Rusya-Ukrayna Savaşı, Kuzey Koridoru’nun tıkanması ve yaptırımlar nedeniyle farklı koridorlara dönük arayışları canlandırmıştır. Bu durumun yansımalarından biri de Çin, Özbekistan ve Kırgızistan’ın 1990’lı yıllardan beri gündeminde olan; fakat ilerlemeyen demiryolu projesine yeniden odaklanmalarıdır.
Hatırlanacağı üzere Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Semerkant Zirvesi’nde bu konuda işbirliği anlaşması imzalanmıştır. Nitekim Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sayın Sadır Caparov, Çinli uzmanların Narın ve Celal Abad bölgelerinde araştırmalar yürüttüğünü dile getirerek “Proje, bağımsızlığımızın ilk yıllarından beri tartışıldı. Ancak siyasi çıkarların çatışması nedeniyle tamamlanamamıştı.” demiştir.[1] Kırgızistan’ın Torugart-Arpa-Makmal-Celalabad hattını bağlaması öngörülen proje, tarafların teknik ve ekonomik işbirliğini geliştirmesine kapı aralamıştır. Tarafların masrafları bölüştüğü koridor, söz konusu ülkelere Batı Asya, Ortadoğu ve Avrupa’ya açılma imkânı sunmaktadır.[2]
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping tarafından Orta Asya’nın ulaşım potansiyelini ortaya çıkaracağı[3] iddia edilen bu güzergah üzerindeki demiryolunun ülkelerin ihracat potansiyelini arttıracağı, nakliye masrafları azaltacağı ve bölgesel entegrasyonu derinleştireceği söylenebilir. [4] Böylece Kırgızistan ve Özbekistan, Avrupa ile Asya arasındaki bağlantıyı sağlayan bir köprü haline gelecektir.
Esasen Çin’in Orta Asya aracılığıyla Avrupa’ya hızlı bir şekilde ulaştıracak olan bu proje, Hazar merkezli taşımacılık noktasında da en güvenli rotanın oluşturulmasını sağlayacaktır. Dolayısıyla Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyoev’in de belirttiği üzere, küresel zorluklar ve yeni meydan okumalar, alternatif ulaştırma koridorlarını zaruri hale getirmektedir.[5] Bu kapsamda Sayın Caparov’un müşterek çalışma vesilesiyle demiryolunun 3-4 yılda tamamlanacağını belirtmesi oldukça mühimdir. Ayrıca Sayın Caporov, bu projenin ekonomik, kültürel ve insani işbirliğini derinleştirmeye hizmet edeceğini belirtmiştir.[6]
Bilindiği üzere ulaştırma ve lojistik projelerin uygulanması, ekonomik çıkarların yanı sıra bölgesel bağların güçlendirilmesine de yardımcı olmaktadır. Hem Kırgızistan hem de Özbekistan hükümetleri, söz konusu demiryolu inşaatına sıcak bakmaktadır.
Söz konusu projenin hayata geçirilmesi Çin açısından da oldukça önemlidir. Çünkü Çin, dış dünyayla olan bağlantılarını çeşitlendirecektir. Zaten Pekin yönetiminin uzun yıllardır projeden vazgeçmemesi de bundan kaynaklanmaktadır.
Kısaca özetlemek gerekirse, dünyanın en önemli coğrafi bölgelerinden biri olan Orta Asya, küresel ulaştırma koridorları bakımından oldukça mühim bir coğrafyada yer almaktadır. Bu anlamda Orta Koridor, Orta Asya-Hazar Denizi-Kafkasya-Avrupa bağlantısallığında mühimdir. Kırgızistan ise demiryolu olmadığı için koridorun eksik parçası konumundadır. Bu proje ise bölge devletlerinin ulaştırma güzergahlarını çeşitlendirmesine, güvenli ve düşük maliyetli bir rotaya kavuşmasına hizmet etmektedir.[7]
Diğer taraftan Orta Asya merkezli işbirliğinin derinleştirilmesine hizmet eden bu demiryolu vesilesiyle Avrasya’nın kalbinde rekabet süreçleri arka plana itilerek işbirlikleri öne çıkarılacaktır. Bu da bölgeye yönelik dış müdahaleleri zorlaştıracak ve dolayısıyla bölgesel güvenliğe katkı sağlayacaktır.[8]
Sonuç olarak Kırgızistan ve Özbekistan, bu proje vesilesiyle hem Batı’ya açılmak hem de sosyo-ekonomik kalkınma hedefleri açısından süreci avantaja çevirmek isterken; Çin ise ulaştırma koridorlarını çeşitlendirme arzusundadır. Çin-Kırgızistan-Özbekistan Demiryolu Projesi bu bakımdan son derece önemli bir girişim olarak ön plana çıkmaktadır. Mevzubahis demiryolunun tamamlanmasının Orta Koridor’u da güçlendireceğini söylemek mümkündür.
[1] “Садыр Жапаров рассказал о реализации проекта железной дороги Китай-Кыргызстан”, 24.kg https://24.kg/vlast/251696_sadyir_japarov_rasskazal_orealizatsii_proekta_jeleznoy_dorogi_kitay_kyirgyizstan/, (Erişim Tarihi: 28.11.2022).
[2] “Подписано соглашение по проекту ж/д «КНР-Кыргызстан-Узбекистан”, AA, https://inlnk.ru/VoM13V, (Erişim Tarihi: 28.11.2022).
[3] “Согласован маршрут железной дороги Китай-Кыргызстан-Узбекистан”, Spot, https://www.spot.uz/ru/2022/09/15/railway-agreement/, (Erişim Tarihi: 28.11.2022).
[4] “Строительство железной дороги по маршруту “Китай-Кыргызстан-Узбекистан”, Kırgız Temir Jolu, http://kjd.kg/ru/investment-projects/marshrut-kitai-kyrgyzstan-uz/ (Erişim Tarihi: 28.11.2022).
[5] “Проект железной дороги Китай-Кыргызстан-Узбекистан может стартовать осенью. Объясняем, почему она важна для всех стран Центральной Азии”, Nastoyashee Vremya, https://www.currenttime.tv/a/proekt-zheleznoy-dorogi-kitay-kyrgyzstan-uzbekistan-mozhet-startovat-osenyu-obyasnyaem-pochemu-ona-vazhna-dlya-vseh-stran-tsentralnoy-azii/31958781.html, (Erişim Tarihi: 28.11.2022).
[6] “Железная дорога «Китай-Кыргызстан-Узбекистан”,KTRK, https://www.ktrk.kg/ru/news/s/67446, (Erişim Tarihi: 28.11.2022).
[7] Aynı yer.
[8] Aynı yer.
