4 Temmuz 2024 tarihinde Kazakistan’ın başkenti Astana’da düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ya da diğer adıyla ŞİÖ+’nın genişletilmiş toplantısına katılan Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, dayanışma, karşılıklı güven, barış, huzur, refah, kalkınma, iyi komşuluk, dostluk, adalet ve hakkaniyeti içeren ortak bir ev inşa etme çağrısında bulunmuştur. Nitekim ŞİÖ Zirvesi; adalet, uyum ve kalkınma için dünya birliğine, ayrıca iyi komşuluk, güven ve ortaklık ilkelerine vurgu yapmaktadır. ŞİÖ, dünyada barış, güvenlik ve yönetişim alanlarındaki açıkların giderilmesine de önemli katkılarda bulunmaktadır.[1]
Günümüzde dünya genelinde tarihi öneme sahip değişimlerin daha önce hiç olmadığı şekilde yaşandığını ifade eden Şi, uluslararası manzaranın hızlı bir dönüşümden geçtiğini de sözlerine eklemiştir. Çin Devlet Başkanı, bu büyük dönüşümle başa çıkmanın anahtarının, değişiklikleri görecek bilgeliğe, değişikliklerle başa çıkma becerisine ve değişiklik yapma cesaretine sahip olmak olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca uluslararası manzara nasıl değişirse değişsin ŞİÖ’nün ortak, kapsamlı, işbirliğine dayalı ve sürdürülebilir güvenlik temelini koruması gerektiğini vurgulamıştır.
Astana’daki ŞİÖ Zirvesi’nde Kazakistan’ın misafirlerini sıcak bir şekilde karşılaması, yukarıda sayılan ilkelerin açıkla sergilendiği güzel bir örnek olmuştur. Kazakistan’ın dönem başkanlığının ŞİÖ’ye bu anlamda önemli bir ivme kazandırdığı vurgulanmıştır. ŞİÖ ülkeleri, birbirlerinin kalkınma yollarına saygı göstermekte, temel çıkarlarını savunmada birbirlerini desteklemekte, farklılıkları stratejik diyalog yoluyla çözmeyi ve karşılıklı güveni artırmayı benimsemektedir.
Toplantı esnasında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, ŞİÖ’nün tüm üye ülkelerin görüşlerine ve kalkınma modellerine saygı duyma temelini yinelemiştir. Zirveye ev sahipliği yapan Kazakistan’a teşekkür eden Putin, diğer yandan dönem başkanlığını üstlenen Çin’e en iyi dileklerini sunmuştur. Belarus Cumhurbaşkanı Alexander Lukaşenko, ulusal para birimlerinde ikili ödemeler için bir mekanizma oluşturulmasını ve dolara olan bağımlılığı azaltmak için ŞİÖ bünyesinde kolektif bir finans kurumu kurulmasını önermiştir.
Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov ise proje finansmanını desteklemek üzere ŞİÖ Kalkınma Bankası ve ŞİÖ Kalkınma Fonu’nun kurulmasına yönelik çalışmaların devam ettiğini açıklamıştır. Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, ŞİÖ üyesi ülkelerin rekabet edebilirliği için dijital ekonominin ve gelişmiş IT çözümlerinin önemini vurgulayarak yenilenebilir enerji alanındaki yatırımları ve teknolojileri çekmek ve dijital dönüşümü hızlandırmak için kapsamlı bir işbirliği planı geliştirilmesi çağrısında bulunmuştur. Bunların dışında Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri António Guterres, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman, Katar Emiri Şeyh Temim bin Hamed Al Sani, Moğolistan Cumhurbaşkanı Ukhnaagiin Khurelsukh ve Pakistan Başbakanı Şehbaz Şerif de zirve esnasında önemli açıklamalarda bulunmuş ve çok sayıda ikili görüşmeler gerçekleştirilmiştir.[2]
Zirvede Belarus’un tam üyeliğinin gerçekleşmesi, ŞİÖ’nün genişlemesi sürecinin devam ettiğine dair önemli bir gösterge olmuştur. Konuyla ilgili Belarus Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’nden analist Yuri Yarmolinsky, Belarus’un ŞİÖ’yü Avrasya kıtası genelinde işbirliği fırsatlarını genişleten kilit bir platform olarak gördüğünü ve çalkantılı bir dünyada Belarus’un ŞİÖ’yü önemli bir destek unsuru olarak gördüğünü ifade etmiştir. ŞİÖ üyeliği, Belarus’un bir yatırım destinasyonu olarak Avrasya’daki önemini de artırmaktadır. Ayrıca Kuşak ve Yol Girişimi’nin önemli bir katılımcısı olan Belarus, demiryolu ve karayolu ağları, enerji boru hatları ve sanayi parkları da dahil olmak üzere ek altyapı yatırımlarından kazanç sağlayabilir. Belarus ve diğer üye devletlerin ŞİÖ’den beklentisi ekonomik çıkarların çok daha ötesindedir. Zira, kurulduğu 2001 yılından bu yana bu çok taraflı yapı, uluslararası ilişkilerde adalet ve eşitliğin yanı sıra kapsayıcı güvenlik ve kalkınmanın teşvik edilmesi için önemli bir platform haline gelmiştir.[3]
Zirve sonunda yayınlanan ve dünya adaletini, uyumunu ve kalkınmasını teşvik etmek üzere ülkeler arasında dayanışma çağrısında bulunan Astana Bildirisi’ne göre; uluslararası sistem, modern tarihte benzeri görülmemiş çok sayıda tehdit ve zorlukla karşı karşıya kalmaktadır. ŞİÖ’nün BM’nin merkezi koordinasyon rolünü tam olarak yerine getirmeye, uluslararası hukukun evrensel olarak tanınan normlarını desteklemeye ve coğrafi konumları, toprak büyüklükleri, siyasi, ekonomik ve sosyal yapıları ne olursa olsun tüm ülkelerin kalkınma fırsatlarına eşit erişime sahip olacağı daha temsili, adil ve demokratik çok kutuplu bir dünya sistemi inşa etmeye kararlı olduğu belirtilmektedir.[4]
Avrasya kara parçasının yaklaşık %80’ini ve dünya nüfusunun %40’ını kapsayan, coğrafya ve nüfus bakımından dünyanın en büyük bölgesel örgütü olan ŞİÖ, küresel ekonominin yaklaşık 5’te 1’ini oluşturmaktadır. İran’ın da üye olmasının ardından ŞİÖ, şu anda dünya petrol rezervlerinin %20’sini ve doğal gazının %44’ünü kontrol etmektedir. Çin ve Rusya’nın “çok kutuplu dünya” yönündeki stratejik hamlesinde kilit bir rol oynayan ŞİÖ, kendisini “BM’nin alternatifi” olarak tanımlamakta ve küresel düzeyde Batı hegemonyasına karşı denge yaratmaktadır. Günümüzde artan küresel zorluklar karşısında ŞİÖ’nün önemi giderek yükselmektedir. Böylece ŞİÖ; üye ülkelere sürdürülebilir kalkınma, barış içinde bir arada yaşama adına işbirliği ve etkileşim fırsatı sunmaktadır.
[1] “Xi Calls for Building Common”, Xinhua, https://english.news.cn/20240704/cead20e060634c098d2303d41af91307/c.html, (Erişim Tarihi: 05.07.2024).
[2] “SCO Leaders Emphasize Strategic Dialogue and Economic Cooperation at Summit” The Astana Times https://astanatimes.com/2024/07/sco-leaders-emphasize-strategic-dialogue-and-economic-cooperation-at-summit/, (Erişim Tarihi: 05.07.2024).
[3] “Belarus Joins SCO as 10th Member, Highlighting Block’s Growing Appeal”, Xinhua, https://english.news.cn/20240705/83b29781afb04c8e8b470dbd519efadf/c.html, (Erişim Tarihi: 05.07.2024).
[4] Aynı Yer.
