Ruhani’nin Ermenistan Ziyareti: Ermenistan’ın Strateji Beklentileri

Paylaş

Ermenistan’ın dış politikasında İran’ın kendine özgü yeri vardır, dış ve güvenlik politikasında ciddi bir kırılma dönemi yaşanmazsa, yakın ve orta vadede de bu yerini koruyacaktır. Bağımsızlık sonrsı Ermenistan sınırlarını paylaştığı devletlere yönelik (İran istisna olmakla) yayılmacı politika hayata geçirmiştir. 1988’de Azerbaycan’ın Dağlık Karabağ Özerk Vilayeti’nde yaşayan Ermenilerin ayrılıkçı taleplerini destekleyen Ermenistan 1994 Mayıs ayına kadar Azerbaycan topraklarının %20’ni işgal etmiş, Gürcistanşn Cevaheti bölgesinde yaşayan Ermenilerin bölücülük faaliyetini siyasi olarak desteklemiş, Türkiye’yi sözde Ermeni soykırımı ile itham etmiş, zaman zaman toprak ve tazminat talebini gündeme getirmiştir. Bu yayılmacı politika sonucunda Ermenistan bölgedeki ekonomik, siyasi gelişmelerin dışında kalmış, kendisini izole etmiştir.

Tabii ki bu süreçte Ermenistan İran ile ilişkilerini geliştirmeye çalışmış, karşılaştığı ekonomi, ulaşım, enerji, siyasi ve güvenlik sorunlarının bir bölümünü İran üzerinden halletmek istemiştir. Bu sorunlarını ne kadar halledebilmiştir, bu da başka bir tartışma konusudur.

21 Aralık 2016 tarihinde İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani Ermenistan’ı ziyaret etmiştir. Bu ziyaretin bölge ve uluslararası alanda, özellikle Ortadoğu’da yaşanan olayların daha da gerginleştıği bir zamanda gerçekleşmesi dikkat çekmektedir.Ermenistan’ın İran ile ilişkilerine önem vermesinin bir nedeni de Azerbaycan topraklarını işgal etttiği için bu ülke üzerinden geçen en kısa ve maliyeti düşük kuzey demiryolu hattını kullanamamasıdır.

Ermeni basını Ruhani’nin ziyaretini İsrail Başbakanı Netenyahu’nun Azerbaycan ziyaretine tepki olarak gördüklerini, Azerbaycan’ın bu ziyaretten tedirgin olduğunu bildirseler de, aslında Ruhani’nin Ermenistan ziyareti yaklaşık bir ay bundan önce gerçekleşmeliydi. Bu konuda İran resmi haber ajansı daha bir ay önceden haber verse de, ziyaret bir ay gecikme ile gerçekleşti ve Netenyahu’nun Azerbaycan ziyaretine tepki olarak değerlendirilmesi doğru değildir.

Devlet Başkanı Serj Sarkisyan, Başbakan Karen Karapetyan ile görüşen Ruhani, aynı zamanda İran-Ermenistan Biznes forumuna da katılmıştır.

İktidar Partisi Ermenistan Cumhuriyet Partisinin Başkan Yardımcısı Armen Aşotyan Ruhani’nin ziyareti zamanı müzakere edilen konuların kültür, enerji, ulaşım, lojistik meseleler ve askeri işbirliği olduğunu bildirmiştir. Bu konularda Ermenistan’ın kuzey-güney ve batı-güney hattı üzerinde önemli konumda olduğunu bildiren Aşotyan, Türkiye ve Azerbaycan’ın bu alanlarda Ermenistan’ı sıkıştırdığını kaydetmiştir.[1]

Ermenistan Devlet Başkanı Sarkisyan ile görüşen İran Cumhurbaşkanı Ruhani ziyaretin önemini vurgularken ‘Biz, her iki taraf aynı kültür ve uygarlığa sahipiz. İki ülke haklarının ilişkiler her zaman sıcak olmuş ve dostluk zemininde gelişmiştir’  demiştir.[2]

Bölgenin güvenlik sorunlarına da deinen Ruhani Azerbaycan ve Ermenistan’ın İran’a dost ülke olduklarını bölgede güvenliğin temin edilmesinin herkesin yararına olacağını, Karabağ sorununun askeri çözümünün olmadığını kaydetmiştir.[3]

İlginç olan Ruhani’nin bu açıklamasından sonra Ermenistan’da haber ajansı Ruhani’nin ‘Biz, her iki taraf aynı kültür ve uygarlığa sahipiz’ açıklamasını ‘Ermenilerin liyakatine atılan tokat’ olarak değerlendirmiş, eğer biz Ruhani’nin iddia ettiği kadar yakınızsa, neden Karabağ Ermenilerinin kendi kaderini tayin etme hakkının olduğunu dile getırmemiştir gibi aptalca soru sormaktadır.[4] Bu fikri yazıya döken analist Sarkisyan’ın ‘İran İslam Cumhuriyeti bizim ilişkilerimize yeni ruh, yeni nefes verecektir. Ermenistan-İran dostluğu yüzyılların derinliğinden gelmektedir’ fikrini öne çıkararak Ermenistan ABD’den İrana ekonomik, siyasi ve askeri yaptırımların kaldırılmasını neden talep etmemektedir sorusunu sorma aptallığını yapmalıydı.

Tabii ki Ruhani’nin bu tür açıklamaları Ermeni kamu oyuna yöneliktir ve iki ülke arasındaki ilişkilerin temel taşını oluşturamaz. Aynı zamanda bu açıklama bir bakıma Azerbaycan’a yöneliktir. Buna rağmen İran resmileri Azerbaycan’a resmi ziyarette olurken Azerbaycan’ın toprak bütünlüğünü tanıdıklarını defalarca ifade etmişlerdir.

Son 25 yılda İran ve Ermenistan ikili ilişkileri geliştirmeye çalışsalar da, ABD’nin İran’a uyguladığı ambargonun kaldırılmasından sonra İran bölgesel ve uluslararası projeleri gündeme getirmıştir. Bu projelerden biri de Kuzey-Güney enerji transferi konusudur. Aslında İran bu projeyi sadece Ermenistan ile değil, Azerbaycan ile de görüşüyor. Bu projenin gerçekleşmesinde Ermenistan Azerbaycan ile rekabet içindedir.

Bu projenin gerçekleşmesi için Rusya’nın da katılımı zorunludur ve nitekim Rusya da bu projeye büyük ilgi göstermektedir. 20 Ekim 2015’te Azerbaycan, İran  ve Rusya temsilcileri Moskova’da bıraraya gelerek bu projenin detaylarını görüşmüştür.[5]

23 Aralık 2015’te ise Ermenistan, İran, Gürcistan ve Rusya temsilcileri bu defa Azerbaycan’ın katılımı olmadan Moskova’da görüşmüş ve Karşılıklı Anlaşma Hakkında Memorandum imzalanmıştır.[6]

Azerbaycan ve Ermenistan’ın ekonomik çıkarlarının çatıştığı bölgesel önem arz eden projelerden biri de İran’ın demir yolu hattı ile kuzeye çıkma konusudur. Bu konuda da İran Azerbaycan ve Ermenistan ile görüşmektedir. Bununla ilgili iki proje vardır; birincisi Azerbaycan’ın Astara ili üzerinden demir yolu hattının inşa edilmesi, ikincisi İran-Nahçivan-Ermenistan üzerinden demir yolu ile İran’ın kuzeye çıkmasıdır. Ekonomik ve güvenlik bakımından en uygun olan Astara demir yolu projesinin gerçekleşmesidir ama bu konuda Şubat 2016’da Azerbaycan ve İran arasında anlaşma elde edilse de, henüz proje uygulanmamıştır. Aynı tarihte Azerbaycan ve İran arasında Aras nehri üzerinde Hudaferin ve Kız Kalesi hidroelektrik santralinin inşa edilmesi konusunda da anlaşma sağlanmıştır.

Bu konuda mekik diplomasi devam ederken 7 Nisan 2016’da Azerbaycan, Rusya ve İran resmileri Bakü’de yeniden biraraya gelmiş ve Kuzey-Güney enerji hattı konusunu müzakere etmişlerdir. Bir hafta sonra 13 Nisan’da Ermenistan, Gürcistan, İran ve Rusya temsilcileri İrevan’da biraraya gelerek yine aynı projeni görüşmüşlerdir.

Elbette İran bölge siyasetinde yumurtaların tamamını bir sepete koymayacaktır. Bölgede gerçkleştirilmeye çalışılan projelerde mümkün olduğu kadar çıkarlarını korumaya çalışmaktadır. Bu projelerin uygulanması için Azerbaycan ve Ermenistan ile temas halinde olması ve müzakerelere başlaması doğaldır. Ama sonuç itibarıyla İran ‘aynı kültür ve uygarlığa sahip oldukları’ Ermenistan ile değil, projenin siyasi ve ekonomik sorunlarını ortaklaşa omuzlayan tarafla projeyi uygulayacaktır ve mantıklı olanı da budur. Ermenistan’ın mevcut ekonomik ve siyasi durumu dikkate alınırsa, Ermenistan omuzunu projenin ekonomik, siyasi sorunlarının altına verecek devlet konumunda değil.


[1] Президент Ирана Рухани прибыл с первым визитом в Армению https://regnum.ru/news/polit/2220250.html 21 Декабря 2016.

[2] Рухани: «Мы (Иран и Армения) принадлежим одной и той же культуре и цивилизации» http://www.armenianreport.com/pubs/145878/, 2016-12-21.

[3] Президент Ирана: Карабахский конфликт не имеет военного решения http://www.panarmenian.net/­rus/news/228751/. 21 декабря 2016.

[4] Нильс Арутюнянц, Президент Ирана нанес пощечину национальному достоинству армян http://www.­armenianreport.com/pubs/146029/, 2016-12-23.

[5] Россия, Азербайджан и Иран планируют синхронизировать энергосистемы, http://pcsu.ru/%D1.

[6] Քառակողմ հանդիպում Հայաստանի, Ռուսատանի, Վրաստանի և Իրանի մասնակցությամբ (Четырехсторонняя встреча с участием Армении, России, Грузии и Ирана (на арм.яз.)), http://www.minenergy.am/article/520 23.12.2015.

Dr. Hatem CABBARLI
Dr. Hatem CABBARLI
1997’de Bakü Devlet Üniversitesi’nin uluslararası ilişkiler fakültesinde lisans, 2001’de Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde yüksek lisans, 2008’de Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde doktora eğitimini tamamlamıştır.2001-2005 yıllarında Ankara’da faaliyet gösteren Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi (ASAM) Kafkasya Masası’nda araştırmacı olarak görev yapmıştır.Ermenistan’da İktidar Mücadelesi (Ankara, Platin Yayınları, 2005) adlı kitabı Türkiye’de, Ermeni Dili, (Bakü, 2015, Azerbaycan Devlet Başkanı Yanında Strateji Araştırmalar Merkezi Yayını), Ermenistan’da Siyasi Aktörler ve Partiler, (Bakü, 2015, Azerbaycan Devlet Başkanı Yanında Strateji Araştırmalar Merkezi Yayını), Ermenistan’ın Dış Politikası 1991-2012 adlı kıtapları (Bakü, 2014, Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanı yanında Sivil Toplum Örgütlerine Devlet Desteği Konseyi Yayınları) Azerbaycan’da yayımlanmıştır.Ermenistan’ın dış, güvenlik ve ekonomi politikası, Ermenistan-Türkiye, Ermenistan-Azerbaycan ilişkileri, terörizm, konusunda makaleleri bölge basınında yayımlanmıştır. Avrasya Güvenlik ve Strateji Araştırmalar Merkezi Başkanıdır.

Benzer İçerikler