İran’ın Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin ölümünün ardından 28 Haziran 2024 tarihinde gerçekleşen seçimleri reformist aday Mesud Pezeşkiyan kazanmış ve İran’ın dış politikasında da yeni bir dönem başlamıştı. 31 Temmuz 2024 Çarşamba günü Sırbistan Başbakan Yardımcısı Alexander Vulin, Tahran’a resmi ziyarette bulunarak Mesud Pezeşkiyan’a tebriklerini iletmiştir.
Pezeşkiyan’ın yemin törenine katılan Vulin, iki ülke arasındaki ilişkilerde daimî ve karşılıklı saygının esas olduğunu ve bu konuda İran’a minnettarlığını vurgulamıştır.[i] Bu durum diplomatik ilişkilerin güçlenmesi açısından olumlu bir zemin yaratmaktadır. Sırbistan’ın iç politikadaki duruşunun İran tarafından destek bulması, iki ülke arasında siyasi dayanışmanın en net göstergelerindendir. Bu, iki ülke arasında tarihi bir işbirliği ruhunu yeniden canlandırmaktadır. İran’ın yeni Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’ın Sırbistan devletini “kötü gün dostu” olarak nitelendirmesi,[ii] bu dayanışmayı destekler niteliktedir.
Milletvekili olduğu süreçte İran-Sırbistan Parlamento Dostluk Grubu’nun başkanlığını yapan Pezeşkiyan, iki ülkenin daha kapsamlı ilişkilere imza atması için parlamento işbirliğinin devamlılığının önemli olduğunu vurgulamıştır.[iii] Ayrıca bu anlaşmanın en kısa sürede uygulanması gerektiğini belirtmiştir. Parlamento Dostluk Grubu’nun aktif rolü, diplomatik ve ekonomik bağların derinleşmesine olanak sağlayarak bölgesel istikrar ve kalkınma hedefleri gibi birçok alanda karşılıklı faydayı İran ve Sırbistan’a sunması muhtemeldir.
Sırbistan ile İran ilişkilerini analiz ederken dikkat edilmesi gereken unsur, Sırbistan’ın uluslararası siyasetteki konumu ve dış politika yönelimidir. Çünkü Sırbistan, aday ülke olmasına rağmen Avrupa Birliği (AB) yaptırımlarına tabi tutulurken, aynı zamanda Rusya’yla yakın temasları sebebiyle Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve birçok devletin yaptırımlarıyla karşı karşıya kalmaktadır. Bu bağlamda Vulin’in Tahran ziyareti ve ilerleyen süreçlerde olası işbirlikleri, Sırbistan’ın uluslararası arenada bir ittifak veya destek arayışında olduğunu göstermektedir.
İran ve Sırbistan’ın tarihi ilişkilerine bakıldığında çeşitli dönemlerde ortak çıkarlara ve rakiplere sahip oldukları görülmektedir. Dolayısıyla şu anki siyasi ilişkilerinin ulaştığı seviye bakımından sürpriz olmadığı söylenebilir. Çünkü tarihsel olarak Belgrad ve Tahran’ın dostça ilişkiler yürüttüğü ve özellikle Tito yönetiminde İran’a gerçekleşen ziyaretlerin sıklığı bilinmektedir.[iv] Ancak 20. yüzyılın son dönemlerinde Boşnakların İran’dan destek görmesi, ilişkilerin bozulmasına sebep olmuştur.[v] Bozulan ilişkilerin inşa süreci, 2021 yılındaki bir dizi üst düzey görüşmenin başlamasıyla hız kazanmıştır. Vulin’in Tahran’a gerçekleştirdiği ziyaret de son yıllarda hız kazanan bu ilişkilerin birer yapı taşı olarak konumlanmaktadır.
Vulin’in gerçekleştirmiş olduğu ziyaret ve görüşmeler eleştirilerin odak noktası olmuştur. Resmi ziyaretin Sırbistan-İran arasındaki protokol ve diplomatik ilişkiler dışında başka bir amaca hizmet edip etmediği bu eleştirilerin başında yer almaktadır. Bu duruma ek olarak Sırbistan’ın sadece İran dış politikası değil, aynı zamanda Ukrayna, Çin ve Almanya’yla olan ilişkileri de eleştirilmiştir. Nitekim Sırbistan Başbakanı Aleksandar Vučić’in “karmaşık bir dış politika” izlediği belirtilmektedir.[vi] Vucic’in Rusya, Çin ve İran’a karşı iyi bir tutum sergilemesi, dış politikada bir eksen tercihi yapması şeklinde yorumlanmaktadır.[vii]
Sırbistan Başbakan Yardımcısı Aleksander Vulin’in Tahran’daki resmi ziyareti ve İran’ın yeni Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan’la yapmış olduğu görüşmeler, iki devlet arasındaki ilişkilerin derinleştiğine işaret etmektedir. Ayrıca İran’ı uluslararası arenada stratejik bir ortak olarak görmesi de Sırbistan dış politikasının daha geniş bir perspektife yayıldığını göstermektedir. Vulin’in İran’a yaptığı bu ziyaret, hem iki ülke arasında mevcut ilişkilerin güçlenmesine katkı sağlamakta hem de Sırbistan’ın uluslararası siyasetteki konumunu pekiştiren bir adım olarak değerlendirilmektedir. Liderlerin genel İran-Sırbistan ilişkileri hakkında yapmış oldukları açıklamalar, her iki ülkenin ilişkileri geliştirme yönündeki kararlı tutumlarını ortaya koymaktadır. Bu süreçte İran ve Sırbistan’ın kararlı oluşları, gelecekte daha kapsamlı işbirliklerine ve stratejik ortaklıklara kapı aralayabilir.
Sonuç olarak İran ve Sırbistan, tarihsel olarak dostane ilişkiler sürdürmüştür. Sırbistan, İran’ın uluslararası düzeydeki politikalarını desteklemiş ve tarım, enerji ve sanayi gibi alanlarda ortak projeler ve yatırımlar yapılmıştır. Özellikle İran’ın uluslararası yaptırımlardan etkilenmesi, Sırbistan gibi benzer çıkarları paylaşan ülkelerle ekonomik işbirliğini artırmasına neden olmaktadır. İran’ın bölgesel politikaları ve Sırbistan’ın AB’yle ilişkileri, iki ülke arasındaki ilişkileri etkileyebilir. Sırbistan’ın AB üyeliği hedefi, ülkenin uluslararası ilişkilerinde denge sağlamasını gerektirebilir ve bu durum İran’la ilişkilerini sınırlandırabilir. Ayrıca İran’ın uluslararası düzeydeki izolasyonu ve yaptırımlar, bu ilişkileri uzun vadede etkileyecektir.
[i] “The Deputy PM of Serbia met with the newly elected President of Iran”, Sarajevo Times, https://sarajevotimes.com/the-deputy-pm-of-serbia-met-with-the-newly-elected-president-of-iran/, (Erişim Tarihi: 02.08.2024).
[ii] “Pezeshkian terms Serbia ‘a friend of tough times’ for Iran”, IRNA, https://en.irna.ir/news/85554780/Pezeshkian-terms-Serbia-a-friend-of-tough-times-for-Iran, (Erişim Tarihi:02.08.2024).
[iii] Aynı yer.
[iv] “Serbia’s deputy PM visits Tehran to boost bilateral links”, Intellinews, https://www.intellinews.com/serbia-s-deputy-pm-visits-tehran-to-boost-bilateral-links-336129/?source=iran, (Erişim Tarihi:04.08.2024).
[v] Aynı yer.
[vi] Aynı yer.
[vii] “Zašto je Vulin išao u Iran: “Vučiću bliski autokratski režimi, Srbija pod njim kao prase u Teheranu”, 021, https://www.021.rs/story/Info/Srbija/383095/Zasto-je-Vulin-isao-u-Iran-Vucicu-bliski-autokratski-rezimi-Srbija-pod-njim-kao-prase-u-Teheranu.html, (Erişim Tarihi:04.08.2024).
