Orta Asya ülkeleri, ekonomik ve güvenlik endişelerinin yanı sıra hayat standartlarını yükseltmek gibi çeşitli sebeplerden dolayı yıllardır dışarıya göç vermektedirler. Uzun yıllar boyunca Orta Asya ülkelerinden gelen göçmenlerin en önemli durak noktası ise Rusya Federasyonu olmuştur. Gerek Orta Asya ve Rusya arasındaki coğrafi yakınlık gerek tarihsel ve kültürel bağlar bu göç sürecinde etkili olmaktaydı. Rusçanın Orta Asya ülkelerinde konuşulan en yaygın dillerden biri olması ve hatta bazı ülkelerde resmi dil olarak kabul edilmesi, bu göçmenlerin Rusya’ya olan adaptasyon süreçlerini kolaylaştıran bir etmen olmaktadır. Bunun yanı sıra Rusya’nın Orta Asya’yla olan kültürel ilişkileri de göçmenlerin Rusya’yı ilk durak olarak seçmelerinde etkili olan bir diğer faktördür.
Ancak 2000’ler sonrasında Orta Asya ülkelerinin dış politikaları, Rusya’da göçmenleri sınırlayan politikalar ve dünyada gittikçe artan göç hareketleri, Orta Asya-Rusya arasındaki bu göç trafiğini etkilemiş ve bu ülkelerin göç istikametini Rusya’dan diğer ülkelere çevirmelerine sebep olmuştur. Örneğin yakın zamanda Almanya Başbakanı Olaf Scholz’un Orta Asya ziyareti sırasında Özbekistan ile Almanya arasında Özbeklerin Almanya’ya olan göçü kolaylaştıracak birtakım anlaşmalar imzalanmıştı. Göçmenler tarafından ülkelerine gönderilen para akışı, Orta Asya ülkeleri için önemli bir ekonomik kaynak sağlamaktadır. Bu yüzden diğer ülkelerle yapılan göç anlaşmaları, Orta Asya ülkeleri için kritik bir öneme sahiptir.
Rusya’daki birçok bölgede göçmenler üzerindeki kısıtlayıcı politikalar, göç trafiğini değiştiren önemli bir faktör olarak görülebilir. Örneğin Yakutistan bölgesinde göçmenlerin ulaşım işlerinde çalışmaları yasaklanmıştır. Birçok bölgede iş gücünde uygulanan kısıtlamalar sonrası iş gücü açığı ortaya çıkmıştır. Örneğin Rusya’da bazı tarım ürünlerinin önemli bir bölümünün üretildiği Krasnodar tarım işçisi eksikliği çekmektedir. Rusya Bilimler Akademisi Ekonomi Enstitüsü’ne göre; ülkede yaklaşık 4,8 milyon işçi açığı vardır.[1]
Göçmenlerin karşı karşıya kaldıkları bu politikalar uzun vadede Rusya ekonomisini etkileyebilme potansiyeli taşımaktadır. Nitekim Ukrayna’yla savaş halinde olan Rusya ekonomisi halihazırda ağır bir yükün altında iken, çeşitli sektörlerde işgücü açığının oluşması da ekonomiyi olumsuz anlamda etkileyecek bir diğer durum olabilir. Rusya’nın yeni göç politikaları da bu durumu tersine çevirecek hamleler içermediği gibi durumu özellikle sayısı çok yüksek olan Orta Asya göçmenleri için daha da zorlaştırmaktadır.
Rusya-Ukrayna Savaşı da ülkeye gelen göçmen sayısını önemli ölçüde azaltmıştır. 2021 yılında net göç 500.000 iken, 2022 yılında 62.000’e düşmüştür. Bu düşüşün en önemli sebepleri arasında Batı’nın yaptırımları sonrası maaşların düşmesi ve göçmenlerin Rus Ordusu’na alınması yatmaktadır.[2]
Savaşın ne zaman biteceğinin belirsiz olması ve Batı’nın Rusya’ya olan yaptırımlarının daha da ağırlaşma ihtimali, Rusya’ya olan Orta Asya göçünün daha da azalmasına yol açabilir. Ancak savaş sonrası Rus ekonomisinin toparlanması için gereken işgücünün sağlanması için göç politikalarında değişikliğe gidilmesi ve Orta Asya göçmenlerinin Rusya’daki durumunun kolaylaştırılması da ihtimaller dahilindedir. Rusya ve Orta Asya ülkeleri arasındaki diplomatik ilişkilerin istikrarlılığı, Rusya’nın bu bölgeyle olan ilişkilerini koruma konusunda kararlı olduğunu göstermekte ve bu durum göçmenlerin Rusya’daki durumunu da etkileyebilmektedir.
2024 yılının Mart ayında 144 kişinin hayatını kaybettiği Moskova’daki terör saldırısı sonrasında Rusya, göç politikalarını sıkılaştırma yoluna gitmiştir. Bunun yanı sıra işçi göçmenler sürekli belge kontrolleri, işyeri baskınları, işten çıkarmalar, uçuş gecikmeleri ve Kazakistan sınırında saatlerce süren kuyruklarla karşı karşıya kalmaktadır.[3]
Birçok ülkede olduğu gibi Rusya’da da ekonomik belirsizlikler, güvenlik kaygıları ve kültürel farklılıkların yarattığı gerginlikler gibi sebeplerle göçmen karşıtı tutumun arttığı gözlemlenebilir. Ülkedeki göçmenlerin yarısından çoğunun Orta Asya’dan geldiği düşünüldüğü zaman bu göçmen-karşıtı dalganın en çok onları etkileyecek olması öngörülebilir bir durumdur. Yakın zamanda Rusya Federal Meclisi’nin polisin göçmenlere müdahale yetkisini artırmasını öngören yasayı geçirmiş olması da gelecekte durumun göçmenler açısından zorlayıcı olacağını göstermektedir.
Göçmenlerin Rusya içerisindeki konumu sadece ekonomiyle sınırlı değildir. Günümüzde Rusya’daki ölüm oranı doğum oranının neredeyse iki katıdır. Yani Rusya’nın gelecekte demografik sorunlarla karşılaşması olasıdır.[4] Bu oranlar arasındaki dengesizliğin uzun vadede devam etmesi durumunda Rusya’daki işçi göçü açığı artabilir ve göçmenler bu açığı kapatacak en önemli kesim olabilir. Demografi sorunlar, belki de göçmenlerle çözme yoluna gidilebilir. Bu durumda Rusya’nın göç politikalarında esnetmeler yapması gerekebilir.
Orta Asya’dan Rusya’ya göç edenlerin sayısındaki değişim ve sıkılaşan Rusya göç politikalarına rağmen göçmenler için Rusya hala ilk tercih edilen ülkelerden biri konumundadır. Rusya ekonomisi savaş durumuna rağmen Orta Asya ülkelerine göre daha iyi bir pozisyonda yer aldığı ve ülkede iş gücü açığı olduğu için ekonomik refah arayışındaki göçmenler tarafından tercih edilmesi olağan bir durumdur. Göçmenlerin ülkelerine gönderdikleri döviz akışı, Orta Asya ülkeleri için önemli bir ekonomik kaynak oluşturarak göç tercihlerinde belirleyici bir rol oynamaktadır.
Ancak Orta Asya ülkelerinin ağırlıkla Rusya’ya göç vermesi bu ülkelerin Rusya’ya olan ekonomik bağlılığını artırmakta ve Rusya’nın bu ülkeler üzerindeki politik etkisini sürdürmesine olanak tanımaktadır. Diğer ülkelerle kurulan ilişkiler ve göç anlaşmaları ülkelerin Rusya’dan bağımsız olabilmesine kapı aralarken, göçmenlerin alternatiflerini de artırmaktadır. Bu göçmenlerin diğer ülkelere yönelmesi, Orta Asya ülkelerinin Rusya’ya olan ekonomik bağlılığını azaltabilir ve Rusya’nın bölgedeki konumunun zayıflamasına yol açabilir.
[1] Ibragimova, G. (2024, August 1). Why are central Asian migrant workers spurning Russia? Carnegie Endowment for International Peace. https://carnegieendowment.org/russia-eurasia/politika/2024/07/russia-central-asia-migrants?lang=en, (Erişim Tarihi: 08.11.2024).
[2] Aynı yer.
[3] Aynı yer.
[4] Aynı yer.
