30 Ocak 2024 tarihinde Türkiye ve Venezuela, petrol, doğal gaz ve madencilik alanlarında iki ayrı mutabakat zaptı imzalamıştır.[1] Bu mutabakatlar, iki ülke arasındaki işbirliğinin artacağı yönündeki tahminleri kuvvetlendirmiştir. Bilindiği üzere 2024 yılı, enerji alanında ciddi atılımların yapıldığı bir yıl olmaya doğru ilerlemektedir. Türkiye, son yıllarda Karadeniz ve Akdeniz’de yeni petrol rezervleri keşfederek bu alanda teknik kabiliyetini geliştirmektedir. Venezuela’yla yapılan mutabakatın temelinde, petrol ve doğalgazda teknik ve ticari ilerlemeler kapsamında iki ülke arasında koordinasyonun sağlanması yer almıştır.
Türkiye Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Venezuela’yla enerji işbirliğini petrol, doğal gaz ve madencilik alanlarında güçlendirmek amacıyla Karakas’a ziyarette bulunmuştur. Bayraktar, 30 Ocak 2024 Salı günü başkent Karacas’ta ilk olarak Venezuela Petrol Bakanı Pedro Rafael Tellechea Ruiz ile bir araya gelmiştir. Delegasyonlar arasındaki görüşmenin ardından Venezuela ile Türkiye arasında petrol ve doğal gaz işbirliği için bir anlayış mutabakatı imzalanmıştır. Bayraktar ayrıca Ekolojik Madencilik Geliştirme Bakanı William Serantes Pinto’yla da bir araya gelmiştir.[2] Bayraktar, Türk şirketleri Eti Maden, MTA (Mineral Araştırma ve Keşif Genel Müdürlüğü) ve Türkiye Petrolleri Uluslararası Şirketi’nin (TPIC) Venezuela’da faaliyet gösterebileceği alanlarda istişareler gerçekleştirdiklerini söylemiştir.
Venezuela, 303 milyar varil kanıtlanmış petrol rezerviyle dünyada ilk sırada yer almaktadır. Bu miktar, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ülkeleri toplamının dörtte birine ve dünya toplamının ise beşte birine tekabül etmektedir. Aşırı ağır sınıfında olan rezervlerin %75’i 55 bin kilometrekare alandaki Orinoco havzasında bulunmaktadır. Petrole dayalı olan Venezuela ekonomisi, petrol üretiminde ve fiyatlarındaki gelişmelerden ciddi şekilde etkilenmektedir.
Venezuela’da 2000’li yılların başında 3 milyon varil/gün olan ham petrol üretimi, yatırım eksikliği nedeniyle 2017 yılında 2 milyon varil/gün ve 2018 yılında 1,4 milyon varil/gün seviyesine gerilemiştir. 2019 yılındaki yaptırımlarla birlikte üretim keskin bir şekilde düşmeye devam etmiştir. Yılın tamamındaki ortalama üretim 1 milyon varil/gün civarında gerçekleşmiştir. Ülkenin petrol üretimi düşmeye devam etmektedir.
Hem resmi veriler hem de OPEC verileri karşılaştırıldığında petrol üretimin 2020 yılı üçüncü çeyreğinde 400 bin varil/gün seviyesinin altına gerilediği görülmektedir. 2019 yılında Venezuela’nın petrol ihracatının yaklaşık üçte ikisine aracılık eden Rus Rosneft’in iki alt şirketinin (Rosneft Trading S.A ve TNK Trading International S.A.) şubat ve mart aylarında ABD yaptırım listesine alınması üzerine Rosneft, Venezuela’daki aktif varlıklarını Rus hükümetine devrettiğini açıklamıştır. Ayrıca ABD, başta İspanyol firması Repsol ve Hintli Reliance firması olmak üzere Venezuela’yla petrol ticareti yapan firmalar üzerindeki baskısını artırmış durumdadır.
Diğer taraftan, adı daha önce duyulmamış bazı Meksikalı firmaların yılın ikinci çeyreğinde gıda ve yakıt satışı karşılığında Venezuela’dan ham petrol aldıkları açıklanmış ve onlar da ABD’nin yaptırım listesine alınmıştır. Yılın üçüncü çeyreğinde ise İspanyol, Repsol, İtalyan ENI, Taylandlı Tipco ve Hintli Reliance firmalarının Venezuela’dan petrol almaya devam ettikleri bildirilmektedir. Venezuela petrolünün normal satış fiyatının Brent petrolle karşılaştırıldığında 10-15 dolar daha düşük olduğu ve ayrıca Amerikan yaptırımları nedeniyle Venezuela’nın %25’lere varan iskonto uyguladığı dikkate alındığında uluslararası petrol fiyatlarındaki düşük seviye, ülkenin ihracatına ciddi darbe vurmaktadır. Ülkenin ham petrol rafineri kapasitesi 1,3 milyon varil/gün seviyesindedir. Bununla birlikte rafinerilerin büyük bir kısmı üretim dışı kaldığından mevcut üretim, yurt içi tüketimi bile karşılayabilecek düzeyde değildir. Ülkenin normal dönemlerde 350-400 bin varil/gün ve pandemi döneminde de 150-200 bin varil/gün yurt içi tüketim ihtiyacı olduğu tahmin edilmektedir. Venezuela, 6,4 trilyon metreküp doğal gaz rezerviyle dünyada yedinci sırada yer almaktadır. Rezervlerin %60’ı geleneksel üretim bölgelerinde yer almaktadır. Ülkenin yıllık doğal gaz üretimi 37,5 milyar metreküp seviyesinde olup tamamı yurt içi tüketime gitmektedir. Tüketimin yaklaşık üçte ikisi petrol ve petrokimya alanında kullanılırken, yaklaşık onda biri elektrik santrallerinde kullanılmaktadır.
Venezuela’nın 10 milyar ton kömür rezervi bulunmaktadır. 2000’li yılların başında 10 milyon ton kömür üretimiyle Brezilya ve Kolombiya’dan sonra bölgenin en büyük üçüncü üreticisi olan Venezuela’da üretim son yıllarda 800 bin tona kadar gerilemiştir. Ülkede yaklaşık 2 milyon ton petrokok üretimi yapılmaktadır. Venezuela, Latin Amerika ülkeleri arasında kişi başı enerji tüketiminin en yüksek olduğu ülkedir. Nüfusun tamamı elektrik erişimine sahiptir. Geniş elektrik enerjisi ağı ile enerji ve yakıt ücretlerinin devlet tarafından sübvanse edilmesi enerji kullanımını artırmaktadır. Ülkenin toplam elektrik üretiminin yaklaşık yarısı fosil yakıt santrallerinden sağlanırken geri kalanı hidroelektrik santrallerinden temin edilmektedir. Dünyanın sayılı hidroelektrik barajlarından biri olan Guri kompleksi ülkenin elektrik enerjisinin yarısına yakınını sağlamaktadır.[3]
Türkiye ve Venezuela arasında ilişkilerin ciddi öneme sahip olduğu bilinmektedir. Petrol ve doğal gaz sektöründe teknik kabiliyet ve tecrübe aktarımı, iki ülke arasında derin ilişkilerin daha da sağlam temellere oturtulmasına olanak sağlayacaktır. Lakin Venezuela’nın son aylarda sınırda atmış olduğu adımlar, bölgede ciddi tepkilere sebep olmuş ve yeni ambargoların yolda olduğu sinyali verilmiştir. Bu bağlamda Türkiye-Venezuela ilişkilerinin teknokratik temellerde ilerlemesi her iki ülke arasında yapılacak enerji yatırımlarını güvence altına alacaktır.
[1] “Türkiye ve Venezuela Petrol Ve Doğal Gaz İşbirliği Yapacak.”, Enerji Günlüğü, https://www.enerjigunlugu.net/turkiye-ve-venezuela-petrol-ve-dogal-gaz-isbirligi-yapacak-57523h.htm, (Erişim Tarihi: 31.01.2024).
[2] “Turkish Energy Minister in Venezuela to Boost Ties in Oil, Gas and Mining.”, AA, https://www.aa.com.tr/en/turkiye/turkish-energy-minister-in-venezuela-to-boost-ties-in-oil-gas-and-mining/3124038, (Erişim Tarihi: 31.01.2024).
[3] “Venezuela Ülke Raporu Türkiye İçin Fırsatlar”, Türkiye’nin Karakas Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, Kasım 2020.
