Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım-Cömert Tokayev, 24 Ağustos 2022 tarihinde Azerbaycan’ın başkenti Bakü’yü ziyaret etmiştir. Söz konusu ziyaret, Sayın Tokayev’in 19 Ağustos 2022 tarihindeki Soçi ziyareti vesilesiyle Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’le yaptığı görüşmeden kısa bir süre sonra gerçekleşmesi nedeniyle son derece dikkat çekicidir. Bu durum, Sayın Tokayev’in bölgesel işbirliği süreçlerinde üstlendiği yapıcı rolü ortaya koyması bakımından oldukça mühimdir.
Sayın Tokayev’in Azerbaycan ziyaretinin ana gündem maddesinin Orta Koridor merkezli işbirliği projeleri olduğu söylenebilir. Bilindiği gibi Orta Koridor, Çin’den başlayan Orta Asya’yı geçerek Hazar Denizi üzerinden Kafkasya’ya ulaşan ve ardından da Türkiye aracılığıyla Avrupa’ya açılan enerji ve transit taşımacılık rotasının adıdır. Bu güzergahın ehemmiyeti, muadili olarak düşünülen projelere kıyasla çok daha düşük maliyetli ve çok daha güvenli olmasından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Orta Koridor, Asya ile Avrupa’nın bağlanmasında ya da bir diğer ifadeyle Doğu-Batı eksenli işbirliklerindeki en kilit rota konumundadır. Sayın Tokayev’in Bakü ziyareti de Orta Koridor’un önemini bir kez daha gözler önüne sermiştir.
Hatırlanacağı üzere, 18 Ağustos 2022 tarihinde Kazakistan’ın KazMunayGas Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Magzum Mirzagaliyev ile SOCAR Başkanı Sayın Rovshan Necef’in Bakü’de bir araya gelmiş ve Hazar merkezli altyapı projelerinde ikili işbirliğini geliştirmenin yollarını ele almıştır.[1] Aslında Sayın Mirzagaliyev’in Sayın Necef’le olan görüşmesini, Sayın Tokayev’in Bakü ziyaretine yönelik bir ön hazırlık şeklinde nitelendirmek mümkündür. Çünkü Sayın Tokayev’in gündeminde Orta Koridor’un en önemli bağlantı noktası olan Hazar Denizi merkezli işbirliği süreçleri yer almıştır.
Ziyaret esnasında Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sayın İlham ile Sayın Tokayev arasında ikili görüşme gerçekleşmiştir. Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Basın Servisi’ne göre, yapılan toplantıda Sayın Aliyev şunları söylemiştir:[2]
“Sayın Cumhurbaşkanı, Azerbaycan’a hoş geldiniz. Sizi gördüğüme çok sevindim. Ziyaretinizin çok başarılı ve dostane geçeceğinden eminim, Kazakistan ile Azerbaycan arasındaki kardeşlik ilişkileri yeni bir seviyeye çıkacaktır.”
Türk Dünyası’nın iki kardeş ülkesi arasındaki güçlü işbirliği arayışını yansıtan bu sözler, taraflar arasındaki münasebetlerin yeni bir seviyeye taşınacağını göstermesi hasebiyle son derece önemlidir. Bu yeni seviye ise Orta Koridor üzerinden derinleştirilecek ilişkilere işaret etmektedir. Lakin Nur-Sultan ile Bakü arasındaki münasebetlerin kapsamı, bununla sınırlı değildir. Çünkü taraflar Tokayev’in ziyareti vesilesiyle üç konu daha gündeme gelmiştir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
- Karşılıklı çıkarlara öncelik verecek şekilde kazan-kazan mantığıyla şekillenen iktisadi-ticari ilişkilerin geliştirilmesi
- Kültürel etkileşimin arttırılması vesilesiyle kardeşlik bağlarının güçlendirilmesi
- “Stratejik Ortaklık” durumuna dönüşebilecek şekilde uluslararası örgütler nezdindeki ortak duruşun sürdürülmesi ve güçlendirilmesi
Yukarıda belirtilen hususlara değinmek gerekirse, öncelikle Kazakistan ile Azerbaycan arasındaki ekonomik işbirliğini geliştirme arzusundan bahsedilmelidir. Nitekim Sayın Tokayev’in ziyareti sırasında Bakü, Kazakistan-Azerbaycan İş Konseyi’nin ilk toplantısına ev sahipliği yapmıştır. İlk toplantı olması hasebiyle aslında Bakü’nün tarihi bir ana tanıklık ettiği ifade edilebilir. Söz konusu toplantıda çok sayıda belge imzalanmış ve ekonomik ilişkileri geliştirme iradesi somut bir biçimde gösterilmiştir. Nitekim toplantıda yaptığı konuşmasında bulunan Kazakistan Dış Ticaret Odası Yönetim Kurulu Başkanı Ayan Erenov, iki ülke arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi gerektiğini, önlerinde büyük bir potansiyelin bulunduğunu söylemiştir. Ayrıca Erenov, en büyük umutlarının da lojistik, enerji ve inşaat alanlarında olduğunu dile getirmiştir.[3] Erenov’un “en büyük umut” şeklinde tanımladığı alanlarda lojistik ve enerji işbirliğine yer vermesi ise esasen Orta Koridor’a yapılan atıftan başka bir şey değildir.
Sayın Tokayev’in ziyareti sırasında iki ülke arasındaki kardeşlik bağını güçlendirmeye dönük kültürel etkileşimi geliştirmeye yönelik çabalar da ön plana çıkmıştır. Nitekim Kazakistan-Azerbaycan İş Konseyi Toplantısı’nda imzalanan belgeler arasında Türk Dünyası’nın kültür başkenti Şuşa ile Türk Dünyası’nın manevi başkenti Türkistan şehirlerinin kardeş şehir olarak kabul edilmesini sağlayan anlaşma da yer almaktadır.[4]
Aslında bu şehirlerin özelliklerine bakıldığında, yalnızca Kazakistan ile Azerbaycan arasındaki kardeşlik hukukunun geliştirilmesinin amaçlandığını söylemenin eksik kalacağı vurgulanmalıdır. Zira Azerbaycan’ın Şuşa şehri ile Kazakistan’ın Türkistan kentinin kardeş şehir haline gelmesi, güçlü Türk Dünyası’nın inşa edilmesine yönelik çalışmaların belki de en anlamlı hamlelerinden biridir. Dolayısıyla Sayın Tokayev’in Bakü ziyareti hem Türk Dünyası entegrasyon süreçlerinin güçlendirilmesi hem de Türk Dünyası’nın müşterek projesi olan Orta Koridor’un öneminin tüm dünyaya gösterilmesi bakımından çok değerlidir.
Diğer taraftan Nur-Sultan ile Bakü arasındaki kardeşlik hukukunu yansıtan bir gelişme de bahsi geçen ziyaret vesilesiyle Kazakistan’ın Karabağ’da çocuklar için “Yaratıcı Gelişim Merkezi” kuracağının duyurulmasıdır.[5] 600 öğrenciye eğitim verecek bu merkezin en temelde bir teknoloji okulu olarak hizmet edeceği anlaşılmaktadır.[6] Bu da Türk Dünyası’nın çağın gerekliliklerine uygun bir biçimde bilimsel gelişmelere atfettiği önemi yansıtmaktadır. Bu noktada mevzubahis merkez için Karabağ’ın seçilmesi ise Kazakistan’ın Türk Dünyası’nın hassas olduğu Karabağ konusunda ne kadar duyarlı hareket ettiğini göstermektedir.
Söz konusu ziyaret vesilesiyle iki ülke arasındaki ilişkileri stratejik ortaklık düzeyine taşıyacağı öngörülebilecek bir karar da alınmıştır. Bu da tarafların uluslararası örgütlerde birbirlerini desteklemeye devam etmeleri ve bu duruşlarını çok daha güçlü hale getirecek ortamı yaratmalarıdır. Nitekim konuya ilişkin açıklamasında Sayın Aliyev, “Azerbaycan ve Kazakistan, uluslararası kuruluşlar çerçevesinde aktif bir şekilde işbirliği yapmaktadır demiştir.[7] Ayrıca Sayın Aliyev, bunun gelecekte de devam edeceğine inandığını dile getirmiştir.[8]
Sonuç olarak Sayın Tokayev’in Bakü ziyareti ve bu bağlamda Sayın Aliyev’le gerçekleştirdiği görüşme, iki kardeş ülkenin kucaklaşması şeklinde yorumlanabilir. Binlerce yıllık kadim geçmişe dayanan ortak kültürü paylaşan bu iki devlet, ortak gelecek arayışlarını da sürdürmektedir. Bu bağlamda birbirlerinin egemenliklerine, bağımsızlıklarına, üniter yapılarına ve toprak bütünlüklerine saygı üzerinden şekillenen ve karşılıklı çıkarlara dayalı işbirliğini esas alan bu ilişkiler, güçlü Türk Dünyası’ndaki güçlü işbirliğini de bir kez daha net bir şekilde ortaya koymaktadır.
[1] “KazMunayGas Chairman Meets with Azerbaijan’s SOCAR President, Visits Batumi Oil Terminal”, Astana Times, https://astanatimes.com/2022/08/kazmunaygas-chairman-meets-with-azerbaijans-socar-president-visits-batumi-oil-terminal/, (Erişim Tarihi: 25.08.2022).
[2] “Состоялась встреча Ильхама Алиева и Касым-Жомарта Токаева один на один”, Vesti, https://vesti.az/politika/sostoyalas-vstreca-ilxama-alieva-i-kasym-zomarta-tokaeva-odin-na-odin-470437, (Erişim Tarihi: 25.08.2022).
[3] “В Азербайджане прошло I заседание Казахстанско-азербайджанского делового совета: подписан ряд документов”, Vesti, https://vesti.az/ekonomika/v-azerbaidzane-proslo-i-zasedanie-kazaxstansko-azerbaidzanskogo-delovogo-soveta-podpisan-ryad-dokumentov-470460, (Erişim Tarihi: 25.08.2022).
[4] “В Азербайджане прошло I заседание Казахстанско-азербайджанского делового совета: подписан ряд документов”, Vesti, https://vesti.az/ekonomika/v-azerbaidzane-proslo-i-zasedanie-kazaxstansko-azerbaidzanskogo-delovogo-soveta-podpisan-ryad-dokumentov-470460, (Erişim Tarihi: 25.08.2022).
[5] “Казахстан построит в Карабахе Центр творческого развития для детей”, Interfax, http://interfax.az/view/874777, (Erişim Tarihi: 25.08.2022).
[6] Aynı yer.
[7] “Ильхам Алиев: Азербайджан и Казахстан продолжат поддерживать друг друга в рамках международных организаций”, Vesti, https://vesti.az/politika/ilxam-aliev-azerbaidzan-i-kazaxstan-prodolzat-podderzivat-drug-druga-v-ramkax-mezdunarodnyx-organizacii-470467, (Erişim Tarihi: 25.08.2022).
[8] Aynı yer.
