Rusya, Orta Asya ülkeleriyle güçlü bağlara sahiptir. Son dönemde Moskova’nın bölge başkentleriyle münasebetlerini iki önemli gelişme yaşanmış ve bu gelişmeler, bölgedeki dengeleri ve aktörlerin dış politika adımlarını şekillendirmektedir. Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Afganistan’dan çekilmesi, Rusya’nın Orta Asya’daki etkisinde güvenlik boyutunda belirleyici olmuştur. İkinci olarak Rusya-Ukrayna Savaşı’dır.. Rusya ise bu gelişmeler bağlamında Orta Asya’da artan Batı etkisini dengeleyici bir güç oluşturmaya çalışmaktadır. Kremlin’in bu konuda elindeki en mühim araç da Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü’dür. (KGAÖ).
Rusya, bölge ülkeleriyle ilgilenmesinin bir yansıması olarak güvenlik temelli işbirliğini üst düzeyde tutmaya gayret etmektedir. Nitekim 8 Mayıs 2023 tarihinde Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Rusya’nın Zafer Bayramı kutlamaları öncesinde bir araya gelmiştir. Söz konusu görüşmede liderler, Moskova’nın müttefiki olan Kırgızistan’daki askeri tesislerini “geliştireceğini” duyurmuştur. Kremlin’den yapılan açıklamada şu ifadeler kullanılmıştır:[1]
“Devlet Başkanları, Kırgız Cumhuriyeti’nin silahlı kuvvetlerini güçlendirmenin ve topraklarındaKİ Rus askeri tesislerini geliştirmenin önemini vurguladı.”
Bilindiği üzere, Bişkek-Moskova münasebetlerinde askeri işbirliği, KGAÖ aracılığıyla sağlanmıştır. Kremlin yaptığı açıklama da iki ülkenin, “yeni bir entegrasyon düzeyine ulaşmak” için ekonomik ve kültürel ilişkilerinin yanı sıra “askeri ve teknik işbirliğini” derinleştirme gayretinde olduğunu belirtmiştir.[2]
Rus ve Kırgız liderler, 2023 yılının Nisan ayında da bir telefon görüşmesi gerçekleştirerek ikili ilişkileri ele almıştır. Taraflar, Avrasya’daki denklemler ve entegrasyon süreçleri konularının yanı sıra ortaklıkları arttırma niyeini gündeme getirmiştir. Kremlin, bu görüşmeyle ilgili Rusya-Kırgızistan ilişkilerini güçlendirmeye yönelik kararlılığa vurgu yaparak kişisel temasların sürdürülmesi üzerinde anlaşmaya varıldığını açıklamıştır.[3]
Stratejik ortaklık niteliğine sahip olan Rusya-Kırgızistan münasebetleri, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve KGAÖ gibi ortak kurumlar vasıtasıyla da güçlenmektedir. Bahsi geçen kurumların askeri nitelikteki yapısı, güvenlik ilişkileri noktasında da kurumsal bağlılık oluşturmaktadır. Üstelik bölgesel entegrasyon girişimleri çerçevesinde Kırgızistan’ın öneminin artması, ülkeyi Moskova için cazip hale getirmektedir.
Bununla birlikte ülkede ortak bir Rus askeri üssü bulunmaktadır. Mevzubahis üs, birkaç bölümden oluşmaktadır. Kant’ta KGAÖ Kolektif Hızlı Tepki Kuvvetleri’nin hava üssü, Issık-Köl’de bir donanma tesisi, güneydeki Mailuu-Suu kasabasında bir sismoloji merkezi ve Kırgız-Kazak sınırına yakın Chaldybar kasabasında bir iletişim merkezi bulunmaktadır. Dört tesis, 2012 yılında Rus Ortak Askeri Üssü olarak adlandırılan tek bir varlıkta birleştirilmiştir. [4]
Rusya’nın Kırgızistan’daki askeri yeteneklerinin ve tesislerinin geliştirilmesine yönelik adımı da bu kapsamda ele alınabilir. Ayrıca iki ülkenin yeni bir entegrasyon düzeyine ulaşma amacında olduğu söylenebilir. Dolayısıyla ekonomik ve kültürel münasebetlerle birlikte askeri ve teknik ortaklık da derinleştirilmektedir. Bu yöndeki çeşitli girişimlerin ilerleyen dönemlerde de devam edeceği öngörülebilir. Moskova, Orta Asya ülkelerine yönelik askeri angajmanını, bilhassa Kırgızistan ve Tacikistan üzerindeki askeri nüfuzunu arttırma çabasındadır. Rusya’nın bu ülkelerdeki askeri varlığı, Moskova’ya güvenlik işbirliğini geliştirme ve nüfuz alanını genişletme konusunda avantaj sağlamaktadır.
İki ülke, askeri işbirliğini geliştirme konusunda geçmiş dönemlerde de benzer adımlar atmıştır. 2019 yılında Bişkek ve Moskova, Kırgızistan’daki Rus üssünün sınırlarını genişletme konusunda mutabakata varmıştır. Putin’in Kırgızistan ziyareti sırasında gerçekleşen anlaşma çerçevesinde üssün kullanıma ilişkin yenilikler gündeme gelmiştir.[5]
2022 yılının Ocak ayında ise Tacikistan ve Kırgızistan’daki Rus askeri üslerinin geliştirilmesi kapsamında iki uçaksavar füze alayınınn ve 1.300’den fazla silah ve teçhizatın sağlanacağı belirtilmiştir.[6]
Sonuç olarak Bişkek ve Moskova, 2023 yılının Şubat ayında da yaptıkları ortak askeri tatbikatla gündeme gelmiştir. KGAÖ kapsamındaki ortak askeri tatbikat, Rusya’nın Orta Asya politikasının askeri-güvenlik boyutuna örnek teşkil etmektedir.[7] Yalnızca askeri üslerin kapasitesini geliştirmekle kalmayan Moskova yönetimi, ortak askeri tatbikatlar vasıtasıyla da Bişkek’in askeri yetenekleri üzerinde etki oluşturmaktadır. Böylece KGAÖ üzerinden Bişkek-Moskova güvenlik ortaklığında gelişim sağlandığı söylenebilir. Afganistan merkezli gelişmelere paralel olarak Orta Asya ülkelerinin artan güvenlik tehditlerine cevap verme noktasında KGAÖ kapsamında adımlar atılmaya çalışıldığı söylenebilir. Bu da KGAÖ’nün yeterince etkin olmadığı düşüncesine karşı bölgede halen üst düzey güvenlik platformu konumunu sürdürme hedefiyle ilişkilendirilebilir.
[1] “Russia to ‘Develop’ Its Military Facilities in Kyrgyzstan”, The Defense Post, https://www.thedefensepost.com/2023/05/08/russia-military-facilities-kyrgyzstan/, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[2] Aynı yer.
[3] “Russian, Kyrgyz Presidents Discuss Bilateral Relations, Eurasian Integration”, Anadolu Agency, https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/russian-kyrgyz-presidents-discuss-bilateral-relations-eurasian-integration/2868265, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[4] “Bishkek, Moscow Agree to Expand Russian Base in Kyrgyzstan”, RFERL, https://www.rferl.org/a/russian-military-base-in-kyrgyzstan-under-focus-at-putin-jeenbekov-talks/29847265.html, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[5] Aynı yer.
[6] “Russian Military Bases in Tajikistan and Kyrgyzstan to Receive More Than 70 Pieces of Weapons This Year”, Asia Plus, https://asiaplustj.info/en/news/tajikistan/security/20220125/russian-military-bases-in-tajikistan-and-kyrgyzstan-to-receive-more-than-70-pieces-of-weapons-this-year, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
[7] “CSTO Countries to Hold Military Drills in Kyrgyzstan Later This Year”, Anadolu Agency, https://www.aa.com.tr/en/world/csto-countries-to-hold-military-drills-in-kyrgyzstan-later-this-year/2819569, (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
