Vietnam Devlet Başkanı To Lam, geçtiğimiz ay vefat eden eski Vietnam Komünist Partisi (VCP) Genel Sekreteri Nguyen Phu Trong’un yerine atanmasının ardından, parti lideri olarak ilk yurt dışı ziyareti kapsamında 18-20 Ağustos 2024 tarihleri arasında Çin’e resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir.[i] Çin, Vietnam Devlet Başkanı To Lam’ı başkent Pekin’deki Capital Uluslararası Havalimanı’nda Dışişleri Bakanı Wang Yi tarafından karşılamış ve devlet başkanları için en yüksek protokol olan 21 pare top atışıyla onurlandırmıştır.[ii]
To Lam’ın parti lideri olarak göreve gelmesinin hemen ardından ilk yurt dışı ziyaretini Çin’e yapması, Vietnam’ın dış politikasında Çin’le olan ilişkilerin stratejik önemini vurgulayan bir hamle olarak değerlendirilebilir. Bu ziyaret, Vietnam’ın parti-devlet ilişkilerine verdiği önemi gösterirken, aynı zamanda To Lam’ın Çin’le kurulan üst düzey diplomatik mirası devam ettirme niyetini de ortaya koymaktadır.
Lam’ın hem genel sekreter hem de devlet başkanı sıfatıyla Çin’e gitmesi, onu Şi Cinping ile eşdeğer bir konuma getirerek Ho Chi Minh döneminden bu yana bir Vietnamlı liderin bu iki unvanla Çin’e gerçekleştirdiği ilk ziyaret olması açısından da dikkat çekicidir. Ziyaret ayrıca Vietnam’ın Çin’le ilişkilerini geliştirme konusunda tutarlı ve kararlı bir yaklaşım benimsediğini, bu ilişkilere dış politikada en yüksek öncelik verdiğini ve bu çerçevede herhangi bir sapma olmayacağına dair güçlü bir mesaj ilettiğini göstermektedir.
Lam ve Şi arasındaki görüşmede siyasi ilişkiler, ticaret, sağlık, bankacılık ve altyapı gibi çeşitli alanlarda iki ülke arasındaki işbirliğini güçlendiren 14 anlaşma imzalanmıştır.[iii] Çin bu görüşmelerde Vietnam’ın komşuluk diplomasisinde öncelikli bir yere sahip olduğunu vurgulamış ve Kuşak ve Yol Girişimi çerçevesinde demiryolu, karayolu ve liman altyapılarının inşasını hızlandırarak projeyi genişletme taahhüdünde bulunmuştur.[iv] Lam ise Şi’ye Çin’le işbirliğinin Vietnam için “stratejik bir tercih ve en yüksek öncelik” olduğunu belirtmiştir.[v]
Vietnam ve Çin arasındaki ekonomik ilişkiler, yıllar içinde artan bir ivme kazanarak bölgedeki en güçlü ortaklıklardan biri haline gelmiştir. 2024 yılının ilk yedi ayında Çin, Vietnam’daki doğrudan yabancı yatırımlar bakımından liderliğini korumuş;[vi] Vietnam ise Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN) bölgesinde Çin’in en büyük ticaret ortağı olarak konumunu sürdürmüştür.[vii] Lam ve Şi’nin gümrük işlemlerini sadeleştirme ve bağlantı altyapısını güçlendirme yönündeki taahhütleri ışığında iki ülke arasındaki ticaret hacminin daha da genişlemesi beklenmektedir.
Lam’ın Çin ziyareti kapsamında Pekin’e varmadan önce Vietnam Komünist Partisi (VCP) tarihindeki önemli merkezlerden biri olan Guangzhou şehrine uğraması dikkat çekicidir. Bu şehir, Vietnam’ın ilk komünist lider kadrolarının Ho Chi Minh tarafından yetiştirildiği bir yer olarak bilinmektedir. Bu ziyaret, Vietnam’ın Çin’le olan tarihi ve ideolojik bağlarını yeniden teyit etme ve bu ilişkileri derinleştirme arzusunu yansıtmaktadır.
Pekin’de Lam, Başkan Mao Zedong’un Anı Evi’ni ziyaret ederek merhum Çin liderine saygılarını sunmuştur. Vietnam Devlet Başkanı, Mao Zedong ile Ho Chi Minh arasındaki güçlü yoldaşlık ilişkisine vurgu yaparak Çin’in Vietnam’ın bağımsızlık ve birleşme mücadelelerine verdiği değerli destek için derin minnettarlığını ifade etmiştir. Bu ziyaret, Lam’ın geçmiş liderlerin Vietnam-Çin ilişkilerine yaptığı katkıları koruma ve bu stratejik bağları daha da güçlendirme kararlılığını yansıttığı şeklinde değerlendirilebilir.
Vietnam ve Çin arasındaki ilişkiler, stratejik işbirliği ve ortak çıkarlar etrafında şekillenen karmaşık bir yapı sergilemektedir. Güney Çin Denizi’nde zaman zaman gerilimler yaşanmasına ve ticaret dengesinin Çin lehine olmasına rağmen iki ülke bu zorlukları aşma konusunda kararlılığını sürdürmektedir. Hatırlatmak gerekirse Aralık 2023 tarihinde Şi Cinping’in Vietnam ziyareti sırasında iki ülke “Stratejik Öneme Sahip Ortak Bir Geleceği Paylaşan Çin-Vietnam Topluluğu” anlayışını tesis etmişlerdir.[viii] Bu, iki ülkenin gelecekteki işbirliğini güçlendirme ve bölgesel istikrarı koruma niyetini yansıtmaktadır. Bu ziyaret, ABD Başkanı Joe Biden’ın Eylül ayında Vietnam’a gerçekleştirdiği ve iki ülke arasındaki diplomatik ilişkilerin yükseltildiği ziyaretin hemen ardından gerçekleşmiştir.
Vietnam, uzun süredir izlediği Beijing ile Washington arasında denge kurma politikasını tanımlayan “bambu diplomasisi” yaklaşımı doğrultusunda hem Çin hem de Amerika Birleşik Devletleri ile dengeli ve iyi ilişkiler sürdürmeye çalışmaktadır. Bambu diplomasisi, Vietnam’ın ABD ve Çin gibi büyük güçlerle olan ilişkilerinde esneklik ve dirençliliği simgeleyen bir diplomatik stratejiyi ifade eder ve bu stratejinin temel önceliği komünist rejimin korunmasıdır. Ancak Vietnam’ın bu iki büyük güçten elde etmeyi umduğu çıkarlar farklı yönlerde gelişmektedir. Çin’le ilişkilerde tarihsel ve ideolojik bağlar ön planda olurken, ABD’yle ilişkilerde daha çok güvenlik ve rejim güvenliği endişeleri öne çıkmaktadır.
Vietnam, Amerika Birleşik Devletleri’nden komünist yönetimi devirmeye yönelik herhangi bir girişimde bulunmayacağına dair güvence beklemektedir. Bu güvence talebi, ABD’yle yapılan resmi görüşmelerde sıklıkla dile getirilen farklı siyasi sistemlere karşılıklı saygı prensibinde kendini göstermektedir. Bununla birlikte ABD’nin kendi topraklarında antikomünist grupları desteklemesi, Vietnam’ın ABD’nin niyetlerine dair şüphelerini canlı tutmaktadır. Bu durum, Vietnam’ın ABD’yle olan ilişkilerinde temkinli bir yaklaşımı sürdürme nedenlerinden biridir.
Vietnam, Çin’le ilişkilerinde ise iki komünist yönetimin karşılaştığı ortak tehditlere karşı dayanışma içinde hareket etme ve pozitif güvence elde etme arayışındadır. Vietnam’ın siyasi istikrarı, Çin açısından büyük önem taşımaktadır; zira iki ülke arasında paylaşılan bir kara sınırı bulunmaktadır. Çin’in Vietnam’la paylaştığı coğrafi yakınlık, Pekin’in siyasi olarak istikrarlı bir Vietnam’ı tercih etmesine neden olmaktadır. Öte yandan, coğrafi olarak Vietnam’dan uzak olan Amerika Birleşik Devletleri için Vietnam’daki olası bir siyasi istikrarsızlığın sonuçları, Çin’in maruz kalacağı kadar kritik bir öneme sahip olmayacaktır. Bu durum, Washington’un Vietnam’a gerektiğinde güvenilir bir şekilde müdahale etme kapasitesini sınırlamakta ve Vietnam’da meydana gelebilecek olası rejim değişikliklerinin maliyetlerine doğrudan katlanma zorunluluğunu azaltmaktadır. Bu bağlamda Şi Cinping’in Güney Çin Denizi’ndeki derinleşen anlaşmazlıklara ve Vietnam’ın Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkilerini güçlendirmesine rağmen Trong’u “iyi bir yoldaş ve dost” olarak nitelendirerek ikili ilişkilere yaptığı katkılardan övgüyle bahsetmesi beklenilen bir durumdur.
Vietnam, Trong liderliğinde Güney Çin Denizi’ndeki toprak anlaşmazlıklarını ön plana çıkarmadan Çin’le siyasi ilişkilerini onarmayı başarmıştır. Bu durum, iki ülke arasındaki güçlü parti-parti ilişkilerinin, üst düzey liderler arasındaki kişisel bağların ve komünist ideolojiye olan ortak bağlılığın, ilişkileri istikrara kavuşturmadaki etkisini ortaya koymaktadır. Vietnam, benimsediği politikayı sürdürerek, komünist ideolojiye dayanan Çin-Vietnam ilişkilerinin bu tür deniz sorunlarını yönetmede etkili olacağını bir kez daha teyit etmiştir. Vietnam’ın Çin’le aynı ideolojiyi paylaşması, Çin açısından da avantajlıdır. Çünkü bu durum, güney sınırındaki potansiyel bir istikrarsızlık kaynağını ortadan kaldırmaya katkı sağlamaktadır. Nitekim Şi Cinping de yapılan ikili görüşmelerde “Vietnam’ın parti liderliğine sadık kalmasını ve ülkenin ulusal koşullarına uygun olarak sosyalizm yolunda ilerlemesini desteklediklerini” ifade etmiştir.[ix]
Sonuç olarak To Lam’ın Çin ziyareti, Vietnam’ın dış politikasında Çin’le ilişkilerin stratejik bir öncelik olmaya devam ettiğini ve bu ilişkilerin tarihsel, ideolojik ve stratejik temellere dayandığını açıkça ortaya koymaktadır. Ziyaret, Vietnam’ın komünist rejimini koruma, parti-devlet ilişkilerindeki sürekliliği sağlama ve iki ülke arasındaki diplomatik mirası güçlendirme çabalarının somut bir yansımasıdır. Özellikle Güney Çin Denizi’ndeki gerilimlere rağmen Vietnam, Çin’le ilişkilerini istikrarlı bir zeminde tutma kararlılığını sürdürmekte ve bu doğrultuda “bambu diplomasisi” ile hem Çin hem de ABD ile dengeli ilişkiler kurma stratejisini başarıyla yürütmektedir. Şi Cinping’in Vietnam’ın parti liderliğine yönelik desteğini vurgulaması, iki ülke arasındaki ortak ideolojik temelin ve kişisel bağların, ilişkileri daha da pekiştirdiğini göstermektedir. Bu bağlamda To Lam’ın Çin ziyareti, Vietnam’ın uzun vadeli güvenlik ve siyasi hedeflerine hizmet eden, Çin’le ilişkilerinin merkezi rolünü vurgulayan kritik bir adım olarak değerlendirilebilir.
[i] “Grand welcome ceremony held in Beijing for Party General Secretary and President To Lam”, Vietnamplus, https://en.vietnamplus.vn/grand-welcome-ceremony-held-in-beijing-for-party-general-secretary-and-president-to-lam-post292137.vnp, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).
[ii] Aynı yer.
[iii] “Vietnam, China ink 14 agreements during To Lam’s visit”, Hanoi Times, https://hanoitimes.vn/vietnam-china-ink-14-agreements-during-to-lams-visit-327715.html, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).
[iv] “Xi Jinping meets Vietnam’s new leader To Lam to renew ‘priority’ ties”, Nikkei Asia, https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Xi-Jinping-meets-Vietnam-s-new-leader-To-Lam-to-renew-priority-ties, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).
[v] Aynı yer.
[vi] “China leads in number of FDI projects in Viet Nam in seven months”, Viet Nam News, https://vietnamnews.vn/economy/1661446/china-leads-in-number-of-fdi-projects-in-viet-nam-in-seven-months.html, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).
[vii] “China and Vietnam strengthen ties with the first trip by the Vietnamese president and the signing of 14 agreements”, BdF, https://www.brasildefato.com.br/2024/08/23/china-and-vietnam-strengthen-ties-with-the-first-trip-by-the-vietnamese-president-and-the-signing-of-14-agreements, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).
[viii] “China, Vietnam agree to build community with shared futured that carries strategic significance”, The State Council PRC, https://english.www.gov.cn/news/202312/13/content_WS6578eb43c6d0868f4e8e21cb.html, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).
[ix] “China and Vietnam sign 14 deals from rail to crocodiles after leaders meet”, Reuters,https://www.reuters.com/world/asia-pacific/china-vietnams-top-leaders-meet-beijing-2024-08-19/, (Erişim Tarihi: 23.08.2024).
