermiş ve ayrıca tahmini 8 milyar dolarlık Kazakistan uranyumu satın alma taahhüdünde bulunmuştur.[3]
Astana, Çin’in bu desteğini artmasını memnuniyetle karşılamakta ve bu durumun ülkenin ekonomisini çeşitlendirmesine katkıda bulunmasını takdir etmektedir. İkili ticari ilişkiler uzun yıllar boyunca Kazakistan’dan Çin’e gaz ve petrol ihracatına odaklanmış olsa da günümüzde ilişkiler çeşitlenmektedir. İki ülke arasında özellikle sınır bölgelerinde daha fazla ekonomik entegrasyon yaşanmaktadır. 2023 yılında iki devlet liderinin Xi’an ve Pekin’de iki kez bir araya geldiğini ve Çin-Kazakistan ilişkilerinin gelişimi için yeni planlar yaptıklarını ve yeni bir çerçeve çizdikleri göz önüne alındığında, ikili işbirliğinin hızla geliştiğini söylemek mümkündür. Bu bağlamda Şi’nin Kazakistan’a gerçekleştireceği ziyaret, ikili ilişkileri güçlendirecek, Kuşak ve Yol Girişimi (KYG) çerçevesindeki yüksek kaliteli işbirliği zenginleştirecek ve halkların refahını artıracaktır.
Şi’nin Tacikistan ziyareti ise beş yılın ardından gerçekleşecek ilk ziyaret olma özelliği taşımaktadır. Şi ve Rahman’ın stratejik liderliği altında, son yıllarda Çin-Tacikistan ilişkileri olumlu bir gelişim göstermiş ve iki ülke arasındaki siyasi güven sürekli olarak güçlenmiştir.[4] Örneğin 2006 yılında Tacikistan ve Çin otoyolunun yeniden inşası, Ozodi Tüneli’nin yapımı ve Kuzey-Güney Elektrik İletim Hattı inşası ile ilgili yatırım anlaşmaları imzalanmıştır. Ayrıca Zerefşan Nehri üzerinde bir hidroelektrik santrali inşa süreci başlatılmıştır. Bu projeler için Çin’den gelen finansman toplamda neredeyse 1 milyar doları bulmuştur. İmzalanan söz konusu anlaşmaların uygulanması, Tacikistan için önemli faydalar sağlamıştır.[5] Çin’in mali ve teknik yardımıyla otoyolların kapsamlı modernizasyonu ve tünellerin inşası, Tacikistan’ın çağdaş tarihinde ilk kez ülke genelinde yıl boyunca işleyen modern bir yol ağı kurmasını sağlamıştır.
2023 yılının Mayıs ayında, iki liderin ortak olarak Çin-Tacikistan dostluk, karşılıklı destek ve karşılıklı yararlı işbirliği ile karakterize edilen bir gelecek paylaşımı topluluğunun kurulduğunu duyurduklarını hatırlatan Mao, Çin ve Tacikistan arasındaki siyasi güveni daha da sağlamlaştırmayı, KYG işbirliğini derinleştirmeyi ve iki ülkenin halkları arasındaki karşılıklı anlayışı teşvik etmeyi dört gözle beklediğini belirtmiştir.[6] En nihayetinde Çin-Tacikistan ilişkileri, stratejik ve ekonomik ortaklık temelinde önemli bir gelişme göstermektedir. Bu bağlar, Çin’in KYG kapsamında oldukça güçlenmiş durumdadır. Bu girişim, Tacikistan’ın altyapı projelerinde Çin’in yatırımlarını artırmasına ve ekonomik entegrasyonunu derinleştirmesine olanak tanımaktadır.
Sonuç olarak Çin, Kazakistan ve Tacikistan gibi Orta Asya ülkeleriyle güçlü ekonomik ilişkilere sahiptir. KYG kapsamında bu ülkelerle altyapı projeleri ve ticaretin artırılması gibi çeşitli ekonomik işbirlikleri yürütmektedir. Özellikle enerji sektöründe Kazakistan ve Tacikistan’la yapılan işbirliği dikkat çekmektedir. Çin, bu ülkelerde doğalgaz ve petrol boru hatları gibi büyük projelere yatırım yapmaktadır. Ayrıca Çin, Kazakistan ve Tacikistan ile güvenlik konularında işbirliği yapmakta ve terörizmle mücadele gibi ortak endişeleri paylaşmaktadır. Ayrıca diplomatik düzeyde de ilişkiler sürdürülmekte, karşılıklı ziyaretler ve anlaşmalarla ilişkiler güçlendirilmektedir. Çin, Kazakistan ve Tacikistan gibi Orta Asya ülkeleriyle kültürel ve insani ilişkileri de güçlendirmektedir. Eğitim, kültürel etkinlikler ve insanî yardımlar gibi alanlarda işbirliği yapılmaktadır. Genel olarak, Çin’in Kazakistan ve Tacikistan’a olan ilgisi hem ekonomik hem stratejik hem de güvenlik odaklı olup bölgedeki etkileşimi artırmayı ve bu ülkelerle daha derin bağlar kurmayı hedeflemektedir.
[1] “Xi to discuss key areas of cooperation with Tajik, Kazakh presidents”, CGTN News, https://news.cgtn.com/news/2024-07-01/Xi-to-discuss-key-areas-of-cooperation-with-Tajik-Kazakh-presidents-1uSPBTYAePK/p.html, (Erişim Tarihi: 01.07.2024).
[2] Aynı yer.
[3] Richard Rousseau. (2013). “Kazakhstan: Continuous Improvement or Stalemate in Its Relations with China?” Strategic Analysis, 37(1), 40–51. doi:10.1080/09700161.2013.737599.
[4] “Foreign Ministry Spokesperson Mao Ning’s Regular Press Conference on July 1, 2024”, Ministry of Foreign Affairs of People’s Republic of China, https://www.fmprc.gov.cn/eng/xwfw_665399/s2510_665401/2511_665403/202405/t20240528_11313215.html, (Erişim Tarihi: 01.07.2024).
[5] “Chinese hydroelectric investments in Central Asia: A snapshot”, Eurasianet, https://eurasianet.org/chinese-hydroelectric-investments-in-central-asia-a-snapshot, (Erişim Tarihi: 01.07.2024).
[6] “Foreign Ministry Spokesperson Mao Ning’s Regular Press Conference on July 1, 2024”, a.g.e., (Erişim Tarihi: 01.07.2024).
