Tarih:

Paylaş:

Bölgesel-Küresel Barış ve Güvenlik Türkmenistan’ın Daimi Tarafsızlık Statüsü

Benzer İçerikler

20. yüzyıldan 21. yüzyıla geçişte ve içinde bulunduğumuz dönemde tüm dünyanın üzerinde konuştuğu, kaygı noktasını üst düzeye taşıdığı iki temel kavram söz konusudur. Bunlar hiç kuşkusuz “barış” ve “güvenlik”tir. Barış ve güvenliğin tesisi, her ne kadar insanoğlunun ve özellikle de devletlerin oluşum tarihi ile neredeyse eş zamanlı olsa da, bugünkü kadar kritik bir öneme haiz olmamıştır.

Zira Soğuk Savaş sonrası uluslararası sistemde bölgesel-küresel bazda yaşanan jeopolitik depremler, tırmanan gerginlik ortamı, bölünmeler, çok kutupluluk süreci ve bunun göz ardı edilmemesi gereken nükleer savaş boyutu olasılığı bu endişenin, korkunun temelini oluşturmaktadır.

Devletlerin bu kaotik ortamda bir kez daha taraf olmaya zorlanması da, bu kaos sürecini derinleştirdiği ve genişlettiği gibi, bölgesel-küresel istikrar, barış ve güvenliği tehdit edici bir mahiyet taşımaktadır. Dolayısıyla devletlerin tarafsızlığı hususu düne kadar çok daha zor olup, günümüz ve gelecek adına büyük bir önem arz etmektedir.

Tüm dünya barışını ve güvenliğini tehdit eden bu kaotik süreçte, uluslararası sağduyu ve barış ortamının adresi olarak Türkmenistan’ın daimi tarafsızlık statüsü bu açıdan oldukça önemlidir. Zira Türkmenistan, Soğuk Savaş sonrası dönemde tarafsızlık statüsü ile bu hususu öngörmüş ve buna dönük ön alıcı, işbirliğine dayalı, yapıcı, aktif tarafsızlık diplomasisi izleyen tek devlet olmuştur.

Türkmenistan’ın derin ve güçlü tarihi arka planı kadar, evrensel barış ve insanı esas alan diplomasi anlayışının bir sonucu olan bu adım, konjonktürel gelişmeler ve jeopolitik gerçekliğin çok iyi okunduğunun somut bir göstergesidir. Dolayısıyla Türkmenistan’ın bağımsızlık sürecinde ortaya koyduğu stratejik akıl ve deneyim, bölgesel-küresel bazda “barış” ve “güvenlik” noktasında gönüllü bir tercihi yansıtmakta olup, devletlerin “barış” ve “güvenlik” noktasında güçlü bir irade ortaya koyması gerekliliğini tüm dünyaya göstermiştir.

Daimi tarafsızlık statüsü, Türkmenistan örneğinde de görüldüğü üzere, bu statüye sahip olan ülkenin “barış” ve “güvenlik” noktasındaki iradesini ortaya koymaktadır. Bu irade her ne kadar tek taraflı olsa da, irade sahibini bu tercihe iten nedenler üzerinde durulması ve bunun bölgesel-küresel barış, istikrar ve güvenlik arka planının anlaşılması oldukça önemlidir.

Zira Türkmenistan’ı tarafsızlık statüsüne iten nedenler bugün de geçerlidir ve daha büyük bir önem arz etmektedir. Bunların başında uluslararası sistemdeki belirsizlik, bölgesel-küresel bazdaki krizler, Avrasya merkezli jeopolitik rekabet ve güç mücadelesi, bu noktada Sovyet sonrası coğrafyanın içinde bulunduğu oldukça hassas durum ve kırılgan bir yapıya sahip geçiş süreci gelmektedir.

Aşkabat’ın bağımsızlığından itibaren ortaya koyduğu akıllıca tercih ve tarafsızlığı esas alan, ittifak oluşumlarından uzak politikası, Türkmenistan’ı başta yakın çevresi olmak üzere, bölgesindeki birçok krize karşı adeta bir “güvenlik seddi” ve “barış adası” konumuna taşımıştır. Bir diğer ifadeyle Türkmenistan’ın daimi tarafsızlık statüsü, bölgesel ve küresel “barış” ve “güvenliğin” sigortası olmuştur.

Bu tercihin Türkmenistan’ın kendi güvenliği kadar, bölgesel güvenlik ve barışı esas aldığı, katkı sağladığı da göz ardı edilmemelidir. Dolayısıyla tarafsızlık statüsünün güvenlik ve barışa sağladığı katkı, Türkmenistan örneğinde çok somut bir şekilde ispatlanmakta, anlam ve önem kazanmaktadır.

Dünya üzerinde özellikle belli başlı bazı ülkelerin tarafsızlık statüsüne sahip olması, diğerlerine nazaran bölgesel-küresel barış, istikrar ve güvenlik açısından çok daha büyük bir önem arz etmektedir. Bu noktada tarafsızlık statüsüne tabi ülkenin sahip olduğu jeopolitik ve stratejik önem belirleyici bir role sahiptir.

Türkmenistan, bu bağlamda küresel güç mücadelesinin seyrini belirleyici niteliğe haiz, sahip olduğu enerji kaynakları üzerinden mevcut-olası güç mücadelesini daha fazla genişletici ve derinleştirici bir devletler oyunu oynama, bu oyunun bir parçası olma, denge politikası yürütme yerine, işbirliğini esas alan barışçıl ve insani bir politika izlemeyi tercih etmiştir.

Unutulmamalıdır ki, “barış” ve “güvenlik”, beraberinde “kalkınma” ve “refahı” da getirecektir. Türkmenistan’ın daimi tarafsızlık statüsü anlayışının temelinde bu husus da yatmaktadır.

Diğer taraftan, tarafsızlık statüsü, sadece tarafsız ülkenin yüklendiği sorumluluklarla ya da onun oynayabileceği rolle sınırlı değildir. Dolayısıyla Türkmenistan’ın daimi tarafsızlık statüsünün devamı, garantisi, söz konusu “barış” ve “güvenlik” merkezli hedefine ulaşabilmesi, ulus-devletlere de sorumluluklar yüklemektedir.

Hatırlatmak gerekirse, “garanti”, daimî tarafsızlığın en temel unsurlarından birisidir. Burada devreye “kollektif irade” girmektedir. Bu bağlamda barış ve güvenliği esas alan güçlendirilmiş bölgesel-küresel bazda kurumsal işbirlikleri, bunu korumaya, sürdürmeye ve güçlendirmeye yönelik yönelik hukuki zemin ve diplomasinin inşası daha büyük bir önem arz etmektedir.

Türkmenistan’ın küresel güvenlik ve barışı hedef alan daimi tarafsızlık politikası, BM’nin varlık nedeni ve hedefleriyle bire bir uyumlu olup, tamamlayıcı, destekleyici bir mahiyet taşımaktadır. Dolayısıyla Türkmenistan, bölgesel ve küresel “barış” ve “güvenliği” sağlama noktasında taraftır ve sahip olduğu “aktif” ve “pozitif” tarafsızlık politikası bunu göstermektedir.

Süreç içerisinde Türkmenistan’ın daimi tarafsızlığını “teyit eden”, “pekiştirici” ve “teminat altına alan” adımlar, Aşkabat’ın izlediği politikanın tüm dünyada kabul ve destek gördüğünün en somut göstergesidir. Bu kapsamda BM tarafından 2007 yılında Aşkabat’ta “BM Merkez Asya Önleyici Diplomasi Bölge Merkezi”nin açılma kararı, 2015 yılında “Türkmenistan’ın Daimi Tarafsızlığı” adıyla ikinci bir kararnamenin imzalanması ve 2017’de 12 Aralık tarihinin “Uluslararası Tarafsızlık Günü” olarak kutlanması, Türkmenistan’ın küresel bazda bir barış merkezi, başkenti olacağına işaret etmektedir.

Prof. Dr. Mehmet Seyfettin EROL
Prof. Dr. Mehmet Seyfettin EROLhttps://www.ankasam.org/author/mse/?lang=en
1969 Dörtyol-Hatay doğumlu olan Prof. Dr. Mehmet Seyfettin Erol, Boğaziçi Üniversitesi (BÜ) Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden 1993 yılında mezun oldu. BÜ’de 1995 yılında Yüksek Lisans çalışmasını tamamlayan Erol, aynı yıl BÜ’de doktora programına kabul edildi. Ankara Üniversitesi’nde doktorasını 2005’de tamamlayan Erol, 2009 yılında “Uluslararası İlişkiler” alanında doçent ve 2014 yılında da Profesörlük unvanlarını aldı. 2000-2006 tarihleri arasında Avrasya Stratejik Araştırmaları Merkezi (ASAM)’nde görev yapan Erol, 2009 yılında Stratejik Düşünce Enstitüsü’nün (SDE) Kurucu Başkanlığı ve Yönetim Kurulu Üyeliği görevlerinde bulundu. Uluslararası Strateji ve Güvenlik Araştırmaları Merkezi (USGAM)’nin de kurucu başkanı olan Prof. Erol, Yeni Türkiye Stratejik Araştırmalar Merkezi (YTSAM) Uluslararası İlişkiler Enstitüsü Başkanlığını da yürütmektedir. Prof. Erol, Gazi Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi (GAZİSAM) Müdürlüğü görevinde de bulunmuştur. 2007 yılında Türk Dünyası Yazarlar ve Sanatçılar Vakfı “Türk Dünyası Hizmet Ödülü”nü alan Prof. Erol, akademik anlamdaki çalışmaları ve medyadaki faaliyetlerinden dolayı çok sayıda ödüle layık görülmüştür. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir: 2013 yılında Çağdaş Demokratlar Birliği Derneği tarafından “Yılın Yazılı Medya Ödülü”, 2015 yılında “APM 10. Yıl Hizmet Ödülü”, Türkiye Yazarlar Birliği tarafından “2015 Yılın Basın-Fikir Ödülü”, Anadolu Köy Korucuları ve Şehit Aileleri “2016 Gönül Elçileri Medya Onur Ödülü”, Yörük Türkmen Federasyonları tarafından verilen “2016 Türkiye Onur Ödülü”. Prof. Erol’un 15 kitap çalışması bulunmaktadır. Bunlardan bazılarının isimleri şu şekildedir: “Hayalden Gerçeğe Türk Birleşik Devletleri”, “Türkiye-AB İlişkileri: Dış Politika ve İç Yapı Sorunsalları”, “Avrasya’da Yeni Büyük Oyun”, “Türk Dış Politikasında Strateji Arayışları”, “Türk Dış Politikasında Güvenlik Arayışları”, “Türkiye Cumhuriyeti-Rusya Federasyonu İlişkileri”, “Sıcak Barışın Soğuk Örgütü Yeni NATO”, “Dış Politika Analizinde Teorik Yaklaşımlar: Türk Dış Politikası Örneği”, “Krizler ve Kriz Yönetimi: Aktörler ve Örnek Olaylar”, “Kazakistan” ve “Uluslararası İlişkilerde Güncel Sorunlar”. 2002’den bu yana TRT Türkiye’nin sesi ve TRT Radyo 1 (Ankara Radyosu) “Avrasya Gündemi”, “Stratejik Bakış”, “Küresel Bakış”, “Analiz”, “Dosya”, “Haber Masası”, “Gündemin Öteki Yüzü” gibi radyo programlarını gerçekleştirmiş olan Prof. Erol, TRT INT televizyonunda 2004-2007 yılları arasında Arayış, 2007-2010 yılları arasında Kanal A televizyonunda “Sınır Ötesi” ve 2020-2021’de de BBN TÜRK televizyonunda “Dış Politika Gündemi” programlarını yaptı. 2012-2018 yılları arasında Millî Gazete’de “Arayış” adlı köşesinde dış politika yazıları yayımlanan Prof. Erol’un ulusal-uluslararası medyada çok sayıda televizyon, radyo, gazete, haber siteleri ve dergide uzmanlığı dahilinde görüşlerine de başvurulmaktadır. 2006-2018 yılları arasında Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde ve Ankara Üniversitesi Latin Amerika Araştırmaları Merkezi’nde (LAMER) de dersler veren Prof. Erol, 2018’den bu yana Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde öğretim üyesi olarak akademik kariyerini devam ettirmektedir. Çok sayıda dergi ve gazetede yazıları-değerlendirmeleri yayımlanan; Avrasya Dosyası, Stratejik Analiz, Stratejik Düşünce, Gazi Bölgesel Çalışmalar, The Journal of SSPS, Karadeniz Araştırmaları, gibi akademik dergilerde editörlük faaliyetlerinde bulunan Prof. Erol, Bölgesel Araştırmalar, Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları, Gazi Akademik Bakış, Ege Üniversitesi Türk Dünyası İncelemeleri, Demokrasi Platformu dergilerinin editörlüklerini hali hazırda yürütmektedir. 2016’dan bu yana Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi (ANKASAM) Kurucu Başkanı olarak çalışmalarını devam ettiren Prof. Erol, evli ve üç çocuk babasıdır.