Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in yakın tarihteki Moğolistan ziyareti, iki ülke arasındaki enerji ilişkilerinin ve uluslararası diplomasi dinamiklerinin önemini bir kez daha ortaya koymuştur. Moğolistan, enerji ihtiyacını büyük ölçüde ithalat yoluyla karşılamakta olup Rusya, bu ithalatın önemli bir tedarikçisi konumundadır. Putin’in ziyareti, Rusya’nın enerji stratejisindeki değişiklikler ve Moğolistan’ın uluslararası ilişkilerdeki rolü açısından kritik bir dönemeçtir. Bu çerçevede ziyaretin Moğolistan-Rusya enerji ilişkileri üzerindeki etkileri ve uluslararası diplomasi üzerindeki yansımaları incelenecektir.
Öncelikle Moğolistan’ın enerji sektörü ele alındığında, ülkenin enerji ihtiyacını büyük ölçüde ithalat yoluyla karşıladığı görülmektedir. 2022 yılında ülke 178 milyon dolar değerinde elektrik ithal etmiş ve bu ithalatın en büyük kaynakları Çin (126 milyon dolar) ve Rusya (51,8 milyon dolar) olmuştur. 2021 ile 2022 yılları arasında, Rusya’dan yapılan elektrik ithalatı 16,9 milyon dolarlık artışla en hızlı büyüyen ithalat pazarı olarak kaydedilmiştir. Aynı dönemde Moğolistan’ın elektrik ihracatı ise 331 bin dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. Elektrik, Moğolistan’ın en çok ithal edilen yedinci ürünü olup ülkenin enerji tedarikinde dışa bağımlılığını ortaya koymaktadır.[i]
Moğolistan’ın Siberiya’nın Gücü-2 boru hattı projesindeki stratejik rolü, hem Rusya hem de Çin için önemli bir konu olarak ele alınmaktadır. Moğolistan’ın bu projeyi 2028 yılına kadar ulusal kalkınma planından çıkarması, Rusya açısından önemli bir gerileme olarak değerlendirilmektedir. Söz konusu boru hattı, Rusya’nın enerji pazarını Avrupa’nın ötesine genişletme çabalarının merkezinde yer almakta olup Ukrayna’daki savaş nedeniyle Batı yaptırımlarıyla daralan Avrupa pazarına alternatif olarak Çin’e daha fazla gaz ihraç etmeyi amaçlamaktadır.
Moğolistan’ın bu kararının, projenin ertelenmesine veya iptal edilmesine yol açabileceği öngörülmektedir. Bu durum, Rusya’nın enerji gelirlerine olan bağımlılığı ve mevcut savaşın maliyetleri göz önüne alındığında, ülkenin ekonomik durumunu daha da zorlaştırabilir. Moğolistan açısından ise bu kararın Çin ve Rusya arasındaki projelerde bağımsızlık arayışını ve ülkeler arasındaki çıkar çatışmalarını yansıttığı ve ulusal çıkarları ön planda tutma stratejisi olarak değerlendirildiği ifade edilmektedir.[ii]
Putin, ziyaretinde bu konu hakkında demeçler vererek ve ikili görüşmelerde bulunarak meseleyi farklı bir boyuta taşımıştır. Putin, Moğolistan’ı yalnızca bir transit ülke olarak değil, aynı zamanda projeden ekonomik fayda sağlayacak bir ortak olarak konumlandırmaya çalışmakta ve doğal gazın Moğol ekonomisi için de önemli bir fırsat sunduğunu vurgulamaktadır. Ancak Moğolistan’ın bu projeyi 2028 yılına kadar kalkınma planına dahil etmemesi, Moskova’nın bölgedeki enerji stratejisini zora sokmakta ve Putin’in projeyi kabul ettirme çabalarını artırmasına yol açmaktadır.[iii]
Putin’in ziyaretinin ayrıca uluslararası düzeyde de belirli yankıları bulunmaktadır. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 2023 yılında Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) tarafından hakkında çıkarılan tutuklama emrinden bu yana ilk kez bir UCM üyesi olan Moğolistan’ı ziyaret etmiştir. Ulan Batur’da Moğolistan Devlet Başkanı Ukhnaagiin Khürelsükh tarafından askeri törenle karşılanan Putin, UCM tarafından savaş suçları nedeniyle suçlanmaktadır. Ancak Rusya bu iddiaları reddetmektedir. Ukrayna, Moğolistan’a UCM’nin tutuklama emrini uygulama çağrısında bulunmuş, ancak Moğolistan bu talebe yanıt vermemiştir. Rusya’yla dostane ilişkilerini sürdüren ve enerji ihtiyaçları için Rusya’ya bağımlı olan Moğolistan, bu bağlamda ilişkilerini devam ettirmektedir.[iv]
Moğolistan Hükümeti, UCM’nin Putin’i tutuklama emrini yerine getirememesinin nedenini, ülkenin büyük ölçüde ithal enerji kaynaklarına olan bağımlılığı olarak açıklamıştır. Hatta bu konuda ellerinin bağlı olduğunu da ifade etmişlerdir. Moğolistan, petrol ürünlerinin %95’ini ve elektriğinin %20’sinden fazlasını yakın komşularından ithal etmektedir. Bu bağımlılık, tedarik kesintileri durumunda halk için riskler oluşturabilir.
Tarihsel olarak Moğolistan, hem Rusya hem de Çin’le dengeli ilişkiler sürdürmek amacıyla tarafsızlık politikası izlemiştir. UCM üyesi olmasına rağmen Mahkeme, Putin’in savaş suçları nedeniyle tutuklanmasına yönelik bir emir vermiş olsa da Moğolistan bu emri uygulamaya koymamıştır. Hukuk uzmanları, Moğolistan’ın bu eylemsizliği nedeniyle hukuki sonuçlarla karşılaşabileceğini belirtirken, uluslararası kuruluşlar ve Ukraynalı yetkililer, ülkenin uluslararası adaleti zayıflattığını ifade etmektedir.[v]
Putin’in Moğolistan ziyareti, Rusya ve Moğolistan arasındaki enerji ilişkilerinin ve uluslararası diplomasi dinamiklerinin önemini vurgulamaktadır. Moğolistan, enerji ihtiyacını büyük ölçüde ithalat yoluyla karşılamaktadır ve Rusya, bu ithalatın önemli bir tedarikçisidir. Putin’in ziyaretinde Sibirya’nın Gücü-2 boru hattı projesi öne çıkmakta olup bu proje Rusya’nın Çin’e yönelik enerji ihracatını artırmayı hedeflemektedir. Moğolistan’ın projeyi 2028 yılına kadar kalkınma planından çıkarması, Rusya’nın enerji stratejisinde önemli bir değişikliğe yol açabilir. Ayrıca Moğolistan’ın Putin’in UCM tarafından çıkarılan tutuklama emrini uygulamaması, Moğolistan’ın uluslararası adalet taleplerine yanıt vermemesine ve enerji bağımlılığı nedeniyle diplomatik ilişkilerini sürdürme çabasına işaret etmektedir. Bu durum, enerji politikaları ve uluslararası hukuk arasındaki karmaşık ilişkileri gözler önüne sermektedir. Moğolistan’ın enerji bağımlılığı ve uluslararası ilişkiler arasındaki dengenin getirdiği zorluklarla başa çıkma çabaları, hem bölgesel hem de küresel diplomasi açısından dikkate değer bir durum oluşturmaktadır.
[i] “Electricity in Mongolia”, OEC, https://oec.world/en/profile/bilateral-product/electricity/reporter/mng, (Erişim Tarihi: 08.09.2024).
[ii] “Proposed Russian Pipeline to China Hits Roadblock as Mongolia Excludes it from National Plan”, Pipeline Technology Journal, https://www.pipeline-journal.net/news/proposed-russian-pipeline-china-hits-roadblock-mongolia-excludes-it-national-plan, (Erişim Tarihi: 08.09.2024).
[iii] “Putin makes renewed push for gas pipeline deal with China”, VOA, https://www.voanews.com/a/putin-makes-renewed-push-for-gas-pipeline-deal-with-china-/7772134.html, (Erişim Tarihi: 08.09.2024).
[iv] “Putin welcomed in Mongolia despite ICC arrest warrant”, BBC, https://www.bbc.com/news/articles/cwy527yex0no, (Erişim Tarihi: 08.09.2024).
[v] “Sorry not sorry, says Mongolia after failure to arrest Putin”, POLITICO, https://www.politico.eu/article/mongolia-failure-arrest-vladimir-putin-international-warrant-international-criminal-court/, (Erişim Tarihi: 08.09.2024).
