Çekya’nın eski Genelkurmay Başkanı ve emekli Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) Askeri Komitesi Başkanı Petr Pavel, 2023 yılında gerçekleşen genel seçimlere bağımsız aday olarak katılmıştır. Rakibi olan eski Başbakan Andrej Babiš’e karşı %58.32 gibi ezici bir oy üstünlüğüyle galip gelen Pavel, 9 Mart 2023 tarihi itibariyle Çekya’nın dördüncü Cumhurbaşkanı sıfatıyla görevine başlamıştır. Bununla birlikte Pavel’in görevinin başlangıcı, kendisi için olduğu kadar ülkesi için de yeni bir dönemin başlangıcını temsil etmektedir. Gerçekten de başta dış politika olmak üzere Çekya’da köklü değişimlerin ufukta olduğu görülmektedir.
Pavel’in seçim zaferinden önce ülkeyi eski Komünist Parti üyesi olan ve sırasıyla Sosyal Demokrat Partisi ve Yurttaş Hakları Partisi üyesi olan Miloš Zeman yönetmiştir. Görev süresi biten Zeman, 10 yıllık iktidarı boyunca hem Rusya hem de Çin’le yakın ilişkiler geliştirmiştir. Dolayısıyla bu dönemde Çekya, Batı ülkeleri tarafından kuşkuyla yaklaşılan bir ülke olmuştur.
2023 yılına gelindiğinde, seçim yarışında Transatlantik ilişkileri savunan Pavel ile popülist siyasetçi Babiš karşı karşıya gelmiştir. Pavel’e kuşkulu yaklaşan Batıcılar da vardır. Bu kesimler, Pavel’in kısa süreli Komünist Partisi üyeliği üzerinde durmaktadır.
Öte yandan Çekya’da komünist rejimi deviren 1989 yılındaki Kadife Devrimi sonrası Pavel, Çekya Ordusu’na katılmış ve Genelkurmay Başkanı rütbesine kadar yükselmiştir. Daha sonra da 2015 ile 2018 yılları arasında NATO Askeri Komitesi Başkanı olarak hizmet ederek eski Doğu Bloku’ndan bu göreve gelen ilk subay olmuştur. Ayrıca Pavel, Kadife Devrim sonrasında Çekya’nın ilk başkanı olan ve komünist rejime dair ağır eleştirileriyle tanınan Vaclay Havel’in söylevlerine sık sık atıfta bulunan bir şahsiyettir. Dolayısıyla Pavel’i destekleyen Batıcılar da bu yaklaşım üzerinden kendisine güvenmektedir.
Çekya’nın iç siyasetinde Pavel’i betimleme girişimleri devam ederken; Pavel’in seçim zaferi, Zeman’ın dış politika çizgisinden sapacağı izlenimini vermesi sebebiyle Batılı ülkeler tarafından memnuniyetle karşılanmıştır. Bu zaferi Batılı devletler, Çekya’nın Batı’ya sıkı sıkıya bağlanmasının teyidi olarak yorumlamıştır.
9 Mart 2023 tarihi itibarıyla Çekya’nın 4. Cumhurbaşkanı sıfatıyla görevine başlayan Pavel, Rusya ve Çin’i terörizmden daha büyük tehditler şeklinde nitelendirmektedir.[1] Bu yüzden de Çekya, Atlantikçi kimliği üzerine vurgu yapmaya başlamış, Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle Kiev yönetimine yapılan yardımların önünde duran engellerin kaldırılmasını teşvik etmiştir.[2] Bu kapsamda, Çekya’nın Avrupa Birliği (AB) ve NATO’yla ile ilişkilerini güçlendirmesi beklenmektedir.[3]
Öte yandan Pavel, uluslararası ilişkilerde insan haklarının ekonomik çıkarların üstünde bulunması gerektiğini belirterek ülkesinin geçmişte Çin’le kurduğu ilişkileri sorgulamaya başlamıştır.[4] Zeman döneminde Çin, Çekya’da Avrupa şüpheciliği ve Batı karşıtı duygular üzerinden hareket eden milletvekilleri aracılığıyla lobicilik faaliyetleri yürütmekteydi.
Benzer bir şekilde, Çin’in Çekya’daki başlıca stratejik hedefleri arasında Tayvan ve Tibet’in egemenlik taleplerine karşı kampanya yürütmek ve üçüncü ülkelerin Güney Çin Denizi’ndeki toprak iddialarına ilişkin siyasi desteği zayıflatmak bulunuyordu. Ancak seçim zaferinden bir gün sonra Tayvan Cumhurbaşkanı Tsai-Ing Wen’le telefon görüşmesi gerçekleştiren Pavel, Çekya ve Tayvan’ın özgürlük, demokrasi ve insan hakları değerlerini paylaştığını söylemiş ve gelecekte Tayvan’ı ziyaret ederek Wen’le yüz yüze görüşmek istediğini dile getirmiştir[5].
Söz konusu ziyaretin gerçekleşmesi halinde Pavel, bir AB ülkesinden Tayvan’ı ziyaret eden ilk cumhurbaşkanı olacaktır. Dahası Pavel’in Wen’le gerçekleştirdiği telefon görüşmesini kendisine Tibet’in ruhani lideri Dalay Lama tarafından gönderilen tebrik mesajı takip etmiştir.[6] Tahmin edilebileceği gibi bu gelişmeler, Pekin yönetiminin tepkisini çekmiştir.
Çekya’nın Rusya ve Çin’e karşı tavır değişikliğine gitmesinde Pavel’in göreve gelmesi etkili olmuş ve böylece Vişegrad Grubu içerisindeki dinamikler de değişmeye başlamıştır. Zeman’ın iktidarı esnasında muhafazakâr ve AB’ye muhalif tutumlarıyla dikkat çeken Vişegrad Grubu’nda Pavel, Slovakya’yla yeni bir yakınlaşma dönemini başlatmıştır. Bunda Pavel’in tıpkı kendisi gibi Atlantikçi, AB yanlısı ve liberal politikalar çizgisinde yürüyen Slovakya Cumhurbaşkanı Zuzana Čaputová’yle ideolojisinin örtüşmesi etkili olmuştur. Böylece Vişegrad Grubu, muhafazakâr ve milliyetçi hükümetler tarafından yönetilen Polonya ve Macaristan ile ilerlemeci ve AB yanlısı hükümetler tarafından yönetilen Çekya ve Slovakya arasında ikiye bölünmüştür.
Neticede Pavel dönemiyle birlikte Çekya, Batı ekseninde yeni bir dış politika anlayışına yönelmiştir. Uzun süredir Batı ile Çin-Rusya ikilisi arasında denge politikası sürdüren Çekya’da kısa sürede hayata geçirilen bu köklü değişimin, ülkeyi ne şekilde etkileyeceği merak konusudur. Zira Ukrayna’ya yapılan yardımların getirdiği mali zorlukların, göçmen krizinin ve ekonomik problemlerin Pavel’i ciddi bir sınama ile karşı karşıya bırakacağı da aşikardır.
[1] “Gen. Pavel: Russians, Chinese Greater Threat to Czechs Than Terrorism”, Czech Radio, https://english.radio.cz/gen-pavel-russians-chinese-greater-threat-czechs-terrorism-8146419, (Erişim Tarihi: 11.09.2018).
[2] “New Czech Leader Urges ‘No Limits’ on Aid to Ukraine”, France24, https://www.france24.com/en/live-news/20230202-new-czech-leader-urges-no-limits-on-aid-to-ukraine, (Erişim Tarihi: 02.02.2023).
[3] “New Czech President Expected to Foster EU, Ukraine Ties”, France24, https://www.france24.com/en/live-news/20230129-new-czech-president-expected-to-foster-eu-ukraine-ties, (Erişim Tarihi: 29.01.2023).
[4] “30 años después, Praga apuesta por la democracia”, Diario Las Americas, https://www.diariolasamericas.com/mundo/30-anos-despues-praga-apuesta-la-democracia-n5331739, (Erişim Tarihi: 09.03.2023).
[5] “China Warns New Czech President After Taiwan Call”, Politico, https://www.politico.eu/article/china-warn-czech-republic-president-petr-pavel-taiwan-call/, (Erişim Tarihi: 31.01.2023).
[6] “Dalai Lama Congratulates Petr Pavel on Being Elected as President of Czech Republic”, The Print, https://theprint.in/india/dalai-lama-congratulates-petr-pavel-on-being-elected-as-president-of-czech-republic/1440454/, (Erişim Tarihi: 13.03.2023).
