Son zamanlarda askeri ve politik gerginliklerin küresel düzeyde arttığı görülmektedir. Bu nedenle de devletler çeşitli tatbikatlar vesilesiyle ordularını ve donanmalarını hazır tutmaya özen göstermektedir. Dahası artık tatbikatların doğası da değişmektedir. Geçmişte genellikle stratejik mesajlar vermeyi amaçlayan sembolik tatbikatlar yapılırken; günümüzde teknik olarak daha yüksek düzeydeki askeri harekât hazırlıkları denenmektedir.
Rusya’nın rutin askeri tatbikatlarına bakıldığında, her yıl periyodik olarak Eylül ayında ülkenin stratejik bir bölgesinde tatbikat düzenlendiği ifade edilebilir. Bunlardan biri de dört yıl arayla düzenlenen Vostok Tatbikatları’dır. Nitekim Vostok-2022’nin 30 Ağustos-5 Eylül 2022 tarihlerinde Çin ve Japonya’ya yakın olan Doğu Askeri Bölgesi’nde gerçekleştirileceği açıklanmıştır. Tatbikatın Kuril Adası da dahil olmak üzere 13 askeri eğitim alanını içerecek şekilde planlandığı belirtilmektedir. Bu tatbikata Çin, Hindistan, Moğolistan, Tacikistan ve Belarus’un da katılacağı açıklanmıştır. Belirtmek gerekir ki; Çin, 2018 yılında düzenlenen Vostok-2018’e de katılmıştır. 17 Ağustos 2022 tarihinde de Çin Savunma Bakanlığı, Vostok-2022’de Çin Ordusu’nun yer alacağı bilgisini doğrulamıştır.[1]
Mevzubahis tatbikat, batısında Ukrayna’yla savaşan Rusya’nın doğusunda da savaşa hazır olduğu mesajını vermesini amaçlamaktadır. Aynı zamanda tatbikat, Tayvan Krizi bağlamında Asya-Pasifik bölgesindeki güncel gelişmeler nedeniyle de oldukça mühimdir. Zira Rusya’nın bu tatbikat vesilesiyle Doğu Asya’daki rolünü ortaya koymayı hedeflediği söylenebilir. Böylece Kremlin, ülkenin doğusundan gelebilecek çeşitli tehditlere yanıt verebilecek kapasitede olduğunu gözler önüne sermektedir.
Bilindiği gibi Asya-Pasifik bölgesinde büyük ölçüde Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve müttefiklerinin etkisi ön plana çıkmakta ve bu devletler, Çin’e yönelik bir çevreleme stratejisi uygulamaktadır. Dahası Japonya’nın askeri kapasitesini hızlı bir şekilde geliştirme arzusu, bölgenin bir kriz ve çatışma alanına dönüşebileceğine işaret etmektedir. Bu nedenle de Moskova açısından bu tarz tatbikatların amacı, Rusya’ya yapılabilecek bir saldırının maliyetlerini rakiplerine göstermek ya da bir diğer ifadeyle Kremlin’in caydırıcılığını hatırlatmaktır.
Öte yandan Rusya, Doğu Askeri Bölgesi’nin nüfus, altyapı ve kapasite bakımından savaş esnasında birtakım problemlerin yaşanabileceği bir coğrafya olduğunun farkındadır. Örneğin Merkez Askeri Bölgesi’ne destek sağlaması kolaydır; fakat askeri altyapının yetersizliği, ikmal hattının uzaması ve bölgede Batı’ya siyaseten daha yakın konumlanan ülkelerin varlığı nedeniyle Kremlin, doğu sınırlarında oluşabilecek risk ve tehditlere hazırlıksız yakalanmaması gerektiğini düşünmektedir.
Batı’nın ve özellikle de ABD’nin bölgede artan etkisi düşünüldüğünde, Çin Ordusu’nun Vostok-2022’ye katılmasının güçlü bir mesaj barındırdığı ifade edilebilir. Dolayısıyla iki ülke, Batı’ya karşı beraber hareket ettikleri yönünde verdikleri mesajı, askeri işbirliğiyle de teyit etme kararlılığı içerisindedir.
Rusya açısından Çin’in askeri tatbikatlara katılması, Batı’yla olan gerginliğe rağmen Moskova’ya uygulanan diplomatik veya askeri izolasyonun başarılı olmadığını gösterecek bir gelişmedir. Zira iki devletin çıkarlarının orta ve uzun vadelerde çakışacağı öngörülse de hem Rusya hem de Çin, ABD ve müttefiklerine karşı birlikte hareket etmeyi sürdürmektedir.
Çin için ise bu tarz tatbikatlar, Rus Ordusu’nun modern savaş koşullarında elde ettiği deneyimlerden yararlanmak için mühim bir fırsattır. Zira Çin Ordusu’nun en önemli dezavantajı, savaş tecrübesinden yoksun olmasıdır. Çünkü Çin, 1979 yılında Vietnam’la yaşadığı sınır savaşından beri gerçek bir savaşla yüzleşmemiştir.Üstelik 1990’lı yıllardan itibaren Çin, ordusunu modernize etmeye yönelik büyük yatırımlar yapmasına rağmen Çin Ordusu’nun yetkinliği henüz test edilmemiştir. Bu yüzden de Pekin yönetimi, tatbikatların içeriğini analiz ederek kendi askeri kapasitesine dair birtakım sonuçlar çıkarabilir. Ayrıca Vostok-2022 gibi büyük ölçekli tatbikatlar, Tayvan özelinde artan gerilim nedeniyle de Çin için son derece önemlidir.
Söz konusu tatbikatın Çin’e sağlayacağı bir başka avantaj ise Hindistan Ordusu’nun da Vostok-2022’de yer almasıdır. Böylece Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) önemli gücü savunma ve güvenlik politikalarında birlikte hareket ettikleri mesajını verecektir. Bu da ŞİÖ’nün etkisinin artması anlamına gelecektir. Elbette bu durum, ŞİÖ’nün çok daha güçlü bir blok olarak algılanmasına vesile olacaktır.
Bu noktada belirtmek gerekir ki; Hindistan Ordusu’nun Vostok-2022’ye katılması oldukça ilginçtir. Zira Hindistan, Çin’e karşı Batı’ya yakınlığıyla öne çıkan bir aktördür. Hatta Pekin-Yeni Delhi hattında ciddi sınır ihtilafları vardır. Örneğin 2020 yılında Hindistan’ın Ladakh Bölgesi’nin Galwan Vadisi’ndeki Fiili Kontrol Hattı üzerinde çatışmalar yaşanmış ve iki taraf da sınıra asker yığmıştır. Sınır meselesinde taraflar arasında yürütülen müzakereler de henüz çözülebilmiş değildir. Üstelik Çin ile Hindistan arasındaki tartışmalı sınıra yalnızca 100 km uzakta ABD ile Hindistan’ın 2022 yılının Eylül ayında tatbikat yapacağı açıklanmıştır. Buna rağmen Hindistan’ın Vostok-2022’de Çin’le beraber yer alması son derece dikkat çekici bir gelişmedir. Burada Rusya faktörü etkili olmaktadır. Nitekim Moskova ile Yeni Delhi arasında kuvvetli bağların bulunduğu bilinmektedir.
Öte yandan Çin’le yaşadığı tüm sorunlara rağmen Hindistan, Pekin’in tepkisini çekmemeye çalışmaktadır. Örneğin ABD’nin isteğine rağmen QUAD’a askeri bir anlam yüklenmesine karşı çıkmaktadır. Buna ek olarak Yeni Delhi, BRICS ve ŞİÖ çerçevesinde Çin’le yan yana gelmektedir. Dolayısıyla Hindistan’ın Vostok-2022’ye katılması, güçlü bir mesajı barındırmaktadır. Bu durum, Hindistan’ın dış politikasındaki stratejik özerklik arayışlarıyla da uyumludur. Aynı zamanda Yeni Delhi, bu adımları sayesinde Batı’nın yaptırım baskısına maruz kalması durumunda Rusya ve Çin’le yakınlaşabileceği mesajını da vermektedir.
Pekin ise Hindistan’ın ABD’yle yakınlaşmasını önlemek ya da en azından belirli bir seviyede kalmasını sağlamak amacıyla Yeni Delhi-Moskova hattındaki işbirliğinin gelişmesinden memnuniyet duymaktadır. Dolayısıyla Rusya’nın Çin-Hindistan ilişkilerinde dengeyi sağlayan bir aktör olarak konumlandığı iddia edilebilir. Söz konusu denge, Vostok-2022’ye hem Çin’in hem de Hindistan’ın davet edilmesi hamlesiyle bir kez daha teyit edilmiştir. Nitekim taraflardan birinin davet edilip; diğerinin yok sayıldığı bir senaryo, iki aktörün de tehdit algısını derinleştirecek bir sürece hizmet edebilir. Özellikle de Rusya ile Çin’in ortak tatbikatında Hindistan’ın yer almaması halinde, Yeni Delhi’nin bu tatbikatın kendisine karşı yapıldığını düşünmesi olasıdır. Bu da Hindistan’ın ABD’yle ilişkilerini geliştirmesine yol açabilir. Moskova, Yeni Delhi’yi de davet ederek söz konusu olasılığın önüne geçmiştir.
Kısacası son yıllarda devletler tarafından düzenlenen tatbikatların mahiyeti değişmiş ve hem bu tatbikatların askeri kapasitesi artmış hem de verilen mesajların stratejik niteliği çok daha fazla ön plana çıkmıştır. Bu yüzden de uluslararası politikada “tatbikatlar diplomasisi” denilebilecek bir süreç başlamıştır. Bu süreçte devletler, ittifak ilişkilerine dair mesajlar vermekte ve gerekirse savaşabileceklerini göstermektedir. Bu anlamda tatbikatlar, uluslararası ilişkilerde yaşanan sorunların müzakerelerle çözülmemesi halinde ortaya çıkabilecek sonuçlara dair de mühim ipuçları barındırmaktadır.
Sonuç olarak Vostok-2022 vesilesiyle Rusya, Doğu Asya özelindeki çıkarlarını korumak için gerekirse savaşabileceği ve aynı anda iki cepheli bir savaşı yürütebileceğini belirten bir güç gösterisi yapmaktadır. Lakin verilen tek mesaj, bu değildir. Moskova, söz konusu tatbikat üzerinden müttefiklik ilişkilerini ön plana çıkarmakta ve uygulanan yaptırımlara rağmen yalnız olmadığını ortaya koymaktadır. Çin ile Hindistan’ı bir araya getirmesi ise göz ardı edilemeyecek bir gelişmedir.
[1] “Китай примет участие в российских учениях «Восток-2022»”, RBC RU, https://www.rbc.ru/politics/17/08/2022/62fcc1209a79473841d65a7d, (Erişim Tarihi: 18.08.2022).
