30 Nisan 2023 tarihinde Özbekistan’da Anayasa’nın yüzde 65’inin güncellenmesini sağlayan referandum, halkın yüzde 84.54’ünün katıldığı oylama neticesinde yüzde 90.21’le kabul edilmiştir. Böylelikle Özbekistan Anayasası’na “laik ve sosyal devlet” vurgusu dahil edilmiş, Özbek halkına müreffeh bir gelecek vadetme noktasında serbest piyasa düzeninin altyapısı kuvvetlendirilmiş, Cumhurbaşkanı’nın yetkilerinin Parlamento’ya aktarılması yoluyla demokratikleşme sürecine ivme kazandırılmış ve fikri mülkiyetten kapsayıcı eğitime kadar önemli haklar güvence altına alınmıştır. Bu Anayasa referandumu ile “Toplum Sözleşmesi” yenilenmiş ve daha da güçlendirilmiştir. Dolayısıyla Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev’in liderliğinde “Üçüncü Rönesans” dönemini yaşayan ülke, “Yeni Özbekistan” inşa sürecinde önemli bir eşiği kat etmiştir.
Ülkenin Merkez Seçim Komisyonu 1 Mayıs 2023 tarihinde referandum sonuçlarının kesinleşmesiyle Yeni Anayasa’nın yürürlüğe girdiğini açıklamıştır. Bundan böyle Yeni Özbekistan, Yeni Anayasası gereği şu özellikleriyle ön plana çıkacaktır
- Güçlü sosyal koruma ve halkçı reformlar, kamu politikasının önemli bir odak noktasına dönüşecektir.
- Özbekistan, bir hukuk devleti olarak tanımlanmış, insan hak ve özgürlükleri anayasal güvence altına alınmıştır.
- Özbekistan, sosyal bir devlet olarak tanımlanmıştır.
- Eğitim alma hakkı ve imkânı genişletilmiş, öğretmenler anayasal statüye sahip olmuş, vatandaşların yükseköğretim kurumlarında burslu okuma hakkı anayasal güvence altına alınmıştır.
- Devlet tarafından ailenin tam gelişimi için sosyal, ekonomik, yasal ve diğer koşulların yaratılması anayasal olarak güçlendirilmiştir.
- Herkese, hiçbir ayrım gözetilmeksizin ve asgari ücretten az olmamak kaydıyla, çalışmaları karşılığında adil bir ücret alma hakkı garanti edilmiştir.
- İdam cezası, anayasal düzeyde yasaklanmış, devletin bile bir insanı hayatından mahrum etme hakkının olmadığı vurgulanmıştır.
- Yasal olarak Özbekistan topraklarında bulunan herkesin ülke içinde serbestçe dolaşma, kalma ve ikamet yerini serbestçe seçme hakkı pekiştirilmiştir.
- Devletin vatandaşların internet ağını kullanması için gerekli koşulları yaratacağı garanti edilmiştir.
- Gençlik haklarının korunması, gençlerin topluma ve devlet yaşamına aktif katılımlarının teşvik edilmesi teminat altına alınmıştır.
- Rekabetçi ulusal ekonomi, özel girişimcilik ve mülkiyet haklarının korunması anayasal güvence altına alınmıştır.
- Halkın refah içinde yaşaması ve devletin istikrarlı bir şekilde gelişmesi için etkin, bütüncül ve insan dostu bir devlet yönetiminin ve parlamenterizmin güçlendirilmesi sağlanacaktır. Bu kapsamda Yasama Meclisi ve Senato’nun yetkileri önemli ölçüde genişletilmiştir.
- Avukatların faaliyetlerine ilişkin güvenceler güçlendirmiş, Anayasa’da avukatlık kurumuna ve avukatların faaliyetlerine ilişkin güvenceler hakkında ayrı bir bölüm yer almıştır.
- Medya ve gazetecilerin daha aktif olmaları için büyük anayasal fırsat ve güçlü koruma sağlanmıştır.
- İlk kez, Anayasa’da sivil toplum kuruluşlarına ilişkin ayrı bir bölüm oluşturulmuş, STKların faaliyetlerine ilişkin güvenceler tesis edilmiştir.
Referanduma halkın gösterdiği ilgi göz önünde bulundurulduğunda, Sayın Mirziyoyev’in 2016 senesinde Cumhurbaşkanı olmasının ardından “Yeni Özbekistan” vizyonu çerçevesinde hayata geçirdiği reformların ve bu bağlamda ilk aşamayı oluşturan “2022-2026 Kalkınma Stratejisi”nde ortaya konulan hedeflerin Özbek halkı tarafından kabul gördüğü ifade edilebilir. Özbekistan halkı, referanduma gösterdiği ilgiyle “Benim Anayasam-Benim Devletim” şiarını güçlü bir demokratik bilinçle içselleştirdiğini, sisteme ve sandığa güvendiğini, istikrarlı bir kalkınmayı tercih ettiğini, dolayısıyla seçimini siyasi istikrar ve güçlü bir gelecekten yana olduğunu göstermiştir. Bu referandum ile Özbek halkı “Yeni Özbekistan Vizyonu”nun temellerini oluşturan ve millet-devlet birlikteliğini güçlendiren Anayasa revizyonuna “evet” demiştir.
Bilindiği üzere Özbekistan, referandum sürecini “Halkın Anayasası” söylemi üzerine inşa etmiş ve bu kapsamda Anayasa taslağı, halkın görüşleri dikkate alınarak hazırlanmıştır. Halkın konuyla ilgili kurulan internet sitesine 222.715 öneride bulunması da bu süreçteki başarının ve halkın siyasi süreçlere katılımının önemli bir göstergesidir. Nitekim mevzubahis öneriler doğrultusunda Anayasa maddelerini 128’den 155’e ve normları da 275’ten 434’e çıkaran taslak oluşturulmuş ve söz konusu taslak, halkın onayına sunulmuştur.
Özbekistan halkının referandum aracılığıyla “Yeni Özbekistan” inşa sürecine verdiği güçlü onay da aslında devlet-millet birlikteliğini kuvvetlendirecek biçimde bu sürecin en demokratik şekilde işletilmesinin somut bir neticesidir. Devlet, demokratikleşme noktasında bir ilk olarak nitelendirilebilecek bu adımla halka inmeyi başarmıştır. Nitekim ülke tarihinde ilk kez, bir Anayasa değişikliği halkın onayına sunulmuştur. Elbette bu durum, insanı merkeze alan “Üçüncü Rönesans”ın ve “Yeni Özbekistan Hareketi”nin lideri Sayın Mirziyoyev’in başarısı olarak yorumlanabilir.
Anlaşılacağı gibi 30 Nisan 2023 tarihli referandum vesilesiyle Özbekistan, “demokratikleşme yolunda halkla bütünleşen devlet” ifadesi açısından güzel bir örnek teşkil etmiştir. Bu nedenle de referandumun “merkez-çevre” ilişkilerinin güçlendirilmesi bakımından bir dönüm noktası olduğu öne sürülebilir.
Kuşkusuz demokratikleşme süreci, Özbek halkının ve Özbekistan’ın dünyaya açılması ve entegre olması boyutunda da kritik öneme haizdir. Bu anlamda referandum, Özbekistan’ın yeni dünya düzeni inşa sürecinde güçlü ve saygın bir devlet olarak konumlanacağının habercisidir. Buna bağlı olarak Özbekistan’ın güçlü bir demokrasi örneği olarak ön plana çıkacağı ve bu kapsamda serbest piyasa düzeninin sağlıklı bir şekilde işlediği güçlü bir ekonomi modeline dönüşeceği öngörülebilir. Bu da yatırımcı nezdinde istikrarlı ve güvenilir bir ülke haline gelen Özbekistan’ın cazibe merkezine dönüşmesini beraberinde getirecektir.
Dolayısıyla tarımdan sanayiye, tekstilden turizme kadar pek çok alanda “Yeni Özbekistan” vizyonunun başlangıç hamlelerini oluşturan 2017-2022 Eylemler Stratejisi ve 2022-2026 Kalkınma Stratejisi’nin ruhuna, müreffeh bir toplum ve güçlü bir devlet inşa hedefine halkın onayı ile start verilmiştir. Artık yeni bir süreç söz konusudur. Reformların kararlı ve başarılı bir şekilde hayata geçirilmesi büyük bir önem arz etmektedir. Ulusal ve uluslararası bazda beklentiler ve dikkat hiç kuşkusuz bu noktada olacaktır. Bu yüzden de reform adımlarının dikkatli, kararlı ve başarılı bir şekilde hayata geçirileceği yeni bir sürece girilmiştir.
Sonuç olarak Sayın Mirziyoyev’in “Reformlar zaman alır; fakat kaybedecek zaman yok.” şiarı doğrultusunda insan sermayesini en önemli kaynak olarak gören ve dolayısıyla insanı merkeze alan bir yaklaşımla hareket etmeyi sürdüreceği öngörülebilir. Bu noktada sosyal devlet inşasının ve güçlü parlamento aracılığıyla desteklenen demokratikleşme ortamının devlet-millet birlikteliğini güçlendireceği ve merkez-çevre ilişkilerini sağlıklı bir zemine oturtacağı iddia edilebilir. Bu da Özbek halkının yüce hedeflerine emin adımlarla ilerleyeceğine işaret etmesi hasebiyle oldukça mühimdir.
Bu yazının orijinali, 04.05.2023 tarihinde Türkiye Gazetesi’nde yayınlanmıştır.
https://www.turkiyegazetesi.com.tr/gundem/benim-anayasam-referandumunda-ozbek-halki-evet-dedi-962641
