Günümüz uluslararası ilişkilerinde bölgesel işbirliği ve entegrasyon süreçleri giderek önem kazanmıştır. Bu bağlamda Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) üyesi ülkeler, ortak projelerle ekonomik ve siyasî etkilerini artırmayı hedeflemiştir. Türkiye, Azerbaycan ve Özbekistan arasındaki stratejik işbirliği, sadece ekonomik kalkınma değil, aynı zamanda bölgesel istikrar ve küresel ticaret yollarının çeşitlendirilmesi açısından da kritik bir rol üstlenmiştir. 29 Ocak 2025 tarihinde Ankara’da düzenlenen Türkiye-Azerbaycan-Özbekistan İş Forumu, Orta Koridor’un stratejik öneminin vurgulandığı, dijitalleşme, enerji güvenliği ve lojistik altyapı konularında somut projelerin tartışıldığı önemli bir platform olmuştur. Forumda ele alınan başlıklar, yalnızca katılımcı ülkeler için değil, Avrasya’nın tamamı için sürdürülebilir kalkınma ve daha güçlü bölgesel bağlantı hedefleri doğrultusunda yeni fırsatlar sunmuştur.
29 Ocak 2025 tarihinde Türkiye-Azerbaycan-Özbekistan İş Forumu, Türkiye’nin başkenti Ankara’da büyük bir katılımla düzenlenmiştir. Türkiye Ticaret Bakanlığı, Azerbaycan Ekonomi Bakanlığı ve Özbekistan Yatırım, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından desteklenen bu forum, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Azerbaycan İhracat ve Yatırım Tanıtım Ajansı (AZPROMO) ve Özbekistan Yatırım Teşvik Ajansı tarafından organize edilmiştir. Ticaret, yatırım ve lojistik sektörlerinden 200 girişimcinin katıldığı etkinlikte; Türkiye, Azerbaycan ve Özbekistan arasındaki stratejik işbirliği fırsatları ve bölgesel kalkınmaya yönelik projeler masaya yatırılmıştır. Bu bağlamda “Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaştırma Koridoru (TRACECA)”, “Egemenlik Tehditlerine Karşı Mücadele”, “Bağlantılılık Projelerinin Desteklenmesi”, “Orta Koridor’un Kapasitesinin Artırılması”, “Karabağ ve Doğu Zengezur’a Yatırımlar”, “TDT Kapsamındaki Antlaşmalar”, “Ekonomik, Ticari ve Yatırım İlişkilerinin Geliştirilmesi”, “Sanayi, Tarım, İnovasyon ve Dijitalleşme Alanında İşbirliği”, “Trans Afgan Demiryolu Projesi” ve “İsrail-Filistin Çatışmasının İki Devletli Çözüm Temelinde Ele Alınması” gibi başlıklar ele alınmıştır.[1]
Forumda ayrıca TDT çerçevesinde ekonomik entegrasyonun önemi vurgulanmış, Dijital Ekonomi Ortaklık Antlaşması, Karabağ Bildirgesi ve Türk Yatırım Fonu gibi girişimlerin bölgesel kalkınma üzerindeki etkileri tartışılmıştır. Türkiye’nin Azerbaycan’dan aldığı 20 milyar dolarlık yatırım ve Karabağ’ın işgalden kurtarılan bölgelerinin yeniden inşasında Türk iş dünyasına sunulan teşvikler dikkat çekici konular arasında yer almıştır. Aynı zamanda, Azerbaycan ile Özbekistan arasında planlanan 500 milyon dolarlık yatırım projeleri ve Orta Koridor’un transit ticaret üzerindeki stratejik önemi de forumun odaklandığı konular arasında olmuştur.[2]
Forumun açılış konuşmasını yapan Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu, TDT’nin ekonomik ve ticari bağları güçlendirme rolüne dikkat çekmiştir. Hisarcıklıoğlu, Kars-Nahçıvan Demiryolu ve Zengezur Koridoru projelerinin bölgesel ticaret ve lojistik akışlar üzerindeki katkılarına vurgu yaparken, bu projelerin yalnızca Türkiye, Azerbaycan ve Özbekistan arasındaki ticareti değil, Orta Koridor üzerinden Asya ile Avrupa bağlantısını da güçlendireceğini ifade etmiştir. Aynı zamanda, Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) üzerinden enerji arzının artırılmasının, enerji güvenliği açısından büyük önem taşıdığını ve bölgedeki enerji geçiş süreçlerini hızlandıracağını dile getirmiştir.[3]
Orta Koridor, TDT üyesi ülkeler için stratejik bir geçiş noktası olarak konumlanmaktadır ve Moskova’nın geleneksel kuzey-güney ticaret yollarındaki hâkimiyetini sınırlandırma potansiyeline sahiptir. Bu gelişme, yalnızca Rusya’nın Orta Asya üzerindeki ekonomik etkisini zayıflatmakla kalmamış, aynı zamanda altyapı bağımlılıklarını jeopolitik baskı aracı olarak kullanma kapasitesini de sınırlamıştır. Bu bağlamda, Trans-Afgan Demiryolu Projesi, Afganistan’ın ekonomik ve sosyal istikrarını desteklemekle birlikte bölgesel bağlantının artırılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Bu proje, Asya ile Avrupa arasında daha hızlı ve güvenli ticaret yolları oluşturmayı hedeflemektedir.
Ayrıca, Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu tarafından desteklenen e-TIR sistemi, TDT ülkelerinin dijitalleşen ticaret süreçlerini hızlandırarak sınır geçiş işlemlerini kolaylaştırmayı hedefleyen önemli bir projedir. Bu sistem, sınır geçiş sürelerini %80, ticaret maliyetlerini %38 oranında azaltmayı başarmış ve aynı zamanda karbon salınımının düşürülmesine katkı sağlamıştır.[4] 2021 yılında başlatılan e-TIR sistemi, TDT üyesi ülkeler arasında ticaretin modernizasyonunu sağlamış ve bölgesel ticaret ağlarını genişletmiştir.
Özbekistan’ın dijitalleşme stratejileri kapsamında, 2030 AI Stratejisi çerçevesinde birçok yenilikçi proje hayata geçirilmektedir. Semerkant’ta 7-8 Ağustos 2025 tarihinde düzenlenecek Yapay Zekâ (YZ) Konferansı, Özbekistan’ın dijital dönüşüm hedeflerini sergilemek açısından önemli bir platform olacaktır. Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev’in liderliğinde yürütülen bu strateji, 1,5 milyar dolarlık AI tabanlı yazılım üretimi, büyük veri altyapısının oluşturulması ve bilimsel laboratuvarların kurulmasını içermektedir. Özbekistan’da uygulamaya konulan avuç içi ödeme sistemi, MyID ve UzFace dijital kimlik uygulamaları, dijitalleşme sürecinin somut örnekleridir ve kamu hizmetlerinde verimliliği artırmayı hedeflemektedir.
31 Ocak 2025 tarihinde Almatı’da düzenlenen Dijital Almatı 2025 Forumu, Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) ülkeleri ve uluslararası teknoloji firmalarını bir araya getirmiştir. Forumda, YZ destekli sanayi üretimi, dijital egemenlik ve Endüstri 4.0 gibi konular tartışılmış, Kazakistan Başbakanı Olcas Bektenov, Astana Hub’da faaliyet gösteren 1.600 teknoloji şirketi ve Almatı’da açılacak alem.ai YZ merkezi hakkında bilgi vermiştir. Forum, sanayi ve teknoloji sergileri, Endüstri 4.0 YZ Savaşları yarışmaları ve IT panelleriyle devam etmiş ve 40 binin üzerinde katılımcıya ev sahipliği yapmıştır.[5]
Sonuç olarak Ankara Forumu, TDT üyesi ülkeler için ekonomik, lojistik, enerji ve dijitalleşme alanlarında somut işbirliği fırsatlarının tartışıldığı stratejik bir platform olmuştur. Orta Koridor başta olmak üzere Trans-Afgan Demiryolu ve dijital ekonomi projeleri, katılımcı ülkelerin yalnızca bölgesel entegrasyonu derinleştirmekle kalmayıp küresel ticaret yollarındaki rollerini de güçlendirmelerine olanak tanımıştır. Bu çerçevede TANAP ve Trans-Hazar Doğal Gaz Boru Hattı gibi enerji projeleri, enerji arz güvenliği açısından TDT’nin önemini artırmış, aynı zamanda Orta Asya ve Kafkasya üzerinden Avrupa’ya uzanan yeni ticaret hatlarının oluşumuna zemin hazırlamıştır. Özellikle dijitalleşme stratejileri kapsamında e-TIR sistemi ve 2030 AI Stratejisi, bölgesel ticaretin modernizasyonunu hızlandırmış ve sınır geçiş süreçlerini kolaylaştırarak ticaret maliyetlerini düşürmüştür.
TDT’nin dijital dönüşüm ve teknoloji merkezli hedefleri, üyeler arasında dijital ekonomi ve YZ işbirliklerini teşvik etmiş, Özbekistan’ın Semerkant’ta düzenleyeceği YZ konferansı ve Kazakistan’daki Astana Hub ile Almatı’daki alem.ai merkezi gibi girişimler, bölgenin teknoloji ve inovasyon merkezi olma potansiyelini ortaya koymuştur. Bu gelişmeler, sadece ekonomik bağları güçlendirmekle kalmamış, aynı zamanda TDT üyesi ülkeler arasında büyük veri, siber güvenlik ve dijital kimlik uygulamaları gibi alanlarda yeni işbirliği fırsatlarını gündeme getirmiştir. Trans-Afgan Demiryolu Projesi gibi girişimler ise Afganistan’ın bölgesel ticaret sistemine entegrasyonunu teşvik ederek Güney Asya ile Orta Asya arasındaki bağlantıyı güçlendirme amacını taşımaktadır.
Bu projelerin başarıyla hayata geçirilmesi durumunda, TDT üyesi ülkeler hem ikili hem de çok taraflı işbirliği mekanizmalarında daha aktif rol üstlenebilecektir. Moskova ve Pekin’in bölgedeki etkilerinin dengelenmesi, bu işbirliği süreçlerinin stratejik boyutunu artıracak TDT’nin daha bağımsız kararlar almasına imkân sağlayacaktır. Sonuç olarak Ankara Forumu’nda tartışılan projeler, Türk Dünyası’nın küresel ticaret sistemindeki etkisini artıracak, enerji, dijitalleşme ve lojistik alanlarındaki yeni ortaklıklarla daha geniş işbirliği fırsatlarına zemin hazırlayacaktır.
[1] “Uzbekistan, Azerbaydzhan i Turtsiya Podpisali Deklaratsiyu o Transportnoy Svyazannosti i Protivodeystvii Ugrozam Suverenitetu”, Gazeta.Uz, https://www.gazeta.uz/ru/2025/01/31/ankara-meeting, (Erişim Tarihi: 10.02.2025).
[2] “Ankara Hosts Türkiye-Azerbaijan-Uzbekistan Business Forum”, Azertag, https://azertag.az/en/xeber/ankara_hosts_turkiye_azerbaijan_uzbekistan_business_forum-339501, (Erişim Tarihi: 10.02.2025).
[3] Akbar Novruz, “Turkic States Organization Vital for Economic Cooperation, Says TOBB Chairman”, Azernews, https://www.azernews.az/nation/237090.html, (Erişim Tarihi: 10.02.2025).
[4] “Turkic States Sign eTIR İmplementation Road Map to Enhance Border Crossings, Trade and Transport Efficiency”, UNECE, https://unece.org/digitalization/news/turkic-states-sign-etir-implementation-road-map-enhance-border-crossings-trade, (Erişim Tarihi: 10.02.2025).
[5] “V Almaty Otkrylsya Mezhdunarodnyy Tsifrovoy Forum Digital Almaty-2025”, VecherKZ, https://vecher.kz/ru/article/v-almaty-otkrylsia-mejdunarodnyi-sifrovoi-forum-digital-almaty-2025.html, (Erişim Tarihi: 10.02.2025).
