Sırbistan ve Kosova arasındaki gerilim son dönemde giderek tırmanmış ve gerginlik farklı boyutlara ulaşmıştır. Özellikle Kosova’nın kuzeyinde yaşananlar Belgrad-Priştine hattını gererken Avrupa Birliği (AB) nezdinde devam eden diyalog sürecini de baltalamaktadır. Uzun bir süredir devam eden gerginlikler 24 Eylül 2023 tarihinde farklı bir boyuta ulaşmış ve son dönemdeki dönüm noktalarından biri haline gelmiştir.
24 Eylül 2023 sabahı, ağırlıklı olarak Sırpların yaşadığı Kosova’nın kuzeyinde yer alan Banjska köyünde silahlı bir grup Sırp yolu kapatmış ve Kosovalı polislerin müdahalesinde çatışma yaşanmıştır. Çatışma sonucunda 1 Kosovalı polis hayatını kaybetmiştir. Sonrasında olayın gerçekleştiği alan kuşatma altına alınırken saldırganlar etkisiz hale getirilmiştir.[1]
İlk başta göze polis ve bir grup arasında gerçekleşen basit bir çatışma olarak gelse de olayın derinine inildiğinde iki ülke ilişkilerini ve bölgedeki dengeleri etkileyebilecek bir potansiyele sahip olduğu anlaşılmaktadır. Zira Kosova Başbakanı Albin Kurti saldırıyı gerçekleştiren grubu terörist bir yapılanma olarak nitelendirmiştir ve daha da ötesi bu grubun Sırbistan ile bağlantılı olduğunu öne sürmüştür.[2]
Her ne kadar, bu süreçte Sırbistan’ın böyle bir saldırının arkasında olduğunu gösteren bulgular olmasa da olayın Kosovalı Sırplar tarafından gerçekleştirildiği teyit edilmiştir. Ancak bu durum 29 Eylül 2023 tarihinde Kosovalı Sırpların partilerinden olan Sırp Listesi eski Başkan Yardımcısı Milan Radoicic’in olayın sorumluluğunu üstlenmesiyle değişmiştir. Radoicic, bu gelişme sonrasında Sırbistan’da gözaltına alınmış ardından adli kontrol şartıyla serbest bırakılmıştır.[3] Radoicic’in Sırbistan’da gözaltına alınması ve serbest bırakılması ve Sırbistan’ın Radoicic’i Kosova’ya iade etmeyeceği açıklamaları, olaylar dolayısıyla zaten zor durumda olan Sırbistan’ı daha da zora sokmuştur.
Öte yandan, Sırbistan başka bir gelişme daha zora sokmuştur; o da saldırı sırasında kullanılan mühimmatların Sırbistan’dan gelmiş olmasıdır.[4] Kullanılan bu mühimmatların bir kısmının Sırbistan’daki bir fabrikada üretilerek Kosova’nın kuzeyine kadar gelmesi Sırbistan’ın aleyhine olan bir gelişme olarak okunabilir.
Yaşanan bu olaylar neticesinde çözümün henüz masaya yatırılamadığı diyalog süreci de baltalanmıştır. Gelinen noktada iki tarafa da bir taviz vermekten kaçınırken Sırbistan’ın suçlandığı böyle bir olayın yaşanması Sırbistan’ın elini de zayıflatmıştır. Özellikle son dönemde AB ve diğer Batılı aktörler karışındaki imajını düzeltmeye çalışan Sırbistan, Kosova ile olan sorunlarda diyaloğu ön plana çıkarmıştır ancak yaşanan son gelişmeler Sırbistan’ın elindeki diplomatik avantajı kaybetmesine neden olmuştur.
Bu bağlamda, 9 Ekim 2023 tarihinde AB Sözcüsü Peter Stano’nun olaya ilişkin yaptığı açıklaması da Sırbistan’ın AB nezdindeki düştüğü durumu gözler önüne sermektedir. Stano yaptığı açıklamada Banjska’daki olayların tam olarak açıklanması gerektiğini ifade ederek bunların da “sonuçlarının olacağını” ifade etmiştir. Brüksel’den gelen uyarı niteliğindeki bu açıklama Sırbistan’ın olaya ilişkin koşulsuz olarak işbirliği kurması gerektiğine işaret etmektedir.[5]
Öte yandan, bazı açıklamalara göre Sırbistan’a uygulanacak bir yaptırım paketinin gündeme gelmesi beklenmektedir. Bu konuyla alakalı olarak net bir açıklama henüz yapılmazken AB nezdindeki Sırp temsilci Klemen Groselj, böyle bir paketten haberinin olmadığını ifade etmiştir.[6]
Ancak bu noktada belirtmek gerekir ki Sırbistan’a uygulanacak olan bir ceza yahut yaptırım AB lehine olmayacaktır. Zira devam eden Rusya-Ukrayna Savaşı’nın da etkisiyle Rusya etkisi bölgede boy gösterirken bunun en önemli ayaklarından birisi de Sırbistan olmuştur. Son dönemde Sırbistan’ı Batı kanadına çekmeye çalışan Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve AB için Sırbistan’a uygulanacak bir yaptırımın ters tepme ihtimalinin olduğu söylenebilir.
Bu bağlamda, son olaylar çerçevesinde Sırbistan’a bir yaptırım uygulanmayacağı söylenebilir. Bunun ise birkaç nedeni vardır. Birincisi, her ne kadar bu olaylar sonrasında AB’nin Sırbistan’a olan tavrı değişmiş olsa da yukarıda da ifade edildiği gibi ters tepme ihtimali olan bir yaptırımın AB açısından göze alınmayacağı söylenebilir. Zira muhtemel bir yaptırımla Sırbistan’ın Rusya ile olan bağlarını daha da güçlendirmesi ve Batı’dan uzaklaşması söz konusu olabilir.
Diğer bir neden ise AB tarafından uygulanacak olan yaptırımlara bazı üye ülkelerin karşı çıkacağıdır. Özellikle Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic ile yakın ilişkileri olan Macar lider Viktor Orban’ın AB nezdinde böyle bir duruma müsaade etmeyeceği söylenebilir.
Öte yandan, Sırbistan’ın son dönemde yürüttüğü denge politikası çerçevesince kendini AB kurumlarıyla uyumlandırmaya çalışması ve Vucic’in diplomatik hamlelerinin büyük ölçekli bir yaptırım önüne geçtiğini söylemek mümkündür. Bu bağlamda Sırbistan, son dönemde yakalamış olduğu diplomatik avantajı kaybetmiştir. Bu Kosova ile olan diyaloğunu da etkilemiştir. Fakat bölgedeki hareket alanını mümkün mertebe elinde tutmak isteyen ve bunun da Sırbistan’dan geçtiğini bilen AB’nin yakın zamanda Sırbistan’ı cezalandıracak yahut sıkıştıracak bir adım atmayacağı değerlendirmesi yapılabilir.
[1] “Novi pucnji u Banjskoj, zabranjen ulaz na Kosovo preko Brnjaka i Jarinja. Kurti tvrdi: Ubijen jedan policajac”, Blic, https://www.blic.rs/vesti/politika/pucnjava-u-leposavicu-aljbin-kurti-tvrdi-da-je-napadnuta-kosovska-policija/6rrj240, (Erişim Tarihi: 10.10.2023).
[2] “Kosovo accuses Serbia of involvement in paramilitary ambush”, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2023/sep/28/kosovo-accuses-serbia-of-involvement-in-paramilitary-ambush, (Erişim Tarihi: 10.10.2023).
[3] “Radoičić pušten na slobodu, zabranjen mu odlazak na Kosovo”, Al Jazeera Balkans, https://balkans.aljazeera.net/news/balkan/2023/10/4/radoicic-pusten-na-slobodu-zabranjen-mu-odlazak-na-kosovo, (Erişim Tarihi: 10.10.2023).
[4] “Istraživanje BIRN-a: Oružje iz Banjske prošlo kroz sistem Srbije”, Al Jazeera Balkans, https://balkans.aljazeera.net/videos/2023/10/9/istrazivanje-birn-a-oruzje-iz-banjske-proslo-kroz-sistem-srbije, (Erişim Tarihi: 10.10.2023).
[5] “Posle Banjske, Brisel upozorava Srbiju na posledice: Šta bi mogao da sadrži paket mera”, N1 Info, https://n1info.rs/vesti/posle-banjske-brisel-upozorava-srbiju-na-posledice-sta-bi-mogao-da-sadrzi-paket-mera/, (Erişim Tarihi: 10.10.2023).
[6] Aynı yer.
