Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Devlet Başkanları 9. Zirvesi, 11 Kasım 2022 tarihinde Özbekistan’ın kadim şehri Semerkant’ta düzenlenmiştir. Zirveye, Macaristan Başbakanı Sayın Viktor Orban da katılmış ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev’le bir araya gelmiştir. İki liderin görüşmesinde, ekonomi ve enerji alanlarındaki işbirliğinin yanı sıra kültürel meseleler de masaya yatırılmıştır.
İthal Rus gazına yaklaşık yüzde 85 oranında bağımlı olan Macaristan, Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan sonra Rus enerjisine uygulanan yaptırımlarla birlikte enerji güvenliği anlamında çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalmıştır. Bu kapsamda Budapeşte, Avrupa Birliği’nin (AB) gaz tüketimini sınırlandırmaya yönelik son planına açıkça karşı çıkan ve petrol ithalatı yasağından muaf tutulan az sayıda devletten biri olmuştur. Dolayısıyla Budapeşte yönetimi; yükselen enflasyon, para birimi devalüasyonu ve bütçe açığıyla karşı karşıya kalmasının yanı sıra AB standartlarına uyumsuzluk nedeniyle AB fonlarının durması gibi ciddi ekonomik zorluklarla da yüzleşmektedir.
Enerji arzının güvenliğini sağlamak ve bunu yaparken de AB politikalarına uyumsuzluk yaratmayacak bir çözüm bulmak maksadıyla Macaristan, en makul ve güvenilir seçenek olarak Orta Asya’ya yönelmiştir. Öyle ki; TDT Zirvesi, Sayın Orban için bir fırsat yaratmış ve Budapeşte-Taşkent hattındaki diyalog, Macaristan’ın enerji krizine bir çözüm kapısı aralamıştır. Nitekim Sayın Orban, Sayın Mirziyoyev’le gerçekleştirdiği görüşmenin ardından şu ifadeleri kullanmıştır:[1]
“Mevcut savaş ve yaptırım krizinde, içinde Macaristan’ın da bulunduğu tüm Avrupa, ekonomik ivmesini kaybetmemek için mücadele ediyor. Ancak bu durumda, bölgedeki stratejik ortağımız Özbekistan’la işbirliğini yavaşlatmak bir yana artırmaya çalışıyoruz.”
Macar liderin ifadelerinden de anlaşılacağı gibi Macaristan, Özbekistan’la nükleer enerji, kimya endüstrisi, finans sektörü ve telekomünikasyon alanlarında başlatılan ortak projelerinin daha da derinleştirilmesini arzulamaktadır. Ayrıca 2007 yılından beri AB üyesi olan Macaristan, Özbekistan’la geliştirdiği işbirliğini, birlik kapsamında da değerlendirmekte ve savaşın AB’ye etkisini hafifletme amacıyla başta zengin enerji kaynakları ve kritik öneme sahip olan jeopolitik konumu nedeniyle Taşkent’i işaret etmektedir. Zira Özbekistan, Azerbaycan üzerinden Güney Gaz Koridoru aracılığıyla tüm Avrupa’ya doğalgaz tedarik etme potansiyeline sahiptir.
Bilindiği gibi, Orta Asya’da Özbekistan ve Avrupa’da ise Macaristan, Orta Koridor’un kilit noktalarını oluşturmaktadır. Dolayısıyla iki ülke arasında artan münasebetler, yalnızca AB’nin enerji krizine yardımcı olmakla kalmayacak ve birçok sektörde ilişkilerin gelişmesine ve derinleşmesine katkı sağlayacaktır.
Öte yandan Sayın Mirziyoyev, 3-4 Ekim 2022 tarihlerinde Budapeşte’yi ziyaret etmiş ve bu kapsamda tarım, ulaştırma, ilaç, tekstil, gıda, elektrik, su tasarrufu ve sanayi sektörlerinde işbirliği yapılmasına yönelik kararlar alınmıştır. Sayın Mirziyoyev, her iki ülkenin de bu görüşmede alınan kararları hayata geçirme konusunda hemfikir olduğunun bir kez daha altını çizmiştir.
Kısaca özetlemek gerekirse hem Taşkent hem de Budapeşte, diplomatik ilişkileri güçlendirme konusunda isteklidir. Bu nedenle de enerji güvenliği konusunda zor bir dönemden geçen Macaristan; yeni reformlarla birlikte çok-boyutlu ve çok-yönlü diplomasi anlayışını teyit eden Özbekistan’la geliştirdiği işbirliği sayesinde, başta enerji olmak üzere ekonomik olarak rahatlayabileceğinin farkındadır. Dolayısıyla Budapeşte, Taşkent’e yönelmiştir. Bu nedenle de iki ülke arasındaki ilişkilerin artarak devam edeceğini öngörmek mümkündür.
İlişkilerin odak noktasını ise başta doğalgaz olmak üzere enerji kaynakları oluşturacaktır. Macaristan Dışişleri ve Dış Ticaret Bakanı Peter Szijjarto, TDT Zirvesi’ndeki en önemli meselenin enerji kaynaklarının arzı olduğuna işaret ederek şunları söylemiştir: [2]
“Sadece gerçeklere güvenirsek ve bu konuyu siyasi ve ideolojik kısıtlamalar açısından ele almazsak, Türk devletleri olmadan enerji arzımızı sağlamanın imkânsız olacağı açıktır.”
Szijjarto’nun bu ifadelerinden Türk devletlerinin Avrupa enerji krizinde kilit aktörler oldukları ve Macaristan’ın Özbekistan özelinde tüm Türk devletleriyle işbirliğini geliştirmeyi amaçladığı sonucuna ulaşılabilir. Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan sonra Avrupa için değişen denklemler, Orta Asya ülkeleriyle ilişkiler geliştirilmesinin önemini artırmıştır. Zira başta Özbekistan olmak üzere bölge devletleri, zengin enerji kaynaklarının yanı sıra her geçen gün büyüyen ve gelişen ekonomilere sahiptir.
Sonuç olarak Macaristan ve Özbekistan özelinde gelişen ilişkiler, tüm Balkanları ve Orta Asya’yı içerek şekilde genişletilebilir ve bu sayede petrol, doğalgaz, emtia ve ihracat malları, Orta Koridor üzerinden iki yönlü olarak taşınabilir. Bu da tüm bölgenin kalkınmasına hizmet etmesinin yanı sıra Asya-Avrupa ve dolayısıyla Doğu-Batı etkileşimini kuvvetlendirebilir.
[1] “Hungary Intensifies Strategic Cooperation with Uzbekistan”, Hungary Today, https://hungarytoday.hu/hungary-intensifies-strategic-cooperation-with-uzbekistan/, (Erişim Tarihi: 11.11.2022).
[2] “TurkStream Pipeline Guarantees Hungary’s Energy Security, Foreign Minister Reiterates”, TASS, https://tass.com/world/1535363, (Erişim Tarihi: 12.11.2022)
