Devletlerin güncel sorunlarından birini de demografik meseleler oluşturmaktadır. Ülkeler, demografik problemlerin önlenmesine yönelik çalışmalar yürütmektedir. Zira nüfus, bir ulusun temel yapı taşlarından ve güç unsurlarından biridir. Bu anlamda nüfus, varlığının ve gelişiminin temelidir. Doğal olarak halk ile devlet birbirine bağlıdır. Bu anlamda nüfusun büyüklüğü, yaşam kalitesi ve gelişmişlik düzeyi, ilgili devletin geleceğine de yön vermektedir.
Kuşkusuz demografik sorunlar, toplumların tüm alanlarını etkilemektedir. Bu nedenle nüfusun korunması, sayısının ve yaşam kalitesinin desteklenmesi, ülkelerin sosyo-ekonomik kalkınmasının ve daha da ötesinde ulusal güvenliğinin sağlanmasının temel koşullarındandır. Bu anlamda son 30 yıldır demografik kriz yaşayan ve bu nedenle potansiyeline ilişkin tartışmalar yaşayan ülkelerden biri de Rusya’dır.
Rusya’daki demografik durum, yüksek ölüm oranları, düşük doğum oranı ve buna bağlı olarak nüfusun azalması gibi bir tabloyu içermektedir. 60 yaş üzeri nüfusta yaşanan artış ve erkek ile kadın nüfusun ortalama yaşam süresindeki yüksek fark, söz konusu ülkede bir demografik kriz yaşandığına işaret etmektedir.
Bilindiği üzere Rusya’da 20. yüzyılın ikinci yarısına kadar çoğalan nüfus, söz konusu dönemden itibaren kıtlık, savaşlar ve özellikle de çocuklarda görülen bulaşıcı hastalıklar nedeniyle azalma eğilimi göstermiştir. Ancak bu dönemde yüksek doğum oranı, demografik hasarı telafi etmiştir. Günümüzde ise Rusya, düşük doğum oranı, yaşam biçimindeki dönüşümler, aile içerisinde kadın ve erkeğin rolünün yaşadığı değişim, bu değişimin toplumsal rollere yansıması ve diğer pek çok nedenden ötürü demografik bozulmayla karşı karşıyadır.
Nitekim Rus ekonomisinin artan iş gücü ihtiyacı, göçmen işçi alımını da zorunlu kılmaktadır. Dolayısıyla ülkenin sosyo-kültürel yapısını değiştiren bir süreç yaşanmakta ve toplumun etnik yapısı değişime uğramaktadır. Tüm bunlar ise ülkenin demografik gücünü zayıflatmaktadır.
Öte yandan demografik sorunların çözülmesi, ciddi bir kaynak ve zaman gerektirmektedir. Ulusal güvenliği ilgilendiren bir meseledeki bu zorluk ise Moskova’yı kaygılandırmaktadır. Zira her ne kadar ulusal güvenlikle ilgili konular değerlendirilirken; ağırlıklı olarak dikkatler dış tehditlere odaklansa da bir devletin geleceği nüfusuna, yaşam standardına, eğitim seviyesine, ihtiyaçlarına ve kültürel gelişimine bağlıdır. Bu nedenle en az savunma, ekonomi, ekoloji vb. sorunlar kadar demografik problemler de önem arz etmektedir.
Bu noktada belirtmek gerekir ki Rusya’nın “Ulusal Güvenlik Stratejisi”ne göre, ülkenin uzun vadeli ulusal çıkarlarından biri, demografik gelişimin istikrarlı bir şekilde sürmesinin sağlanmasıdır.[1] Bu bağlamda Rusya’daki demografik durumu iyileştirmek amacıyla 2001 senesinden 2015 yılına kadar bir Demografik Kalkınma Konsepti ve 2007 yılından 2025 senesine kadar bir Demografik Politika Konsepti geliştirilmiştir. Bu konseptlerin amacı, doğurganlığı arttırmak ve ölüm oranını azaltmak olmuştur. Böylece 2015-2025 yılları arasında nüfusun istikrara kavuşturulması hedeflenmiştir.[2]
Bu noktada Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Rusya’nın demografik sorunlarına dikkat çeken şu konuşmasını hatırlatmak gerekmektedir:[3]
“Rusya’nın doğasından kaynaklanan iç sorunlarımız var. Bunlar, öncelikle demografik problemlerle ilişkili konulardır. Rusya, demografik gelişiminde iki doğal düşüş yaşamıştır. Birincisi, İkinci Dünyası Savaşı sırasında gerçekleşmiştir. İkincisi ise Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından meydana gelmiş ve 1990’lı yılların ortalarına kadar sürmüştür. İnsani ve ekonomik nedenlerle gerçekleşen bu sorun karşısında devletimizi güçlendirmek için demografik sorunu çözmemiz gerekmektedir. Bu, bizim ana görevlerimizden biridir.”
Putin’in mevzubahis açıklamasına rağmen Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan sonra ülkedeki demografik problemlerin daha da derinleştiği görülmektedir. Zira önce Covid-19 salgını ve daha sonra da Ukrayna’daki savaş, doğum oranlarındaki düşüşü hızlandırmıştır. Nitekim Gaidar Enstitüsü, 2023 yılının sonlarında ve 2024 senesinin başlarında Rusya tarihinin en düşük yıllık doğum oranının görülebileceğini tahmin etmektedir.[4]
Dahası Rusya-Ukrayna Savaşı, büyük bir göç hareketine yol açmıştır. Ülkeden ayrılanların sayısı resmi makamlar tarafından açıklanmasa da The Bell’in hesaplamalarına göre 2022 yılının başından itibaren 500.000’in üzerinde Rus vatandaşı ülkeden göç etmiştir.[5] Bloomberg’in tahminleri ise Rusya’nın 2030 yılına kadar demografik istikrar hedefine ulaşamayacağı şeklindedir. Buna göre Rusya’nın nüfusu, 2030 senesine kadar 416.700 azalacaktır. Bu da potansiyel büyümeyi zayıflatacaktır. Kremlin yönetimi ise doğum politikalarıyla iş gücündeki düşüşü tersine çevirmeye çalışırken; maliye politikasını sıkılaştıracaktır.[6]
Sonuç olarak Rusya’daki demografik sorunlar son derece karmaşık olup; ülkeyi olumsuz etkilemektedir. Ukrayna’daki savaş ise ülkedeki demografik problemleri daha da derinleştirmiştir. Bu nedenle de Rusya’nın 2030 yılına kadar demografik problemlerini aşabilmesi beklenmemektedir.
[1] “О Стратегии национальной безопасности Российской Федерации”, Consultant, http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_389271/cdd1e8eed2bcebb6784f447b23a23ef965850237/, (Erişim Tarihi: 10.01.2023).
[2] “Концепция демографической политики РФ на период до 2025 г”, Consultant, http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_71673/7a46cb13de731db3333fcd77a4f7887e468287e3/, (Erişim Tarihi: 10.01.2023).
[3] “Путин назвал демографию основной проблемой России”, Vedomosti, https://www.vedomosti.ru/society/news/2021/11/30/898265-demografiyu-osnovnoi-problemoi, (Erişim Tarihi: 10.01.2023).
[4] “Институт Гайдара: Следующий новый год РФ встретит с самым низким в российской истории числом рождений”, Ng, https://www.ng.ru/news/757093.html, (Erişim Tarihi: 10.01.2023).
[5] “Сколько россиян в 2022 году уехало из страны и не вернулось”, The Bell, https://thebell.io/skolko-rossiyan-v-2022-godu-uekhalo-iz-strany-i-ne-vernulos, (Erişim Tarihi: 10.01.2023).
[6] “Putin’s War Escalation Is Hastening Demographic Crash for Russia”, Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-10-18/putin-s-war-escalation-is-hastening-demographic-crash-for-russia?srnd=premium-europe&leadSource=uverify%20wall, (Erişim Tarihi: 10.01.2023).
