Son bulgulara göre Arktik bölgesinde 90 milyar varil petrol, 47,3 trilyon metreküp doğal gaz bulunmaktadır.[1] Bu enerji potansiyelinin yanı sıra iklim değişikliği sayesinde eriyen buzların halen yılın belli bir bölümü, 2030’dan sonra ise yılın tamamında[2] geçişe izin vereceği “Kuzey Denizi Rotası (Northern Sea Route-NSR)”, Asya ile Avrupa arasındaki deniz taşımacılığını hatırı sayılır oranda kısaltmaktadır. Ancak Arktik suları, gemi kazalarından kaynaklanan petrol sızıntılarına karşı özellikle hassas ve savunmasızdır. Mevcut altyapı eksikliği ve bölgenin uzaklığı, bir sızıntıya müdahalenin günler veya haftalar alabileceği anlamına gelirken, gün geçtikçe artacağı öngörülen taşımacılık faaliyetleri bu riski daha da artırmaktadır. Öncelikli hedefi bu tip konularda bölgesel işbirliğini sağlamak olan ve sekiz daimi üye ülke (ABD, Rusya, Kanada, İzlanda, İsveç, Norveç, Finlandiya ve Danimarka), altı yerel organizasyon üyesi ve 13 gözlemci ülkeden oluşan Arktik Konseyi,[3] Ottawa Deklarasyonu ile kurulduğu 1996 yılından beri Arktik meselelerinin ele alındığı mutabakat temelli bir hükümetler arası forum görevi görmektedir.
Başkanlığını her iki yılda bir sekiz Arktik ülke arasında devrederek faaliyet gösteren Konsey’in odak noktası; iklim değişikliği de dahil olmak üzere çeşitli çevre konularındaki bilimsel işbirliği ve sürdürülebilir kalkınma olmakla birlikte Arktik Devletleri arasında kolaylaştırdığı diyalog ortamı, Soğuk Savaş sonrası dönemde bölgede devam eden barışçıl ilişkilere katkıda bulunmuştur.[4] Ayrıca her ne kadar askeri konular Arktik Konseyi’nin yetki alanında olmasa da Konsey içindeki işbirlikçi çalışmanın sağladığı fırsatlar, Arktik Devletleri’nin anlaşmazlıkları veya yanlış anlamaları ele alabilecek yapıcı diyaloğa girmelerine olanak sağlamaktadır.
2014’te Rusya’nın Kırım’ı ilhakı ve Suriye İç Savaşı sırasında dahi balıkçılık, taşımacılık, arama-kurtarma ve çevresel etki değerlendirmesi gibi temel konularda düzenlemeler ve standartlar oluşturma çabaları ve araştırma projeleri üzerindeki işbirliğine devam eden Konsey’in çalışmaları, Rusya’nın Şubat 2022 tarihinde Ukrayna’yı işgali sonrası kalan yedi üye tarafından geçici olarak askıya alınmıştır. Bunun sonucunda bilimsel işbirliğine yönelik devam eden ve içinde petrol sızıntıları gibi acil durumlar, biyolojik çeşitlilik, denizel atıklarla mücadele, kaynak tasarrufu sağlayan teknolojilerin tanıtımı ve yerli halkların kültürel ve tarihi mirasının korunması gibi konuların da içinde olduğu projeler başlangıçta dondurulmuş, Haziran 2022 tarihinde ise Rusya’nın katılımı olmaksızın bazı proje çalışmalarına diğer üyelerce tekrar başlanmıştır.
Arktik kıyı şeridinin yarısından fazlasına sahip olan Rusya’nın dahil olmadığı yeni bir bölgesel Arktik yapısı, kapsam ve genişlikten yoksun kalırken bu durum, Konsey’in hedeflerini yerine getirme yeteneğini tehdit etmektedir. Ayrıca Rusya’nın Konsey faaliyetlerinden izolasyonu, Rus iklim ve çevre araştırmalarından gelen verileri de kısıtlayarak işbirliğini önemli ölçüde aksatmış ve Rusya’yı Arktik harici ülkelerle diyalog arayışına sevk etmiştir. Nitekim Rusya, “dost ülkeler” olarak adlandırdığı Çin, Brezilya, Moğolistan, Beyaz Rusya ve Kazakistan ile kendi gündemine uygun bir dizi etkinlik gerçekleştirerek bunu göstermiştir. Moskova’nın işbirliği aradığı diğer örgüt/ülkeler ise BRICS (Brezilya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika), Şanghay İşbirliği Örgütü (Çin, Hindistan, İran ve -stan ülkeleri), Latin Amerika, Orta Doğu, Körfez Ülkeleri ve içinde Türkiye[5] ile Tayland’ın da olduğu ülkeler olarak ortaya çıkmaktadır.[6]
Tüm bunlara ilaveten 2018 Arktik Politikası Beyaz Bülteni’nde kendisini “Yakın Arktik Devleti” olarak tanımlayan ve Konsey’de gözlemci ülke statüsünde olan Çin, mevcut krizi, Arktik yönetişimini uluslararası topluma açma ve etkisini artırma çabaları için bir fırsat olarak da görebilir. Son olarak, konuyla ilgili bir diğer risk ise; Rusya’nın Konsey’den dışlanmasının, zaten geliştirmekte olduğu bölgedeki silahlanma ve alt yapı faaliyetlerini hızlandırmak için bir kaldıraç olarak kullanma potansiyelidir.
Halen Konsey’in Başkanlığını yürüten Norveç ile Rusya arasında, soruna çözüm bulmak amacıyla müzakerelere devam edilmektedir.[7] Ayrıca Arktik ülkeleri arasında 2024 yılı Mart ayında Norveç’in kuzey kıyılarında gerçekleştirilen ve büyük bir petrol sızıntısını simüle edildiği sanal tatbikata Rusya da katılım sağlamıştır.[8] Dolayısıyla Ukrayna Savaşı devam ederken önceki işbirlikçi ruha hızlı bir dönüş pek olası olmamakla birlikte ilişkilerdeki gerginliğe rağmen Arktikte sınırlı bir işbirliğinden söz edilebilir.
Sonuç olarak; Arktik Ülkeleri arasındaki siyasi işbirliğinin daha fazla aşınması sonucu hayati politika çalışmalarına yardımcı olan bu forumun kalıcı kaybı, Batı için bölgedeki Rus faaliyetlerinin kontrolünü güçleştirirken, aynı zamanda iklim değişikliğinin etkilerini tüm dünya için daha da kötüleştirebilecektir. Rusya, Arktik Konseyi’ne alternatif bir forum oluşturma niyetinde olmadığını açıklamakla ve -Arktik Konseyi toplantılarına ve çalışmalarına katılma hakkına saygı duyulduğu sürece- Konsey’de kalacağını belirtmekle birlikte, devam edecek izolasyon çabalarının Arktik Konseyi’nin merkezindeki “temel kutup çevresi vizyonunu” zayıflatabileceği ve bu alanda diplomasinin gücüne her zamankinden daha fazla ihtiyaç duyulduğu değerlendirilmektedir.
[1] Güçyetmez, F., 2024, Introduction to Arctic Geopolitics, Güçyetmez, F., Dmello, J. R., Arctic 8 Policy Reassessing International Relations, s.4-13, Transnational Press.
[2] “DoD Announces Publication of 2024 Arctic Strategy”, US Department of Defense, https://media.defense.gov/2024/Jul/22/2003507411/-1/-1/0/DOD-ARCTIC-STRATEGY-2024.PDF, (Erişim Tarihi: 19.12.2024).
[3] Arktik Konseyi Resmi Web Sitesi, https://arctic-council.org/, (Erişim Tarihi: 19.12.2024).
[4] Dyck, C., On thin ice: The Arctic Council’s uncertain future, Marine Policy 163 (2024) 106060
[5] Kalfaoğlu, R., Viakhivera, N., Turkey Plans to Earn Recognition in the Arctic by Developing Its Scientific Competencies, Russian International Affairs Council (RIAC), https://russiancouncil.ru/en/analytics-and-comments/interview/turkey-plans-to-earn-recognition-in-the-arctic-by-developing-its-scientific-competencies/?ysclid=m4scamkmzc956722664, (Erişim Tarihi: 19.12.2024).
[6] Edvardsen, A., Light at the End of the Tunnel for the Arctic Council, High North News, https://www.highnorthnews.com/en/massive-russian-mobilization-arctic-high-north-news-overview-shows, (Erişim Tarihi: 19.12.2024).
[7] Canova, E., Pic, P., The Arctic Council in Transition: Challenges and Perspectives for the new Norwegian Chairship, The Arctic Institute, https://www.thearcticinstitute.org/arctic-council-transition-challenges-perspectives-new-norwegian-chairship/, (Erişim Tarihi: 19.12.2024).
[8] Fouche, G., Dickie, G., West, Russia manage limited cooperation in Arctic despite chill in ties, Reuters, https://www.reuters.com/world/west-russia-manage-limited-cooperation-arctic-despite-chill-ties-2024-05-14/, (Erişim Tarihi: 19.12.2024).
