24 Şubat 2022 tarihinde başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı devam ederken Kiev yönetimi, 26 Aralık 2022 tarihinde Rusya’nın Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi’nden (BMGK) çıkarılması konusunu resmen gündeme getirmiştir. Konuyla ilgili olarak Ukrayna Dışişleri Bakanlığı’nın resmi sayfasında şu ifade yer almıştır:[1]
“Ukrayna; BM üye ülkelerini Rusya’nın BM’de kalmasının meşruiyeti noktasında BM Şartı’nı yenilemeye, Rusya’yı BMGK’nın daimî üyesi statüsünden mahrum etmeye ve ülkeyi BM’den tamamen çıkarmaya çağırıyor.”
Konuyla ilgili açıklama yapan Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitri Kuleba, Batı’nın barış ve güvenliğini tehdit etmemesi için Rusya’nın geleceğinin tartışılması gerektiğini belirtmiştir.[2] Ukrayna’nın bu açıklamasının ardından Beyaz Saray Sözcüsü Karine Jean-Pierre, “Rusya’nın BMGK üyeliğini askıya almanın bir yolu olsaydı, bunu hemen ele alırdık. Ne yazık ki; BM’nin kurallarını değiştirmek için imkânımız yok.”demiştir.[3] Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel ise Rusya’nın tamamen örgütten çıkartılması değil, en azından Rusya’nın BMGK üyeliğinin askıya alınması konusunda bir mekanizmanın geliştirilmesi gerektiğini söylemiştir.[4]
Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergei Verşinin, BM hükümlerini değiştirmek için kararın BMGK’nın tüm daimî üyeleri de dahil olmak üzere katılımcı devletlerin üçte ikisi tarafından alınması gerektiğini belirterek Rusya’ya karşı böyle bir girişimin gerçekleştirilemeyeceğini dile getirmiştir.
Rusya Devlet Duması Uluslararası İlişkiler Komitesi Birinci Başkan Yardımcısı Oleksiy Çepa da Ukrayna’nın Rusya’yı BMGK’dan çıkarma çağrısına BM’nin kulak asmayacağından emin olduğunu, Rusya’nın üyeliğinin dünya barışı için önem arz ettiğini, bu üyeliğe son verilmesinin ise dünya kurallarına göre değil; Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) çıkarlarına göre olacağını ve uluslararası çatışmalara yol açacağını vurgulamıştır.[5]
BM ve onun en üst organı olan BMGK bazı amaçlar doğrultusunda kurulmuş ve 2. Dünya Savaşı’nın sonuçlarına göre şekillenmiştir. BMGK’nın ana hedefi, bir daha dünya savaşlarının yaşanmasının önlenmesidir. Ayrıca devletlerin savaşmaması da öngörülmüştür. Nitekim BM Şartı’yla savaş yasaklanmıştır.
Kuvvet kullanmanın uluslararası hukuka uygun olabilmesi BM Şartı’yla iki duruma bağlanmıştır. Bunlar meşru müdafaa ve BMGK’nın kararına dayanan olaylardır. Ancak Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesi ne meşru müdafaaya ne de BMGK kararına dayanarak yapılmıştır. Öyleyse Rusya, üyesi olduğu BM Şartı’nı çiğnemiş ve BMGK’nın korumakla mükellef olduğu uluslararası barış ve güvenlik ortamını ihlal etmiştir. Bu nedenle Kiev’e göre, Rusya’nın BMGK üyeliği sorgulanmalı ve üyeliğine son verilmelidir.
Diğer taraftan ABD’nin Irak’ı işgali de benzer bir şekilde uluslararası hukuka aykırıdır. Ancak ABD’nin BMGK üyeliği sorgulanmazken; Ukrayna’daki savaş nedeniyle Rusya’nın üyeliği sonlandırılmaya çalışılmaktadır. Üstelik bu fikir, sadece Ukrayna’da değil; ABD ve Avrupa’da da değerlendirilmektedir.
Rusya’nın BMGK üyeliğine son verilmesine dair görüşün ve isteğin çeşitli nedenleri vardır. Birincisi, Ukrayna’nın Rusya’ya yönelik yaklaşımıyla ilgilidir. Ukrayna, işgal nedeniyle doğal olarak Rusya’ya en üst seviyede baskı uygulanması gerektiğini isteyecektir.
İkincisi, Rusya’nın üyesi olmadığı bir BMGK’da Moskova yönetimi aleyhine karar alınması kolaylaşacak ve veto engeli ortadan kalkacaktır. Bu da hem Ukrayna’yı hem de Rusya’yı cezalandırmak isteyen ülkelerin istediği bir durumdur.
Üçüncüsü, Batı ülkelerine göre Rusya zayıflayan bir güçtür ve büyük güç olma vasfını yitirmektedir. Bunun yerine yükselen güçlerin BMGK üyesi yapılmasının daha uygun olacağı düşünülmektedir. Söz konusu devletler arasında öncellikle Almanya ve Japonya ön plana çıkmaktadır. Bu konuda Hindistan ve Brezilya’nın da isimleri geçmektedir.
Dördüncüsü de Rusya’nın nükleer silahları kullanacağına dair tehditleridir. Çünkü Rusya, bir BMGK üyesi olarak uluslararası barış ve güvenliği korumakla ve nükleer silahların yayılmasını ve kullanılmasını önlemekle sorumlu olmasına rağmen Ukrayna’da nükleer silah kullanabileceğini dile getirerek bölgesel ve küresel güvenlik ortamını kırılganlaştırmıştır.
Tüm bunlara rağmen Ukrayna’nın talebiyle Rusya’nın BMGK üyeliğine son verilmesine ve Batılı devletlerin isteği üzerine Almanya ve Japonya’nın üye yapılmasına dair önerilerde iki önemli sorun ortaya çıkmaktadır. Bunlardan ilki, BMGK’nın olası üyeleriyle beraber bu örgütün karar vericilerinin Çin dışında tamamen ABD ve müttefiklerinden oluşacak olmasıdır. Yani küresel sorunlarla ilgili meşru karar verme mekanizması Batı ülkelerine veya G7 üyelerine devredilmiş olacaktır. Böylesi bir senaryoda ise ABD ve genel anlamda Batı’yla ilişkilerinde sorunlar yaşayan aktörlerin BM’ye olan güvensizlik daha da artacaktır.
İkinci sorun ise Rusya’nın BMGK üyeliğine son verilmesi halinde BM kurallarıyla kendisini bağlı kılmayan ve nükleer silahlara sahip olan Rusya’nın davranışlarının nasıl sınırlandırılacağıyla ilişkili problemdir. Sonuç olarak Ukrayna’nın talebi, BMGK üyesi bir Rusya ile BMGK üyesi olmayan bir Rusya’nın uluslararası güvenliğe etkilerini tartışmaya açmaktadır. Ukrayna ise Rusya’nın cezalandırılması için BMGK üyeliğinin sonlandırılmasını ve BM’den çıkarılmasını talep etmektedir.
[1] “Заява МЗС України щодо нелегітимності перебування Російської Федерації в Раді Безпеки ООН та Організації Об’єднаних Націй у цілому”, mfa.gov.ua, https://mfa.gov.ua/news/zayava-mzs-ukrayini-shchodo-nelegitimnosti-perebuvannya-rosijskoyi-federaciyi-v-radi-bezpeki-oon-ta-organizaciyi-obyednanih-nacij-u-cilomu, (Erişim Tarihi: 29.12.2022).
[2] “Украина поднимет вопрос об исключении России из Совбеза ООН,-Кулеба”, Focus, https://focus.ua/politics/542427-ukraina-podnimet-vopros-ob-isklyuchenii-rossii-iz-sovbeza-oon-kuleba, (Erişim Tarihi: 29.12.2022).
[3] “«Имеет ли право Россия оставаться постоянным членом Совбеза ООН? У Украины есть ответ»”, Gazeta.Ru, https://www.gazeta.ru/politics/2022/12/26/16000615.shtml, (Erişim Tarihi: 29.12.2022).
[4] Aynı yer.
[5] “В России предупредили о последствиях исключения страны из Совбеза ООН”, Lenta.Ru, https://lenta.ru/news/2022/12/26/unsecuritycouncil/, (Erişim Tarihi: 29.12.2022).
