Orta Asya ülkeleri, çok yönlü-vektörlü dış politika anlayışını aktif bir şekilde uygulamaları hasebiyle Pakistan ve Hindistan’ı önemli ülkeler olarak görmektedir. Buna karşılık hem İslamabad hem de Yeni Delhi yönetimii, söz konusu bölgeyi yeraltı ve yerüstü zenginlikleri ve koridorlar noktasında değerli bir coğrafya olarak görmektedir. Bu durum, ilişkilerin ivme kazanmasını sağlamaktadır. Taraflar arasındaki münasebetlerin güçlendiği süreçte bölgesel aktörler, güçlü bir ortak irade sergilemektedir. Kuşkusuz bu da Afganistan’ı etkilemektedir.
Bölgeler arasındaki ilişkileri şekillendiren etkenlerden biri de Afganistan merkezli gelişmelerdir. Projelerin sunduğu fırsatların da etkisiyle Afganistan, bölgesel işbirliklerine ve projelere daha çok dahil olmaktadır. Bunun ilk örneği, Türkmenistan’dan Pakistan’a karayoluyla tankerler aracılığıyla sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) gönderilmesidir. Bu hattın açılışı, Afganistan’da kutlanmıştır.[1] Gelecek dönemde ise Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan Doğalgaz Boru Hattı Projesi (TAPI) vesilesiyle Pakistan ve Hindistan’a enerji kaynağı gönderilecektir. Ancak zaman kaybetmemek ve iktisadi ilişkileri güçlendirmek için günümüzde karayoluyla da enerji taşınmaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Afganistan’dan çekilmesinin ardından ülkede görece güvenliğin ve istikrarın sağlanması, çeşitli projelerin hayata geçirilmesi noktasında teşvik edici olmuştur. Bu projelerden biri de Trans-Afgan Ulaştırma Koridoru’dur. Mevzubahis koridor, Özbekistan ile Pakistan arasında Afganistan üzerinden en kısa coğrafi bağın kurulmasına olanak sağlayacaktır. Ayrıca Tirmiz-Mezar-ı Şerif-Kabil-Peşaver güzergahı sayesinde hem Özbekistan hem Orta Asya hem de Afganistan, en kısa güzergahtan okyanuslara ulaşabilecektir.
Özbekistan ve Pakistan, mevzubahis projenin hayata geçirilmesi için güçlü bir irade ortaya koymuştur. Tarafların Afganistan politikası da Trans-Afgan Ulaştırma Koridoru’nun hayata geçirilmesi düşüncesinden güçlü bir şekilde etkilenmektedir. Zira Özbekistan ile Pakistan arasında kurulacak olan güçlü bağ, sadece iki devletin ve Afganistan’ın değil; aynı zamanda Orta ve Güney Asya’nın da kazanımlarını arttıracaktır. Bu nedenle de Afganistan’a yönelik kazan-kazan yaklaşımı üzerinden şekillenen pragmatik bir dış politika yürütülmektedir.
Bu kapsamda çeşitli adımlar atılmakta ve projenin finansmanı için kaynak aranmaktadır. Ancak hem finansman mevzusu hem de Afganistan’daki tehdit unsurları sebebiyle projenin akıbetine dair belirsizliklerin bulunduğu öne sürülmektedir. Ancak yakın dönemde yaşanan bir gelişme, projenin yavaş; lakin kararlı bir şekilde devam ettiğini gözler önüne sermiştir. Çünkü 13 Mayıs 2023 tarihinde açıklama yapan Özbekistan Demiryolları, Taşkent’te bir proje koordinasyon ofisinin açıldığını duyurmuştur. Mevzubahis açıklamaya göre, ofisin ana işlevi fizibilite çalışmalarının geliştirilmesi ve demiryolu inşaatının hızlandırılması maksadıyla Özbekistan, Afganistan ve Pakistan arasında yakın işbirliğinin kurulması ve önlemlerin koordine edilmesi kararlaştırılmıştır.[2]
Diğer yandan ofisin açılmasının amaçlarından biri de projenin pratikte uygulanmasını hızlandırmak ve sürece süreklilik kazandırmaktadır. Açılışa Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev’in Afganistan Özel Temsilcisi Ismatulla Irgashev, Pakistan’ın Özbekistan Büyükelçisi Ahmed Farooq ve Afganistan Demiryolu İdaresi Başkanı Bakht-ur-Rehman Sharafat katılmıştır. Yaptığı açıklamada Irgashev, ofisin açılmasının sürece hız kazandıracak bir adım olduğunu belirtmiştir. Farooq, bölgenin kalkınması vesilesiyle halklar arasındaki bağlantının güçleneceğini ve Orta Asya’yı Güney Asya’ya birbirine bağlarken; aynı zamanda Umman Denizi ülkeleriyle karşılıklı ticaret fırsatı yaratılacağını dile getirmiştir. Sharafat ise ofisin açılmasının doğrudan iletişimi sağlayacağı için devletlerin daha etkin bir şekilde organize olacaklarını belirtmiş ve Rusya ile Orta Asya’nın doğal kaynaklarının Güney Asya’ya taşınmasının mümkün olacağına dikkat çekmiştir.[3]
Görüldüğü üzere, üç devletin de Trans-Afgan Ulaştırma Koridoru çerçevesinde çeşitli hedefleri ve çıkarları bulunmaktadır. Öncelikle yeni pazarlara ulaşmak, ekonomik kalkınmalarını sağlayacak ilişkiler tesis etmek, enerji ticaretini kolaylaştırmak, jeopolitik kazanımlarını arttırmak, yeni ekonomik gelirler elde etmek ve istihdam sağlamak olduğu söylenebilir. Ancak söz konusu proje, sadece üç devletle sınırlı değildir. Sharafat’ın belirttiği gibi proje, Rusya’yı da Güney Asya’ya ulaştıracaktır. Hatta hattın Hindistan’a ulaştırılması Asya’da önemli bir jeopolitik ve jeoekonomik değişimi beraberinde getirecektir.
Neticede Trans-Afgan Ulaştırma Koridoru’na dair çeşitli tartışmalar bulunmaktadır. Lakin atılan adımlar, projenin yavaş da olsa hayata geçirileceğini göstermektedir. Bu noktada Özbekistan ve Pakistan, projede teşvik edici rol oynayan ana aktörlerdir. Afganistan ise sınırlı siyasi ve ekonomik kapasitesine rağmen koridoru desteklemektedir. Koridorun hayata geçirilmesi sayesinde başlıca kazançlı ülkeler; Özbekistan, Afganistan ve Pakistan olacaktır. Ancak diğer Orta Asya devletleri, Rusya ve Körfez ülkeleri de bu süreçte önemli kazanımlar elde edecektir. Projenin kapasitesinin ve hitap ettiği ülke sayısının çoğalması, siyasi ve ekonomik kapasitesini arttırmaya çalışan Afganistan’a büyük bir gelir sağlayacaktır. Buna paralel olarak Afganistan’ın diğer bölgesel projelere daha güçlü bir şekilde katılacağını söylemek mümkündür.
[1] Bibi Amina Hakimi, “Export of Turkmenistan Gas to Pakistan Via Afghanistan Has Begun: Officials”, Tolo News, https://tolonews.com/index.php/business-183175, (Erişim Tarihi: 17.05.2023); “Turkmenistan Starts Supplying Liquefied Natural Gas to Pakistan Through Afghanistan”, AKI Press, https://akipress.com/news:706025:Turkmenistan_starts_supplying_liquefied_natural_gas_to_Pakistan_through_Afghanistan/, (Erişim Tarihi: 17.05.2023).
[2] “Uzbekistan Hosts HQ for Trans-Afghan Train Project”, Eurasianet, https://eurasianet.org/uzbekistan-hosts-hq-for-trans-afghan-train-project, (Erişim Tarihi: 17.05.2023).
[3] “Toshkentda O’zbekiston-Afg’oniston-Pokiston Yangi Temir Yo’l Liniyasini Qurish Loyihasini Muvofiqlashtirish Ofisi Ochildi”, O’zbekiston Temir Yo’llari, https://www.railway.uz/uz/informatsionnaya_sluzhba/novosti/33876/, (Erişim Tarihi: 17.05.2023).
