30 Mart 2021 tarihinde Tacikistan’ın Duşanbe şehrinde “Asya’nın Kalbi-İstanbul Süreci” çerçevesinde 9. Bakanlar Konferansı düzenlenmiştir. Birçok ülkeden diplomatik heyetin katıldığı bu konferansta Azerbaycan’ı Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov temsil etmiştir. Konferansta Bayramov, Pakistanlı mevkidaşı Şah Mahmud Kureyşi’yle bir araya gelmiş ve taraflar, havacılık alanındaki ikili işbirliği meselesi de dahil olmak üzere Azerbaycan ile Pakistan arasındaki çeşitli işbirliği imkânlarını müzakere etmişlerdir.[1]
Ayrıca tarafların daha önce de İkinci Dağlık Karabağ savaşından sonra 13 Ocak 2021 tarihinde Pakistan’da bir araya geldiği ve görüş alışverişinde bulunduğu bilinmektedir. Bu görüşmede güvenlik, ticaret, bilim ve kültür gibi alanları içeren çeşitli işbirliği konuları değerlendirilmiştir. Nitekim bu meselelere yer veren İslamabad Bildirisi de aynı görüşmede kabul edilmiştir.
Bilindiği gibi Azerbaycan, Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bağımsızlığını ilan etmiştir. Azerbaycan’ı Türkiye’den sonra 12 Aralık 1991 tarihinde bağımsız bir devlet olarak tanıyan ikinci ülke Pakistan olmuştur. 9 Haziran 1992 tarihinden itibaren gelişmeye başlayan ilişkilerde Pakistan, Dağlık Karabağ Sorunu da dahil pek çok konuda Azerbaycan’ın yanında yer almıştır. Ermenistan’ı bir devlet olarak tanımamasının yanı sıra Hocalı’da gerçekleştirilen soykırımı da kınayan İslamabad yönetimi, Erivan’ı gerçekleştirdiği eylemler nedeniyle her fırsatta sert bir dille eleştirmektedir.
1993 yılında Haydar Aliyev’in iktidara gelmesinin ardından Bakü yönetimi, ülkenin askeri güvenliğini sağlayabilecek modern silahlı kuvvetlerin oluşturulmasına yönelik faaliyetlere odaklanmıştır. Bu çerçevede iç reformlara ek olarak diğer ülkelerle askeri işbirliğinin kurulmasına yönelik ciddi adımlar da atılmıştır. Bu amaç doğrultusunda Azerbaycan’ın yakınlaştığı bir aktör de Pakistan olmuştur. İslamabad da Bakü’nün yanında olduğunu net bir şekilde göstermiştir. Bu kapsamda Faruk Leghari, 1995 yılında Azerbaycan’ı ziyaret eden ilk Pakistan Cumhurbaşkanı olmuştur.[2]
Azerbaycan’ın askeri doktrinine göre, Bakü yönetimi, yeni teknolojiler satın almak ve modern sanayi sektörleri yaratmak için diğer devletlerle askeri-teknik ilişkiler kurmakta ve var olan münasebetleri de geliştirmektedir.[3] Bu çerçevede iki ülke arasındaki askeri işbirliğinin yasal dayanağı, 2002 yılının Eylül ayında Karaçi şehrinde imzalanan Savunma ve Askeri İşbirliği Antlaşması’dır.[4]
Söz konusu tarihten itibaren taraflar arasındaki ilişkiler karşılıklı güven temelli bir işbirliğine dönüşmüştür. Bu bağlamda dönemin Pakistan Başbakanı Pervez Müşerref’in 2004 yılının Temmuz ayı başlarında Azerbaycan’a yaptığı ziyaret dikkat çekicidir.[5] Pakistan Cumhurbaşkanı, Bakü’de sadece Azerbaycan’ın üst düzey yöneticileri tarafından değil; parlamenterler ve gazeteciler tarafından da samimi bir şekilde karşılanmıştır.
Nükleer askeri potansiyele sahip olması bakımından dünyadaki tek Müslüman ülke olan Pakistan’ın Azerbaycan’a olan dostane yaklaşımı, Bakü’yü hoşnut etmektedir. Nitekim Pakistan Cumhurbaşkanı’nın Azerbaycan Parlamentosu’nu ziyaret etmesi de gerek Azerbaycanlı milletvekilleri ve gerekse de Azerbaycan halkı tarafından memnuniyetle karşılanmıştır. Bakü’de bulunduğu sırada Müşerref, tarafların savunma alanında ortak çıkarları olduğunu belirterek işbirliği teklif etmiştir. Ayrıca Müşerref, Azerbaycan Savunma Bakanlığı’ndan bir heyeti, eğitim vermek amacıyla kurslarına kabul etmeye hazır olduklarını da dile getirmiştir.
Bahsi geçen ziyaretten bir ay sonra Pakistan Genelkurmay Başkanı Aziz Han’ın Azerbaycan’da temaslarda bulunması, tarafların askeri işbirliğini geliştirme iradesini net bir biçimde ortaya koymuştur. Bu ilişkilerin güçlenmesinde ise 2010 yılında Pakistan Savunma Bakanı Syed Ather Ali’nin Bakü’ye yaptığı ziyarette Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’le görüşerek, savunma ve askeri ilişkileri güçlendirmek istediklerini dile getirmesinin büyük payı vardır.
Mevzubahis gelişmelerden sonra 2013 yılının Mart ayında Pakistan tarafından düzenlenen “AMAN-2013” adlı deniz tatbikatına Azerbaycan da dahil olmak üzere 30’dan fazla ülke katılım sağlamıştır. Bunun devamında Askeri İşbirliği Çalışma Grubu’nun 2014 yılının Şubat ayındaki beşinci toplantısında Pakistan ve Azerbaycan, İkili Askeri İşbirliği Anlaşması imzalamıştır. Aynı belge, 2015 ve 2016 yıllarında Bakü ve İslamabad’daki Çalışma Grubu Toplantıları sırasında güncellenmiştir.
2016 yılının Eylül ayında ise Pakistan Savunma Sanayii Bakanı Rana Tanvir Hüseyin’i kabul eden Aliyev, savunma ve askeri sanayi alanında iki ülke arasındaki işbirliğinin başarılı bir şekilde gelişmeye devam edeceğine olan inancını dile getirmiştir. Aynı zamanda Aliyev, Azerbaycan’ın Keşmir konusunda Pakistan’ı desteklediğinin de altını çizmiştir.[6] Buna ek olarak Pakistan Eski Başbakanı Nevaz Şerif’in 2016 senesinin Ekim ayında Azerbaycan’a gerçekleştirdiği resmi ziyarette, iki ülke arasında askeri tatbikatların yapılacağı duyurulmuştur. Daha sonra da Azerbaycan, Pakistan’dan JF-17’yi ithal etmekle ilgilendiğini ifade etmiştir. JF-17, Pakistan ile Çin arasındaki ortak bir girişimdir. Bakü’nün JF-17’ye olan ilgisini dile getirmesi, Azerbaycan’ın Pakistan’la olan askeri işbirliğini geliştirmek istediğini göstermektedir.
Yukarıdaki bilgilerden de anlaşılacağı üzere, Bakü ile İslamabad arasında askeri işbirliği her geçen gün daha da gelişmektedir. Üstelik son yıllarda ikili ilişkilere ek olarak üçlü askeri tatbikat konusu da gündeme gelmektedir. Çünkü Pakistan, Türkiye ile Azerbaycan arasında düzenlenen “TurAz Tatbikatlarına” katılmak istediğini ifade etmektedir. Bu da gelecekte bu tatbikatların üçlü bir askeri işbirliğine dönüşeceği düşüncesini akıllara getirmektedir. Bunda hem 19 Eylül 2019 tarihinde düzenlenen “Kafkas Kartalı-2019 Tatbikatı’na” Pakistan askeri personelinin gözlemci olarak katılmasının[7] hem de 2020 yılında gerçekleşen İkinci Dağlık Karabağ Savaşı esnasında Pakistan’ın koşulsuz olarak Azerbaycan’a destek vereceğini dile getirmesinin büyük payı vardır.
Sonuç olarak savunma kabiliyetini geliştirmeye büyük önem veren Azerbaycan, Pakistan’la olan münasebetlerini derinleştirmeye özen göstermektedir. Zira Pakistan, savunma sanayisinin modernizasyonu ve yabancı ülkelerle işbirliği sayesinde oldukça güçlü bir ordu kurmayı başarmıştır. Ayrıca Pakistan silahlarının ve askeri teçhizatının düşük fiyatlarla elde edilmesi mümkündür. Dahası nükleer silahların varlığı da İslamabad’a Asya’da özel bir statü kazandırmaktadır. Bu nedenle de Bakü, İslamabad’ı askeri işbirliği noktasında güvenilir bir partner olarak algılamaktadır. Üstelik ülkesine dış yatırım çekmek isteyen Pakistan da bu durumdan memnundur. Yani İslamabad da Bakü’yü son derece güvenilir bir ortak olarak değerlendirmektedir. Bu yüzden taraflar arasındaki askeri işbirliğinin gelişmesi, iki ülkenin de çıkarınadır. Bu nedenle de birbirini kardeş olarak gören iki devlet arasındaki işbirliğinin artarak devam edeceği öngörülebilir.
[1] “Ceyhun Bayramov, Pakistan Dışişleri Bakanı ile Görüştü”, Ses Haber Ajansı, https://sia.az/az/news/politics/861375.html, (Erişim Tarihi: 31.03.2021).
[2] “Azerbaijan and Pakistan: Historical Relations and Perspectives”, The Frontier Post, https://thefrontierpost.com/azerbaijan-and-pakistan-historical-relations-and-perspectives/, (Erişim Tarihi: 31.03.2021).
[3] “Военная Доктрина Азербайджанской Республики (Voyennaya Doktrina Azerbaydzhanskoy Respubliki)”, Eurasian-Defence, http://eurasian-defence.ru/?q=node/30532, (Erişim Tarihi: 31.03.2021).
[4] “List of Signed Bilateral Agreements between Pakistan and Azerbaijan”, Ministry of Foreign Affairs Government of Pakistan, http://mofa.gov.pk/wp-content/uploads/2020/05/BKI-34-List-of-Signed-Bilateral-Agreements-between-Pakistan-and-Azerbaijan-2.pdf, (Erişim Tarihi: 31.03.2021).
[5] Н.С. Ниязов, “Развитие Азербайджано-Пакистанских Связей в Военной Области в 1994–2010 Годах (Razvitiye Azerbaydzhano-Pakistanskikh Svyazey v Voyennoy Oblasti v 1994–2010 Godakh)”, Volgograd Devlet Üniversitesi Bülteni, 4(1), s. 106.
[6] “Ильхам Алиев Принял Делегацию, Возглавляемую Министром Оборонной Промышленности Пакистана (Ilkham Aliyev Prinyal Delegatsiyu, Vozglavlyayemuyu Ministrom Oboronnoy Promyshlennosti Pakistana)”, President.az, https://ru.president.az/articles/21176, (Erişim Tarihi: 31.03.2021).
[7] “Kafkas Kartalı-2019 Ortak Eğitiminin Açılış Töreni Bakü’de Gerçekleştirildi”, Ministry of Defence, https://mod.gov.az/az/news/bakida-qafqaz-qartali-2019-birge-teliminin-acilis-merasimi-olub-video-28611.html, (Erişim Tarihi: 31.03.2021).
