Güney Afrika’nın yükselen ve öne çıkan aktörlerinden olan Zambiya, son yıllarda Hakainde Hichilema başkanlığındaki reform çalışmalarıyla dikkat çekmektedir. Hichilema başkanlığındaki karar alma mekanizması, Zambiya’nın ekonomik, toplumsal ve siyasi kalkınmasını amaçlayan çeşitli proje ve reformları gündeme getirmektedir. Ekonomi temelli adımlar atılmakla birlikte ikili ilişkilerin geliştirilmesi ve güçlendirilmesi yönünde hamlelerde de bulunulmaktadır. Bu temelde Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Avrupa Birliği (AB), Rusya, Çin ve Hindistan gibi işbirliği ortaklarıyla münasebetlerin geliştirilmesine yönelik bir strateji izlenmektedir.
Hichilema, göreve gelmesinin hemen ardından güvenlik güçlerinin görevlendirmelerinden ekonomik reform hamlesine kadar çeşitli adımlar atmıştır. Devlet kurumlarına olan güvenin arttırılmasına yönelik çalışmalar da yapılmaktadır. Ülkenin borçları konusunda da Uluslararsaı Para Fonu’yla (IMF) çeşitli temaslar gerçekleştirilmektedir. IMF tarafından 15 Haziran 2023 tarihinde yapılan açıklamada, Zambiya’nın alacaklılarının IMF’den 188 milyon dolarlık ödemenin önünü açan bir borç yeniden yapılandırma anlaşmasını sonuçlandırmasının eşiğinde olduğu belirtilmiştir.[1]
Yeniden yapılandırma anlaşması, Zambiya’nın ekonomik gelişimi için oldukça mühimdir. Aynı zamanda ülke içinde atılan ekonomik liberalleşme adımları da geleceğe yönelik işbirlikleri açısından mühimdir. İktisadi reformlar, ülkeye yatırımcı çekme ve daha fazla işbirliği yapma konusunda kritiktir.
Ulusal kalkınma kapsamında altyapı çalışmalarının da büyük etkisi bulunmaktadır. Bu noktada hem iç faaliyetlerin hem de bölgesel projelerin gelişmeyi tetikleyeceği söylenebilir. Nitekim Tanzanya-Zambiya Demiryolu’nun yeniden aktive edilmesi çalışmaları ve Zambiya’nın Trans-Afrika Ağı Projesi’nde sahip olduğu rol, bu anlamda büyük ehemmiyet taşımaktadır. Her iki proje de Lusaka’nın jeostratejik açıdan sahip olduğu potansiyeli ortaya koymaktadır.
Ülke içi reformlar kapsamında anayasayı ve hukukun üstünlüğüne saygıyı önceleyen çalışmalar yapılması da uluslararası çevreler tarafından olumlu karşılanmaktadır. Örneğin AB’nin Uluslararası Ortaklıktan Sorumlu Komiseri Jutta Urpilainen de 21 Haziran 2023 tarihinde Zambiya’nın 2022 yılındaki reform gündeminden etkilendiği için artan bütçe tahsislerini ve güçlendirilmiş işbirliğini duyurmak için Zambiya’ya gittiğini belirtmiştir.[2]
Birlik, Lusaka’nın reform çalışmalarını desteklemektedir. Ülkenin enerji, eğitim ve sağlık gibi ekonomik sektörlerini desteklemek için ek 110 milyon avro destek sağlanması da kritik bir gelişmedir. Ayrıca AB’nin Güney Afrika’daki stratejik ortağı olarak Zambiya için üç destek programına daha imza atıldığı bilinmektedir.[3] Bu bağlamda eğitim ve sağlık hizmetleri, yeşil enerji ve gıda güvenliği başta olmak üzere birçok alanda gelişme sağlanması için faaliyetler yürütülmektedir.
Bununla birlikte Hichilema, uluslararası temaslarını da arttırarak ülkenin kalkınmasında önemli etkiler meydana getirmeyi hedeflemektedir. Bu temaslardan biri de yakın zamanda Mısır’la güçlendirilen bağlardır. 19 Haziran 2023 tarihinde Zambiya Savunma Bakanı, üst düzey bir askeri heyetin başkanlığında Kahire’yi ziyaret etmiş, Mısırlı mevkidaşı ve üst düzey savunma yetkilileriyle görüşmüştür. Yapılan istişareler sonucunda askeri işbirlikleri ve ortak eğitim faaliyetleri için bir mutabakat zaptı imzalamıştır. İki ülkenin savunma bakanları da askeri işbirliği ve eğitim alanında bir mutabakat zaptı imzalamıştır.[4] Bahse konu anlaşmalardan kısa süre önce de Mısır Devlet Başkanı’nın Güney Afrika ülkesine bir ziyarette bulunduğu bilinmektedir. Bir ilk olması hasebiyle önem taşıyan bu ziyaret, iki ülke arasındaki savunma-güvenlik alanındaki işbirliğinin geliştirilmesine zemin hazırlamıştır.
Ayrıca Hichilema, 21 Haziran 2023 tarihinde de Ruanda’ya bir ziyarette bulunmuştur. Bu ziyaret de bölgesel entegrasyon, ikili ilişkiler ve işbirliklerinin güçlendirilmesi noktasında önemlidir.
Lusaka, iç gelişmeler ve ulusal kalkınmanın yanı sıra bölgesel gelişmelerde de rol oynayarak uluslararası etkinliğini arttırma yolundadır. Nitekim Rusya-Ukrayna Savaşı’na yönelik çözüm önerisi sunmak adına Moskova ve Kiev’e ziyaret gerçekleştiren Afrika Misyonu’nda Zambiya Devlet Başkanı Hichilema da yer almıştır. Bu durum, Lusaka’nın iç reformlar, ikili ilişkiler ve bölgesel meseleler kadar küresel gelişmeler konusunda da aktif olduğunu gözler önüne sermektedir.
Rusya’yla yakın ilişkilere sahip olunması da Lusaka’nın mevzubahis bölgesel misyonun bir parçası olmasında etkili olmuştur. Bununla birlikte Zambiya, Batı’yla olan diyaloğuna da dikkat etmekte ve bağları güçlendirmeye özen göstermektedir. AB’yle devam eden yakınlaşma süreci, buna örnek teşkil etmektedir. Birtakım ziyaretlerin gerçekleştirilmesi de diplomatik aktifliğin her iki kanatta da sürdürüldüğünü göstermektedir.
Sonuç olarak Hichilema başkanlığındaki Zambiya’nın 2021 yılından itibaren çeşitli alanlarda atılan reform adımları sayesinde uluslararası alanda önemli aşamalar katettiği söylenebilir. Son dönemlerde gerçekleştirilen AB merkezli ziyaretler, Rusya-Ukrayna Savaşı’na yönelik girişimde oynanan rol ve Çin’le yakınlaşma gibi yeni gelişmeler de bunu kanıtlar niteliktedir. Uluslararası alanda en etkili aktörlerden olan büyük güç sahibi ülkelerle geliştirilen ortaklıklar, işbirliği anlaşmaları ve yatırımlar, Lusaka’nın çok-vektörlü politikaları önceleyen stratejisini güçlendirmektedir. Başta ekonomi olmak üzere ulusal kalkınmaya yönelik çeşitli alanlardaki reform çalışmaları da ikili işbirliklerinin geliştirilmesine temel oluşturmaktadır. IMF’yle yürütülen faaliyetlerin olumlu yönde ilerlemesiyle de gelecek dönemlerde Zambiya’nın gerek Güney Afrika coğrafyasında gerekse uluslararası platformlarda daha fazla öne çıkacağı ve gelişme katedeceği söylenebilir. Ulusal kalkınma reformlarının AB tarafından olumlu karşılanması ve takip edilmesi, Zambiya’nın Avrupalı ülkelerle münasebetlerinde yeni gelişmelerin yaşanacağına işaret etmektedir.
[1] “Zambia Nears Debt Restructuring Deal-IMF”, African Business, https://african.business/2023/06/finance-services/zambia-nears-debt-restructuring-deal-imf, (Erişim Tarihi: 21.06.2023).
[2] “We’re Impressed with Zambia’s Reform Agenda – EU”, Diggers, https://diggers.news/local/2023/06/21/maina-soko-medical-centre-conducts-successful-brain-surgery-2/, (Erişim Tarihi: 21.06.2023).
[3] Aynı yer.
[4] “Egypt and Zambia Agrees to Enhance Military Cooperation and Training”, Military Africa, https://www.military.africa/2023/06/egypt-and-zambia-agrees-to-enhance-military-cooperation-and-training/, (Erişim Tarihi: 21.06.2023).
