Avrupalı liderler, Rusya’nın enerji kaynaklarına duyulan bağımlılığı azaltmak için doğalgaz ihraç eden ülkelerle birtakım müzakerelerde bulunmaya devam etmektedir. Bu amaç doğrultusunda Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, 18 Temmuz 2022 tarihinde Bakü’yü ziyaret etmiştir.
Avrupa Birliği (AB) liderleri, Azerbaycan’ı Cezayir, Mısır ve Katar’la birlikte alternatif tedarikçilerden biri olarak görmektedir. Bu nedenle de söz konusu ülkeyle ilişkileri geliştirmeye hazırdır. Mevzubahis durum, Avrupa Komisyonu Başkanı’nın ziyaretiyle de doğrulanmıştır.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev ve von der Leyen arasındaki görüşmede, Bakü’nün beş yıl içinde; yani 2027 yılına kadar Avrupa’ya doğalgaz arzını yılda 20 milyar metreküpe çıkarmasını öngören bir anlaşma imzalanmıştır. 2021 yılında Azerbaycan, 8 milyar metreküp ihracat yapmıştır. Bu yıl ise söz konusu rakam, %50 arttırılarak 12 milyar metreküpe çıkarılabilir.[1]
Mutabakat, AB’nin iklim hedeflerine bağlılığını da beyan etmektedir. Ayrıca taraflar, Azerbaycan’ın doğalgaz arzını verimli kılma ve bu ülkeyi “çevre dostu” haline getirme konusunda anlaşmıştır. Belge, Azerbaycan doğalgazının AB ve Batı Balkanlar’a tedariki için Güney Gaz Koridoru’nun genişletilmesini de öngörmektedir. Von der Leyen, konuyla ilgili şu açıklamada bulunmuştur:[2]
“Bugün, yeni anlaşma vesilesiyle Rus fosil yakıtlarından uzaklaşma çabalarımızda kilit bir ortak olan Azerbaycan’la enerji işbirliğimizde yeni bir sayfa açıyoruz. Ayrıca biz, Güney Gaz Koridoru aracılığıyla AB’ye istikrarlı ve güvenilir doğalgaz tedarikini garanti eden mevcut ortaklığımızı güçlendirmeyi düşünüyoruz. Paris Anlaşması’nın hedeflerini takip ederken; enerji verimliliği ve temiz enerji konusunda uzun vadeli bir ortaklığın temellerini atıyoruz. Ancak enerji, Azerbaycan’la işbirliğimizi genişletebileceğimiz alanlardan sadece biri ve ilişkimizin tüm potansiyelini kullanmayı sabırsızlıkla bekliyorum.”
Daha önce Yunanistan-Bulgaristan Boru Hattı bağlantısının (IGB) inşaatının tamamlandığı ve deneme sürecinin başladığı belirtilmişti. Enerji sistemleri arası hat, IGB ulusal gaz şebekesi “Bulgartransgaz” aracılığıyla Yunanistan gaz şebekesini birbirine bağlamaktadır. Bulgaristan topraklarında 140 km uzunluğundaki doğalgaz boru hattı, yılda 3 milyar metreküp doğalgaz taşıyacak şekilde tasarlanmış olup; gelecekte 5.5 milyar metreküp hacme kadar genişletilmesi düşünülmektedir. Bu boru hattı projesinin maliyetinin 145 milyon avro olduğu ifade edilmektedir.
Söz konusu hat, Azerbaycan doğalgazının Bulgaristan’a ve oradan da Avrupa’nın diğer bölgelerine ithal edilmesine olanak tanımaktadır. IGB, Trans-Adriyatik Boru Hattı’ndan (TAP) Yunanistan ulusal doğalgaz sistemine ve ardından yeniden gazlaştırma tesisi aracılığıyla Dedeağaç Limanı’na kadar uzanacaktır. Bununla birlikte gelecekte Yunanistan’dan Bulgaristan’a ve oradan da Sırbistan, Kuzey Makedonya, Romanya, Macaristan ve Ukrayna’ya doğalgaz taşınması öngörülmektedir.[3]
Almanya’ya doğalgaz sağlayan Kuzey Akım-1 Doğalgaz Boru Hattı’nda önceden planlanan onarımların başlamasının ardından Rusya’nın doğalgaz arzında daha fazla kesinti yapılacağına ilişkin endişeler artmıştır. Zira Rusya ile Avrupa, bir enerji savaşının eşiğindedir. Moskova yönetimi, AB’ye doğalgaz tedarikini sağlayan tek değilse de en büyük boru hattı olan Kuzey Akım-1 Doğalgaz Boru Hattı üzerinden doğalgaz tedarikini, 11 Temmuz 2022 tarihinden 21 Temmuz 2022 tarihine kadar bakım yapılacağı gerekçesiyle askıya almıştır. Avrupalı yetkililer ise Rusya’nın bu tarihten sonra ihracata devam edeceğinden emin olmadıklarını belirtmiştir.[4] Her ne kadar doğalgaz akışı yeniden başlamışsa da Kremlin’in enerji kartına başvurarak yeni kesintilere sebebiyet vermeyeceğinin garantisi yoktur.
Anlaşılacağı üzere, enerji konusundaki tehdit doğrudan dile getirilmese de gerilim artmaktadır. Ekonomistler, Rusya’nın arzı kesmek için bütün olanaklara sahip olduğu yönünde uyarılarda bulunmaktadır. Avrupa’nın kaynak kıtlığıyla nasıl baş edeceğini ise zaman gösterecektir. Ancakvon der Leyen’in Azerbaycan ziyareti ve ardından taraflar arasında yapılan anlaşma, Brüksel’in doğalgaz tedarikçilerini çeşitlendirme çabaları bakımından son derece önemli bir zaferdir.
Sayın Aliyev, von der Leyen’in ziyaretinden uzun süre önce, Azerbaycan’ın Avrupa’nın beklentilerine yönelik olumlu adım atacağını dile getirmişti. Nitekim Azerbaycan’dan AB’ye yönelik doğalgaz arzının arttırılmasına ilişkin müzakereler, Rusya-Ukrayna Savaşı patlak vermeden çok önce başlamıştı. Sayın Aliyev’in attığı bu adım, bahse konu olan alanda Bakü’nün taviz vermeyeceğinin göstergesidir. Buna karşılık Azerbaycan’ın AB’nin dostluğunu kazanacağına kesin gözüyle bakılmaktadır.
AB’nin Azerbaycan’la sağlanan anlaşma sayesinde Rusya’yla yürüttüğü enerji mücadelesinde önemli bir başarı elde ettiği söylenebilir. Fakat Azerbaycan kaynakları, Rusya’ya bağımlılığın giderilmesi konusunda yetersiz kalacaktır. Uluslararası Enerji Ajansı’na göre AB, 2021 yılında Rusya’dan 155 milyar metreküp doğalgaz ithal etmiştir. Söz konusu rakam, Azerbaycan’dan sağlanacak enerjiden neredeyse 20 kat daha fazladır ve Avrupa’nın ithalat hacminin %45’ini oluşturmaktadır. Aynı zamanda AB’deki toplam tüketimin de %40’ına tekabül etmektedir.
Yukarıdaki bilgilerden de anlaşılacağı üzere Azerbaycan, tek tedarikçi adayı değildir. Bundan dolayı AB, enerji ihraç eden diğer ülkelerle de birtakım görüşmeler yapmaktadır. Lakin bahsi geçen anlaşmayla Azerbaycan’ın enerji kaynaklarına ihtiyaç duyulduğu net bir şekilde görülmüştür. Bu anlamda Azerbaycan’ın Avrupa pazarındaki payını arttırarak öne çıkan tedarikçilerden biri haline gelmesi, Bakü için önemli bir diplomatik başarıdır.
Azerbaycan, Rusya’nın yerini alamayacak olsa da Rus doğalgazının Avrupa pazarındaki payının azalması, Moskova yönetimi için son derece olumsuz bir sonuçtur. Nitekim Rusya’nın 2022 yılının başından Temmuz ayına kadar olan süreçte doğalgaz üretimi %10, Avrupa’ya ihracatı da %33 azalmıştır.[5] Dolayısıyla Rusya, uygulanan yaptırımlar nedeniyle ekonomik anlamda büyük zarar görmektedir. Bu yüzden de karşı hamle yaparak elinde bulundurduğu doğalgaz üzerinden Avrupa’ya baskı uygulamaktadır. Ancak Kremlin’in baskı politikasının, Avrupa’ya olduğu kadar kendisine de zararı dokunmaktadır. Fakat her şeye rağmen Rusya, enerjiyi siyasi bir araç olarak görmektedir.
Rusya’nın Avrupa pazarındaki doğalgaz payının düşmesi, aynı zamanda enerji kaynaklarından elde ettiği gelirlerin de azalması anlamına gelmektedir. Bu kaybı telafi etmek için Moskova, ikinci en büyük tüketici konumunda olan Çin’le görüşmeler yürütmektedir. AB ile Azerbaycan arasında imzalanan anlaşmanın ardından Rusya ile Çin arasında görüşmeler gerçekleştirildiğine dair iddialar gündeme gelmiştir. Bu anlamda Moskova, Avrupa’ya giden doğalgazı, Moğolistan üzerinden Çin’e satmayı düşünmektedir. Bu kapsamda 2024 yılında inşasına başlanması planlanan doğalgaz boru hattının iki senede tamamlanması amaçlanmaktadır.[6]
Görüldüğü üzere, AB için Kafkasya’nın önemi her geçen gün daha da artmaktadır. Azerbaycan’ın birlikle olan ilişkilerini derinleştirmesi, Avrupa için mühim bir jest olmuştur. Kuşkusuz Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle enerji sektöründe yaşadığı sıkıntıları gidermek isteyen AB’ye Bakü’nün destek vermesi, Avrupa ülkeleri nezdinde Azerbaycan’ın ehemmiyetini arttırmaktadır.
Rusya-Azerbaycan ilişkilerinin nasıl gelişeceğini ise zaman gösterecektir. Ancak Bakü-Brüksel hattındaki yakınlaşmanın Moskova tarafından olumlu karşılanmayacağı öngörülebilir. Ukrayna müdahalesinden önce Azerbaycan, Rusya’nın tutumuna ciddi bir tepki göstermemiş ve hatta tarafsız kalmayı tercih etmiş olsa da Moskova’nın Karabağ’da izlediği çözümsüzlüğe dayalı politikadan rahatsızdır. Zira Azerbaycan, Karabağ konusunu en kısa sürede kalıcı barışı sağlayacak bir anlaşmayla taçlandırmayı planlamaktadır. Bunun için de dış desteğe ihtiyaç duymaktadır. Bu yüzden de AB’nin Azerbaycan’a destek vermesi, Bakü için oldukça önemlidir. Sonuç olarak mevzubahis anlaşmanın yarattığı olumlu atmosferin AB’nin Karabağ Sorunu’nun çözümüne ilişkin yürütülen barış müzakerelerine dair yaklaşımını da etkileyeceği öngörülmektedir.
[1] “Поставки газа в страны Евросоюза из Азербайджана вырастут вдвое”, Golos Ameriki, https://www.golosameriki.com/a/eu-azerbaijan-gas-ursula-von-der-leyen/6663516.html, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
[2] “EU agrees deal with Azerbaijan to double gas exports by 2027”, Euronews, https://www.euronews.com/my-europe/2022/07/18/von-der-leyen-heads-to-azerbaijan-to-secure-new-gas-import-deal, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
[3] “Началась закачка первого азербайджанского газа в интерконнектор Греция-Болгария”, Azer Tac, https://azertag.az/ru/xeber/Nachalas_zakachka_pervogo_azerbaidzhanskogo_gaza_v_interkonnektor_Greciya_Bolgariya-2184575, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
[4] “Песков прокомментировал ситуацию вокруг “Северного потока”, Ria Novosti, https://ria.ru/20220623/energetika-1797546829.html, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
[5] “Газпром по итогам 6,5 месяцев 2022 г. снизил добычу газа на 10,4%, поставки в дальнее зарубежье – на 33,1%”, Neftegaz.Ru, https://neftegaz.ru/news/companies/743829-gazprom-po-itogam-6-5-mesyatsev-2022-g-snizil-dobychu-gaza-na-10-4-postavki-v-dalnee-zarubezhe-na-33/, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
[6] “Монголия заявила, что газопровод Россия-Китай будет запущен в 2024 году”, Central Asia, https://centralasia.media/news:1793605, (Erişim Tarihi: 19.07.2022).
