Endonezya Devlet Başkanı Prabowo Subianto, 2024 yılının Şubat ayında başkanlık seçimlerini kazanmasının ardından ilk yurt dışı ziyaretini bundan bir ay sonra Çin’e gerçekleştirmişti. Benzer bir şekilde 20 Ekim 2024 tarihinde yapılan yemin töreninin ardından da ilk resmi yurt dışı ziyaretini Çin’e yapma kararı almış ve bu kapsamda 8-10 Kasım 2024 tarihleri arasında Çin’e bir ziyaret düzenlemiştir.[1] Subianto’nun başkanlık görevine başladıktan sonra ilk yurt dışı ziyaretini Çin’e gerçekleştirme tercihi, Endonezya’nın Çin’le ilişkilerini derinleştirme ve ekonomik, diplomatik ve stratejik işbirliğini güçlendirme konusundaki kararlılığını açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Çin’le çatışma yerine işbirliği çağrısında bulunan Subianto, ziyaret sırasında Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Başbakan Li Çiang ve Ulusal Halk Kongresi Başkanı Zhao Leji gibi ülkenin üst düzey yetkilileriyle temaslarda bulunmuştur.
Ziyaret kapsamında taraflar, altyapı, yeşil enerji, dijital teknoloji ve tarım gibi stratejik öneme sahip sektörleri kapsayan yaklaşık 10 milyar dolar değerinde bir ekonomik işbirliği paketine ilişkin bir dizi anlaşma imzalamışlardır.[2] Bu anlaşmalar, iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin derinleştirilmesi ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine katkı sağlanması açısından kritik bir adım olarak değerlendirilmektedir. Ziyaret sırasında Endonezya Devlet Başkanı Subianto, Çin’in özellikle son 30 yıl içerisinde kaydettiği hızlı ekonomik büyüme ve yoksulluğu azaltma konusundaki tecrübelerinden faydalanmak istediklerini ifade etmiştir.[3] Bu kapsamda Başbakan Li Çiang ile yapılan görüşmede, Çin’in bu alandaki deneyimlerinin Endonezya’nın kalkınma hedeflerine katkı sağlayabileceği vurgulanmıştır.
Ziyaretin öne çıkan bir diğer boyutu, Güney Çin Denizi’ndeki tartışmalı bölgelerden biri olan Natuna Adaları çevresinde ortak kalkınmayı hedefleyen bir mutabakat zaptının (MOU) imzalanmasıdır. Bu anlaşmanın Endonezya ile ABD arasında Batam Adası açıklarında devam eden bir deniz tatbikatıyla aynı döneme denk gelmesi, Endonezya’nın denge politikasını açık bir şekilde yansıtmaktadır. Söz konusu anlaşma, Çin’in “dokuz çizgili hat” iddiasıyla Endonezya’nın Münhasır Ekonomik Bölgesi arasında çakışan alanlarda balıkçılık, petrol ve doğal gaz araştırmaları gibi konularda işbirliğini kapsamaktadır.
Bildiriye göre, “Her iki taraf, çakışan iddiaların bulunduğu bölgelerde ortak kalkınma konusunda önemli bir uzlaşıya varmış ve bu çerçevede, ilgili işbirliği fırsatlarını değerlendirmek ve ilerletmek amacıyla Hükümetler Arası Ortak Yönlendirme Komitesi kurulmasını kabul etmiştir.”[4] Ancak kullanılan bu ifade, Endonezya’nın Güney Çin Denizi’nde taraf olmayan bir devlet olarak Çin’le çakışan herhangi bir yargı yetkisi bulunmadığı yönündeki resmi tutumuyla çelişmesi gerekçe gösterilerek eleştirilere maruz kalmıştır. Ortaya çıkan belirsizlikler üzerine Endonezya Dışişleri Bakanlığı, 11 Kasım 2024 tarihinde bir açıklama yaparak Çin’le imzalanan anlaşmanın “Endonezya’nın egemen hakları veya Kuzey Natuna Denizi üzerindeki yargı yetkisi üzerinde herhangi bir etkisi olmayacağını” ifade etmiştir.[5]
Endonezya, bölgesel güvenlik konusunda sorumluluk üstlenme isteğini uzun süredir ortaya koymaktadır. Ülkenin dış politika yaklaşımı, anayasal olarak “bağımsız ve aktif” bir dış politika izleme zorunluluğunu içermektedir ve bu doğrultuda seçilen liderler, bu ilkeyi uygulamada kararlılık göstermiştir. Bu politika çerçevesinde Endonezya, büyük güçler arasında dengeyi koruma amacıyla hareket etmiş ve uluslararası alanda kendi bağımsız konumunu güçlendirme çabası içinde olmuştur. Bu strateji, Endonezya’nın güvenilir ve tarafsız bir bölgesel aktör olarak rolünü pekiştirme arzusunu açıkça yansıtmaktadır.
Bağlantısız bir dış politika izleyeceğini belirten Subianto, bu stratejik dengeyi koruma konusundaki kararlılığını göstermek üzere Pekin’e gerçekleştirdiği ziyaretin ardından Washington’a giderek ABD Başkanı Joe Biden’la bir görüşme gerçekleştirmiştir. Subianto, gerçekleştirdiği görüşmeler sırasında ABD’nin yeni başkanı seçilen Donald Trump’la iletişime geçme fırsatı bulmuş ve kendisini bu önemli başarı dolayısıyla tebrik etmiştir.[6]
Biden, ikili görüşme öncesinde yaptığı açıklamada Subianto’yu şubat ayında kazandığı seçim zaferinden dolayı tebrik etmiş ve iki ülkenin “ASEAN’ın merkezinde olduğu özgür ve açık bir Hint-Pasifik” vizyonunda birlikte ilerleme konusundaki umutlarını dile getirmiştir.[7] Subianto’nun ABD ziyareti sırasında ise her iki ülke, diplomatik ilişkilerin 75. yılını kutlayan ortak bir bildiri yayımlamış ve bu bildiride, “Denizcilik ve hava sahası serbestisinin korunmasına, kıyı devletlerinin münhasır ekonomik bölgelerindeki egemen haklarına ve yargı yetkisine 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS) çerçevesinde saygı gösterilmesine yönelik sarsılmaz desteklerini” vurgulamışlardır. Ayrıca Biden, ABD ve Endonezya’nın 2023 yılında imzaladığı “Kapsamlı Stratejik Ortaklık” anlaşmasını derinleştirme hedefini dile getirmiştir.[8]
Subianto’nun Beyaz Saray ziyareti sırasında ABD Başkanı Biden, Batı merkezli Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’ne (OECD) katılım sürecinde Endonezya’ya güçlü bir destek sağlayacağı yönünde önemli mesajlar vermiştir.[9] Öte yandan Trump’ın yurtdışından ithal edilen ürünlere yönelik yüksek vergiler uygulama planı hakkındaki söylemleri, Endonezya’nın Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın oluşturduğu BRICS bloğuna katılma yönündeki motivasyonunu artıran bir faktör olmuştur. Hatırlatmak gerekirse Subianto, göreve başlamasından kısa bir süre sonra, yeni dışişleri bakanını Rusya’nın Kazan şehrinde düzenlenen BRICS toplantısına göndererek Endonezya’nın bu Batı dışı ekonomik bloğa katılma isteğini dile getirmesini sağlamıştır. BRICS’e katılım niyetinin resmen beyan edilmesi, Subianto’nun selefi Joko Widodo’nun politikalarından bir farklılaşma gösterdiğini ortaya koymaktadır. Widodo, Çin’den önemli ölçüde altyapı yatırımları sağlamış olmasına rağmen jeopolitik açıdan büyük ölçüde tarafsız bir duruş sergilemiştir.
Sonuç olarak Subianto’nun ilk resmi yurt dışı ziyaretlerini Çin’e ve ABD’ye yapması, Endonezya’nın dış politikasında stratejik denge politikasını sürdürme kararlılığını ortaya koymaktadır. Çin’le yapılan ekonomik işbirliği anlaşmaları ve Natuna Adaları çevresinde ortak kalkınmayı hedefleyen mutabakat, Endonezya’nın bölgesel kalkınma stratejilerinde Çin’i önemli bir ortak olarak gördüğünü göstermektedir. Aynı zamanda ABD’yle yapılan görüşmeler ve stratejik ortaklığın derinleştirilmesi, Endonezya’nın “Hint-Pasifik”teki özgürlük ve açıklık vizyonunu desteklemeye devam ettiğini vurgulamaktadır. BRICS’e katılım yönündeki motivasyonu ve bu doğrultuda attığı somut adımlar ise ülkenin Batı dışı ekonomik işbirliklerine olan ilgisini vurgularken, selefi Widodo’nun daha tarafsız politikalarından belirgin bir farklılık sergilemektedir. Subianto’nun dış politikadaki tutumu, selefi Joko Widodo’ya kıyasla daha proaktif ve doğrudan bir yaklaşımı ifade etmektedir. Bu yaklaşım, Endonezya’nın büyük güçler arasındaki rekabet ortamında daha aktif bir rol üstlenme hedefini yansıtmakta ve ülkenin ekonomik kalkınma, diplomatik ilişkiler ve jeopolitik dengeyi bir arada gözeten pragmatik dış politikasını ortaya koymaktadır.
[1] “Prabowo’s China trip to boost regional stability”, China Daily, https://www.chinadaily.com.cn/a/202411/13/WS673403caa310f1265a1cd0d8.html, (Erişim Tarihi: 15.11.2024).
[2] “China, Indonesia seal $10 bn in deals focused on green energy and tech”, The Economic Times, https://economictimes.indiatimes.com/news/international/world-news/china-indonesia-seal-10-bn-in-deals-focused-on-green-energy-and-tech/articleshow/115149922.cms?from=mdr, (Erişim Tarihi: 15.11.2024).
[3] “Indonesia keen to learn from China about erasing poverty: Prabowo”, Antara News, https://en.antaranews.com/news/333509/indonesia-keen-to-learn-from-china-about-erasing-poverty-prabowo, (Erişim Tarihi: 15.11.2024).
[4] “What does Indonesia President Prabowo’s maiden visit to China and US tell us about his approach to diplomacy, Channel News Asia, https://www.channelnewsasia.com/asia/indonesia-prabowo-first-foreign-overseas-trip-china-us-4749971, (Erişim Tarihi: 16.11.2024).
[5] Aynı yer.
[6] “Indonesian president meets Biden and speaks with Trump, pledges cooperation”, Reuters, https://www.reuters.com/world/indonesian-president-starts-us-visit-with-call-trump-ahead-biden-meeting-2024-11-12/, (Erişim Tarihi: 16.11.2024).
[7] “Indonesia’s Prabowo Meets With President Biden on US Trip”, The Diplomat, https://thediplomat.com/2024/11/indonesias-prabowo-meets-with-president-biden-on-us-trip/, (Erişim Tarihi: 15.11.2024).
[8] “At White House, Indonesia’s new leader straddles US-China rivalry”, VOA News, https://www.voanews.com/a/at-white-house-indonesia-s-new-leader-straddles-us-china-rivalry/7862008.html, (Erişim Tarihi: 15.11.2024).
[9] “Indonesia president’s diplomatic dash takes in China and US – but a Trump presidency may see the aspiring regional powerhouse tilt more toward Beijing”, The Conversation, https://theconversation.com/indonesia-presidents-diplomatic-dash-takes-in-china-and-us-but-a-trump-presidency-may-see-the-aspiring-regional-powerhouse-tilt-more-toward-beijing-243299, (Erişim Tarihi: 16.11.2024).
