9 Aralık 2022 tarihinde Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) Yüksek Avrasya Ekonomik Konseyi, Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te toplanmıştır. Zirveye Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Belarus Cumhurbaşkanı Aleksandr Lukaşenko, Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım-Cömert Tokayev, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sayın Sadır Caparov ile Avrasya Ekonomik Komisyonu Yönetim Kurulu Başkanı Mihail Myasnikoviç katılmıştır.
Yüksek Avrasya Ekonomik Konseyi toplantısında Avrasya bölgesindeki entegrasyon konuları ele alınmış ve AEB’in 2022 yılındaki faaliyetleri özetlenmiştir. Ayrıca bu toplantıda AEB liderleri, endüstriyel işbirliğini finanse etme kararı almıştır. Myasnikoviç, söz konusu kararı, “Avrasya entegrasyonunda yeni bir sayfa” olarak nitelendirmiştir.[1] Myasnikoviç’e göre, yirmi beş yüksek teknoloji sektöründe 150’den fazla proje belirlenmiştir.
AEB Devlet Başkanları, elektronik ortamda hizmet sunumunda KDV alınmasına ilişkin prosedürü değiştiren bir protokol imzalamıştır. Bu anlaşma, bahse konu alanda rekabetçi bir ortamın geliştirilmesine ve daha fazla ekonomik entegrasyona katkıda bulunmaktadır. Ayrıca AEB içerisinde elektronik ortamda sunulan hizmetlere ilişkin KDV’nin vergilendirilmesinde iş dünyasına açıklık getirmektedir.
Zirve sırasında liderler, AEB’deki endüstriyel işbirliği projelerinin finansman kaynakları ve mekanizmalarını ele almıştır. Bu kapsamda Kremlin Sözcüsü Dmitri Peskov AEB’in üye devletler nezdindeki önemini vurgulayan şu açıklamada bulunmuştur:[2]
“Her devlet doğal olarak kendi çıkarlarını gözetir. Avrasya entegrasyon platformu da üye devletlerin bu çıkarlarını tatmin etmelerine olanak sağlamaktadır.”
Ayrıca toplantıda AEB ile Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) arasında bir serbest ticaret anlaşması imzalanması için müzakere süreci başlatılmıştır. BAE’yle bir serbest ticaret bölgesinin oluşturulması, sanayi ve tarım alanlarında 1.300’den fazla emtia ürününün tedariki için gerekli koşulların yaratılmasını ön görmektedir.
Bu çok yönlü etkileşimin önemi, AEB’den çok sayıda şirketin BAE’ye olan yüksek ilgisi ve bu ülkenin uluslararası ticaret, taşımacılık ve lojistik merkezi olarak oynadığı rolle yakından ilişkilidir. Buna ek olarak BAE’yle yapılan anlaşma, Büyük Avrasya Ortaklığı ve Kuzey-Güney Koridoru bağlamında Basra Körfezi’ndeki ülkelerde AEB ihracatçılarının konumunu güçlendirmesi bakımından da dikkat çekicidir.
Ayrıca AEB ülkeleri; ŞİÖ, BRICS ve ASEAN gibi diğer bölgesel birliklerle de işbirliğini geliştirmeyi hedeflemektedir. Nitekim Belarus Cumhurbaşkanı Lukaşenko, AEB Zirvesi’nde yaptığı konuşmada bu örgütlere saygı duyduklarını belirterek aşağıdaki cümleleri kurmuştur:[3]
“Bizi bölmeye ve yalnızlaştırmaya çalıştıkları bir dönemde, ortaklarımızla ticari işbirliğimizi sistematik olarak genişletiyoruz. İran ve Mısır’la serbest ticaret bölgelerine ilişkin müzakerelerde son aşamaya gelinmiştir. Endonezya ve Moğolistan’la müzakereler başlamak üzereyiz. Bu tür anlaşmaların imzalanması, ekonomik artıların yanı sıra kolektif Batı’nın bizi yaptırımlarla boğma girişimlerinin beyhude olduğunu gösteriyor.”
Dış politika önceliklerini Moskova, Pekin ve Orta Asya başkentleriyle işbirliği şeklinde tanımlayan Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Tokayev’e göre AEB ülkeleri, küresel enflasyonun etkisini en aza indirmek, uluslararası ilişkileri güçlendirmek, birliğin iç pazarında malların serbest geçişini sağlamak ve Avrasya entegrasyon stratejisini tam olarak uygulamak gibi öncelikli konulara odaklanmalıdır. Ayrıca Kazakistan’ın AEB içindeki entegrasyonu derinleştirmeye büyük ilgi duyduğunu ve bunun için her türlü çabayı gösterme niyetinde olduğunu belirten Sayın Tokayev, şunları söylemiştir:[4]
“Kazakistan’ın entegrasyon süreçlerinde herhangi bir yavaşlama söz konusu değildir. Aksine Kazakistan, AEB Antlaşması’na uygun biçimde birliğin tüm üye ülkelerinin çıkarları doğrultusunda ve elbette ülkemizin ulusal çıkarlarını da göz önünde bulundurarak ekonomik entegrasyon sürecini iyileştirmek ve optimize etmek amacıyla her türlü çabayı göstermektedir.”
Ayrıca beş ülkenin devlet başkanlarının toplantısının ardından AEB ülkelerinin enerji sektöründeki yetkili organlarının başkanlarından oluşan bir konsey kurulmasına karar verilmiştir. Rusya Devlet Başkanı Putin’e göre Moskova yönetimi, ulusal ekonomilere temel enerji kaynaklarının uzun vadeli bir şekilde sağlanmasını ve birliğin ortak enerji piyasasının kurulmasıyla ilgili konuları ele alacak bir koordinasyon yapısının oluşturulmasını desteklemektedir. Putin, 2023 yılında Rusya’nın AEB’ye ikinci kez başkanlık yapacağını hatırlatarak Moskova’nın dönem başkanlığında stratejik kalkınma kılavuzlarının güncellenmesiyle ilgileneceğini dile getirmiştir.[5]
Sonuç olarak denize kıyısı olmayan Orta Asya devletleri için ekonomik entegrasyon konusu uluslararası ticaretteki rollerinin artırılması açısından önemlidir. Gümrük Birliği’nin halefi ve uluslararası ekonomi̇k entegrasyon bi̇rli̇ği olan AEB’den üye devletlerin yatırım işbirliğinin geliştirilmesi, karşılıklı yatırım için elverişli koşulların yaratılması, idari prosedürlerin basitleştirilmesi ve yatırımcıların haklarının güvence altına alınması gibi adımlar beklemektedir. Orta Asya devletleri ekonomik bloğun üyeleri olarak dünya pazarında üçüncü ülkelerle rekabet avantajını artırmayı da amaçlamaktadır. Bilhassa eşit ve tüm tarafların çıkarlarını gözetecek şekilde çok yönlü işbirlikleri arayan Orta Asya devletleri, birliğin dış ticaret alanını her geçen yıl genişleterek üçüncü taraflarla ve tercihli anlaşmaların imzalandığı ortaklara odaklanmasını önermektedir. Rusya ise uzun vadeli işbirliği arayışı içerisindedir.
[1] ““Новая страница в евразийской интеграции”. Лидеры ЕАЭС определились с промышленной кооперацией”, Belta, https://www.belta.by/economics/view/novaja-stranitsa-v-evrazijskoj-integratsii-lidery-eaes-opredelilis-s-promyshlennoj-kooperatsiej-539247-2022, (Erişim Tarihi: 10.12.2022).
[2] “Эффективность ЕАЭС, торговля и промышленная кооперация. О чём говорили на заседании Евразийского экономического совета?”, CTV, https://ctv.by/effektivnost-eaes-torgovlya-i-promyshlennaya-kooperaciya-o-chyom-govorili-na-zasedanii-evraziyskogo, (Erişim Tarihi: 10.12.2022).
[3] “Лукашенко призвал организовать совместный саммит ЕАЭС, ШОС и БРИКС”, Evraziya Expert, https://eurasia.expert/lukashenko-prizval-organizovat-sovmestnyy-sammit-eaes-shos-i-briks/, (Erişim Tarihi: 10.12.2022).
[4] “Токаев заявил, что о приостановке интеграции с ЕАЭС Казахстаном «не может быть и речи»”, Evraziya Expert, https://eurasia.expert/tokaev-zayavil-chto-o-priostanovke-integratsii-s-eaes-kazakhstanom-ne-mozhet-byt-i-rechi-/, (Erişim Tarihi: 10.12.2022).
[5] “Путин подвел итоги 2022 года для ЕАЭС”, Vedomosti, https://www.vedomosti.ru/politics/articles/2022/12/09/954627-putin-podvel-itogi, (Erişim Tarihi: 10.12.2022).
