Yugoslavya’nın dağılmasıyla birlikte Balkanlar’da birçok devlet kurulmuştur. Kurulan bu devletler etnik açıdan oldukça heterojen yapıdadır. Tarihsel miraslarına sahip çıkan söz konusu halklar, bölgedeki kozmopolit devletlerde siyasal istikrarın sağlanmasını zorlaştırmaktadır. Bu bağlamda bölgedeki en önemli meselelerden biri de Sırp milliyetçiliğidir. Zira Sırplar, hala “Büyük Sırbistan” hayalinden vazgeçmiş değildir. Buradan hareketle, Sırpların yaşadıkları bölgelerde Sırbistan’a bağlanmak için çeşitli adımlar atarak bölgedeki devletlerin egemenliğine tehdit oluşturduğu söylenilebilir.
Rusya- Ukrayna Savaşı’nın ardından Balkanlar’daki gelişmeleri de yakından takip eden Rusya, Sırbistan’la ilişkilerinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nden (SSCB) aldığı tarihsel mirası devam ettirmektedir. Balkanlar’da siyasal istikrarsızlık yaratan bu durum, bölgedeki görece küçük devletlerde çeşitli gerilimlere sebep olmaktadır. Balkan ülkelerinin Avrupa Birliği’yle (AB) bütünleşmesinin söz konusu olduğu bir dönemde küresel güçlerin de söz konusu devletlerin de böyle bir istikrarsızlığı istemediği açıktır. Bu nedenle taraflar, AB bütünleşmesi sürecinde olumsuzlukları bertaraf ederek süreci hızlandırmak adına çeşitli adımlar atmaktadır.
Balkan ülkelerinin etkisi, uluslararası sistemde yön verici mahiyette olmasa da Avrupa nezdinde yok sayılamayacak kadar mühimdir. Zira enerji konusunda çoğu Rusya’ya bağlı olan Avrupa devleti için enerji arzının ve sürdürülebilirliğinin ehemmiyet arz ettiği aşikardır. Rusya’nın elindeki enerji kozunu kırmak isteyen Avrupa ülkeleri, öz kaynaklara ve sürdürülebilir enerji kaynaklarına dönüşün yanı sıra Balkanlar üzerinden de yeni enerji yolları aramaktadır.
Bu bağlamda AB, oluşabilecek herhangi bir olumsuzluğun çözümü için diplomatik baskı uygulamaktan çekinmemektedir. Zira Bosna Hersek’i her fırsatta bağımsızlıkla ve Rusya kartıyla sıkıştıran Bosna Hersek içerisindeki Sırp Cumhuriyeti Başkanı Milorad Dodik’e Avrupa Parlamentosu kararıyla yaptırım uygulanması istenmiş ve böylece Sırp milliyetçiliğinin ülkedeki etkisinin görece azalacağı öngörülmüştür.[1] Ayrıca her platformda demokrasi ve refah vurgusu yapan AB, oluşabilecek tehditlere karşı birlik ülkelerinin tamamının gerek dış politikalarında gerekse de güvenlik politikalarında AB’nin dış politikasıyla ortak hareket etmesini amaçlamaktadır. Ancak dışarda beraber hareket etmeden önce içeride bir sorun çıkmamasını da engellemek isteyen birlik, bu bağlamda aday ülke olan Sırbistan’dan da AB yönelimini güçlendirmesini talep etmektedir.[2]
Balkanlar’da Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) ile AB’nin çıkarlarının örtüştüğü ortadadır. Bölgedeki devletler, ekonomik olarak birbirine bağlı olsalar da askeri güvenlik daha çok NATO üzerinden sağlanmaktadır. Mevcut durumda Rusya, bölgedeki dengeyi sarsacak bir hamle yapmamış olsa da son kertede NATO ile AB arasındaki işbirliğinin devamı için NATO’nun askeri gücünü hissettirmesi gerekecektir.
Bu kapsamda ABD, Sırplar üzerinden Rusya’nın manevra alanını genişletecek herhangi bir imkânın doğmasına zemin hazırlayacak her türlü hareketi gerek diplomatik gerekse de askeri adımlarla engellemeye çalışmaktadır. Bu çerçevede Romanya’ya Havadan Uyarı ve Kontrol Sistemleri (AWACS) uçakları yerleştirilmiştir.[3] Her ne kadar sevkiyatın sebebi NATO’nun doğu kanadındaki operasyonları izlemek olarak gösterilse de asıl sebebin bölgenin güvenliğini sağlamaya ve Rusya’ya karşı göz dağı vermeye yönelik bir adım olduğu anlaşılmaktadır.
Ayrıca Bosna Hersek’le bilimsel ve teknolojik işbirliği hakkında da temaslarda bulunan NATO, Bosna Hersek’in üyelik sürecinin hızlandırılacağını açıklamıştır.[4] Böylelikle Bosna Hersek’te yaşanılacak gerginlikleri önleyerek barışın sağlanacağını vurgulayan ittifak, bölgedeki varlığını fazlasıyla hissettirmiştir.
Öte yandan Sırp milliyetçiliği sadece Bosna Hersek’i değil; Kosova’yı da tehdit etmektedir. Bu nedenle de Priştine yönetiminin tavrı son derece nettir. Kosova, Birleşmiş Milletler (BM) yetkilileriyle görüşmüş ve Sırp Belediyeler Birliği’ni asla kabul etmeyeceğini iletmiştir.[5]
Tüm bu süreçte Avusturya’nın Sırp milliyetçiliğinin yarattığı tehditler karşısında asker göndermeye hazır olduğunu açıklamasından sonra, Sırbistan’a karşı bir başka adım da Ukrayna’dan gelmiştir. Zira Kiev yönetimi, Sırbistan’ı Rus propagandasını yapan ve gönüllüleri savaşa çağıran kanalları yasaklamaya davet etmiştir.[6]
Sırbistan ise Kosova’nın AB üyeliğinin önüne set çekmek maksadıyla Macaristan’la yakınlaşmıştır. Nitekim Budapeşte, söz konusu üyeliği veto edeceğini açıklamıştır. Bu nedenle de Belgrad’ı dizginlemeye dönük stratejiler uygulansa da Sırbistan’ın Rusya ve Macaristan gibi dostlarının bulunduğunu da ifade etmek gerekmektedir. Buna rağmen AB ve NATO’nun girişimlerinin bölgedeki tansiyonu düşürdüğü söylenebilir.
Sonuç olarak Balkanlar, AB-NATO ikilisi ile Rusya arasındaki rekabetin devam ettiği coğrafyalardan biri olarak ön plana çıkmaktadır. Fakat bölgede yaşanan son gelişmeler, Batı’nın etkisinin arttığına işaret etmektedir. Lakin Sırp milliyetçiliğinin istikrarın önünde engel teşkil etmeye devam edeceği de öne sürülebilir.
[1] “Avrupa Parlamentosu Kararı: Milorad Dodik’e Yaptırım Talep Edildi”, Aljazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/1/17/rezolucijom-evropskog-parlamenta-traze-se-sankcije-protiv-milorada-dodika, (Erişim Tarihi: 17.01.2023).
[2] “Avrupa Parlamentosu Kararı: Sırbistan AB Dış Politikasına Uyum Sağlayacak”, T.anjug, https://www.tanjug.rs/srbija/politika/9037/rezolucija-evropskog-parlamenta-srbija-da-se-uskladi-sa-spoljnom-politikom-eu/vest, (Erişim Tarihi: 17.01.2023).
[3] “NATO AWACS Uçakları Romanya’ya Ulaştı”, Aljazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/world/2023/1/17/u-rumuniju-stigli-nato-avioni-awacs, (Erişim Tarihi: 17.01.2023).
[4] “BH Cumhurbaşkanlığı Üyesi NATO Genel Sekreteri ile Görüştü.”, Sarajevo Times, https://sarajevotimes.com/member-of-bih-presidency-met-with-nato-secretary-general/, (Erişim Tarihi: 16.01.2023).
[5] “Kosova, Sırp Belediyeler Birliği’ni Asla Kabul Etmeyecek.”, Exit News, https://exit.al/en/kosovo-will-never-accept-association-of-serb-municipalities/, (Erişim Tarihi: 17.01.2023).
[6] “Ukrayna, Belgrad’ı Savaş İçin Gönüllü Toplamayı Bırakmaya Çağırdı”, Aljazeera, https://balkans.aljazeera.net/news/2023/1/18/ukrajina-poziva-beograd-da-zaustavi-pozivanje-dobrovoljaca-za-rat, (Erişim Tarihi: 18.01.2023).
