Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier, Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım Cömert Tokayev’in davetlisi olarak 19-21 Haziran 2023 tarihlerinde Kazakistan’a ziyarette bulunmuştur. Ziyaret sırasında devlet başkanları, ticaret, ekonomi, yatırım ulaştırma, lojistik ve enerji alanlarındaki işbirliğini geliştirme ve insani bağları derinleştirme vurgusu yaparak Kazak-Alman stratejik ortaklığını güçlendirme olasılıklarına odaklanmıştır. Ayrıca Almanya Cumhurbaşkanı, Kazak-Alman Mühendislik Enstitüsü’nün açılış törenine katılmak için Mangystau Bölgesi’ni ziyaret eden ilk Avrupalı lider olmuştur. Steinmeier, İsveç-Alman Svevind şirketinin yeşil hidrojen üretim tesisinde deneme sondajının lansman törenine de katılmış ve Kazak ve Alman rektörler, forumunda konuşma yapmıştır.[1]
Steinmeir’in ziyareti sırasında Kazak-Alman İş Forumu da düzenlenmiştir. Forum; ekonomi, lojistik ve enerji alanlarındaki işbirliğini genişletme vurgusuyla Kazak-Alman stratejik ortaklığını güçlendirme beklentisine odaklanmıştır. Forumda konuşma yapan Sayın Tokayev, Kazak-Alman işbirliği kapsamında şu ifadeleri kullanmıştır:[2]
“Orta Asya’da bir araştırma merkezi oluşturulması ve Alman üniversitelerinin bu merkezin bir parçası olması gibi bir hayalim var. Alman yatırım şirketlerinin aktif katılımını takdir ediyorum. Kazakistan, Alman varlığının devamı için uygun koşulları koruyacaktır.”
Sayın Tokayev, Orta Asya’nın ve Kazakistan’ın uluslararası alanda artan önemini de dile getirmiştir. Bilindiği üzere Orta Asya, Avrasya coğrafyasında jeopolitik açıdan oldukça mühim bir role sahiptir. Üstelik bu rolü, Çin ile Avrupa arasındaki bağlantı kapsamında zamanla artmıştır. Kuşak ve Yol Girişimi çerçevesinde de Orta Koridor’un sağladığı stratejik bağlantı, bölge ülkelerine olan teveccühün gelişmesine yol açmıştır.
Nitekim 2022 yılından itibaren Orta Koridor üzerinden Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelere taşınan kargo hacmi iki katına çıkmıştır. Bu kapsamda Sayın Tokayev de Doğu ile Batı arasında artan ticaret hacmini desteklemek için altyapıyı geliştirecek çalışmalar yapıldığını ve engellerin ortandan kaldırıldığını dile getirmiştir.[3]
Forum çerçevesinde Alman şirketlerinin Kazakistan’a yaklaşık 6 milyar dolar yatırım yaptığı ve toplam yatırımların yaklaşık %90’ının birincil olmayan sektörleri içerdiği belirtilmiştir. Anlaşılacağı gibi, Astana ile Berlin arasındaki ekonomik münasebetler yükselen bir ivmeye sahiptir. 2022 yılında iki yönlü ticaret hacmi, %25 artarak 2,8 milyar dolara ulaşmıştır.[4] İkili arasıdaki iktisadi bağlar de gelişime açık bir yapıdadır. İş forumu gibi çeşitli platformlar aracılığıyla da ortaklıklar güçlendirilmektedir.
Öte yandan Almanya, Orta Asya’nın beş başkentinin tamamında büyükelçilikleri olan tek AB üyesidir. 1991 yılındaki bağımsızlıklarını takiben yeni cumhuriyetlerle diplomatik ilişkiler kuran ilk ülkelerden olan Almanya, bölge ülkelerinde hızla büyükelçilikler açmıştır.[5] Dahası Almanya, Rusya ve Çin’in ardından bölgenin üçüncü büyük ticaret ortağı konumundadır. Bu da Berlin’in bölgeye verdiği ehemmiyeti ortaya koymaktadır.
Berlin’in Astana’yla olan bağlarını dikkate aldığını gösteren bir gelişme de ülkedeki Alman şirketlerdir. Kazakistan’da Alman sermayesinin payına sahip 1000’den fazla şirket aktif olarak faaliyet yürütmektedir. Ekonomik bağlar, bu şekilde yüksek düzeyde ilerlerken; taraflar arasındaki enerji temelli işbirliği de geliştirilmektedir.
Steinmeir’in ziyaretiyle Kazakistan, 2023 yılının ikinci yarısında Almanya’ya kara yoluyla yapılan ham petrol ihracatını beş kat arttıracağını duyurmuştur. Kazakistan Enerji Bakanı Almasadam Satkaliyev de yaptığı açıklamada, teslimatların ayda yaklaşık 150.000 varilden yaklaşık 733.000 varile çıkarılacağını söylemiştir.[6] Dolayısıyla enerji alanındaki işbirliği, Kazak-Alman dostluğunun temel yapıtaşlarından biri olmaya devam etmektedir. Kuşkusuz Berlin, Rus petrol kaynaklarına alternatif sağlama arayışına devam etmektedir. Bu yüzden de enerji güvenliği mevzusu, Astana-Berlin hattındaki münasebetlerde ön plana çıkmaktadır.
Berlin’in bölgeye yönelik politikası, AB’ye daha yakın bir Orta Asya istediğini göstermektedir. Zira Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ardından Moskova’nın bölge üzerindeki etkisinin azaldığı yönündeki görüşler ağırlık kazanmıştır. Ancak Rusya’nın yanı sıra bölgede güçlü varlık gösteren ve Orta Asya devletleriyle münsaebetlerini güçlendiren bir aktör de Çin’dir. Bu noktada önemli bir rekabet alanı olan Orta Asya’da Avrupa’nın etkisinin artması, Berlin’in tercih edeceği bir durumdur. Sıklaşan ziyaretler ve derinleştirilen bağlar da bu çabanın yansımasıdır. Bölge ülkelerinin çok vektörlü dış politika anlayışları da AB ülkeleriyle ilişkilerin derinleştirilmesine katkı sağlamaktadır. Elbette Astana’nın da bu eğilimle hareket ettiği söylenebilir.
Genelde Avrupa’nın ve özelde ise Almanya’nın Orta Asya’ya artan ilgisinde, bölgenin Avrupa ile Asya arasındaki ulaşımda oynadığı stratejik rolün etkisi büyüktür. Ancak bunun ötesindeki bir sebep de Rusya-Ukrayna Savaşı’yla AB ülkelerinin enerji güvenliği konusundaki kaygılarının artmasıdır. Kaynak çeşitliliği arayışı, bölge ülkeleriyle olan münasebetleri geliştirme eğilimini de arttırmıştır. Kısa süre önce Kırgızistan’da gerçekleştirilen AB-Orta Asya Zirvesi de söz konusu eğilimin ilerleyen dönemlerde de devam edeeğine işaret etmektedir. Nitekim Steinmeir’in ziyareti, Kazakistan’la sınırlı kalmamıştır. Almanya Cumhurbaşkanı, 21-23 Haziran 2023 tarihlerinde de Kırgızistan’a resmi bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Ziyaretin, Kırgız-Alman ikili ve çok taraflı işbirliğini geliştirmesi beklenmektedir. Bu da Almanya’nın bölgeye olan ilgisini üst düzey ziyaretlerle pekiştirdiğini göstermektedir.
Özetle Kazak-Alman İş Forumu, Almanya ile Kazakistan arasındaki münasebetleri yeni bir seviyeye çıkaracak niteliktedir. Yeni mutabakatlar ve güçlendirilen ortaklıklar da ilişkilerin olumlu bir muhtevayla devam edeceğinin habercisidir.
[1] “President of Germany to Strengthen Ties with Kazakhstan During State Visit”, The Astana Times, https://astanatimes.com/2023/06/president-of-germany-to-strengthen-ties-with-kazakhstan-during-state-visit/, (Erişim Tarihi: 22.06.2023).
[2] “Kazakh-German Business Forum has Become a Platform for Signing the Cooperation Agreement Between Satbayev University and Siemens”, Satbayev University, https://satbayev.university/en/news/kazakh-german-business-forum-has-become-a-platform-for-signing-the-cooperation-agreement-between-satbayev-university-and-siemens, (Erişim Tarihi: 22.06.2023).
[3] “President Kassym-Jomart Tokayev Took Part in the Kazakh-German Business Forum”, Baiterek, https://baiterek.gov.kz/en/pr/news/president-kassym-jomart-tokayev-took-part-in-the-kazakh-german-business-forum, (Erişim Tarihi: 22.06.2023).
[4] “Tokayev Attends Kazakhstan-Germany Business Forum”, Kazinform, https://www.inform.kz/en/tokayev-attends-kazakhstan-germany-business-forum_a4081317, (Erişim Tarihi: 22.06.2023).
[5] “Germany and Central Asia”, Auswartiges Amt, https://www.auswaertiges-amt.de/blob/1496762/51488be16e2241241b09f76e156f5867/zentralasien-engl-data.pdf, (Erişim Tarihi: 22.06.2023).
[6] “Kazakhstan to Deliver More Oil to Boost Germany’s Energy Security”, Upstream Online, https://www.upstreamonline.com/production/kazakhstan-to-deliver-more-oil-to-boost-germany-s-energy-security/2-1-1471094, (Erişim Tarihi: 22.06.2023).
