24 Şubat 2022 tarihinde başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı, Moskova yönetiminin uluslararası toplumdan tecrit edilmesini beraberinde getirmiş ve gerek Amerika Birleşik Devletleri (ABD) gerekse de Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler, Rus ekonomisini çökertmek amacıyla çeşitli yaptırımlar uygulamıştır. Bu süreçte özellikle de Rusya’nın en önemli gelir kaynağı olan enerji sektörü hedef alınmıştır. AB ülkeleri, Rusya’ya olan doğalgaz bağımlılığını ortadan kaldırmaya yönelirken; petrolde de tavan fiyat uygulamasını hayata geçirmiştir. Gelinen nokta itibarıyla Moskova’nın en yakın dostu ise ABD merkezli uluslararası düzenle rekabet etme iddiasıyla hareket eden Çin’dir.
Pekin yönetimi, savaşın başından itibaren tarafsız olduğunu dile getirse de uzmanlar, Çin’in tutumunu “Rusya’ya yakın bir tarafsızlık” şeklinde nitelendirmektedir. Hatta ABD’li yetkililer, Çin’in Rusya’ya silah temin etmeye hazırlandığını dahi öne sürmüştür.[1] Buna rağmen Çin Dışişleri Bakanlığı, savaşın birinci yıldönümü sebebiyle 24 Şubat 2023 tarihinde yayınladığı bildiri vesilesiyle Moskova ile Kiev arasında arabuluculuk yapmak istediğini ortaya koymuştur. Nitekim söz konusu bildirinin ilk maddesinde Pekin, devletlerin toprak bütünlüğüne saygı duyulması gerektiğine vurgu yapmıştır.[2]
Söz konusu bildiri sonrası, 20-22 Mart 2023 tarihlerinde Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’in Moskova ziyareti gerçekleşmiştir. Bu ziyarette iki konu ön plana çıkmıştır. Bunlardan ilki, Çin’in Rusya ile Ukrayna arasında arabuluculuk yapma arzusudur. Esasen başta Fransa olmak üzere Avrupalı aktörlerin de beklentisi bu yöndedir. İkinci konu ise Çin-Rusya ilişkilerinin temel dinamiğini teşkil eden çok kutuplu dünya arayışları olmuştur. Zaten Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’le gerçekleştirdiği görüşme sırasında Şi, “Dünyada 100 yıldır yaşanmayan değişiklikler yaşanıyor. Bu değişimi birlikte yöneteceğiz.” demiştir.[3]
Şi’nin Moskova ziyaretinin akabinde Kiev’i de ziyaret edebileceği gündeme gelmişse de henüz böylesi bir ziyaret gerçekleşmemiştir. Bununla birlikte Şi, 26 Nisan 2023 tarihinde Ukrayna Cumhurbaşkanı Vladimir Zelenski’yle bir saat süren bir telefon görüşmesi yapmıştır. Görüşmenin akabinde Zelenski, sosyal medya sitesi Twitter’daki resmi hesabı üzerinden şu paylaşımda bulunmuştur:[4]
“Başkan Şi Cinping’le uzun ve anlamlı bir telefon görüşmesi yaptım. Bu çağrının ve Ukrayna’nın Çin’e Büyükelçi atamasının ikili ilişkilerimizin gelişmesine güçlü bir ivme kazandıracağına inanıyorum.”
Anlaşılacağı üzere Şi yönetimi, bir yandan Rusya’yla; diğer taraftan da Ukrayna’yla temaslarda bulunmakta ve arabuluculuk yapmaya çalışmaktadır. Pekin, çatışmaların en kısa sürede sona ermesini kendi çıkarlarına da uygun bulmaktadır. Zira savaş, Rus tehdidi algısının da etkisiyle trans-Atlantik ilişkilerdeki dayanışma duygusunu arttırmakta ve “ucu açık” bir yıpratma savaşına dönüşmektedir.
Bununla birlikte Pekin-Moskova hattındaki münasebetler, Ukrayna’daki savaştan ve bu bağlamda Çin’in arabuluculuk diplomasisinden ibaret değildir. İki ülke, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve BRICS gibi yapılar hasebiyle müttefiklik ilişkisine sahiptir. Nitekim ŞİÖ ve BRICS, Pekin ve Moskova’nın çok kutuplu dünya arzusunu dile getirme noktasında da etkin biçimde kullandıkları platformlardır. Taraflar arasında enerji temelli ilişkiler de vardır. Çünkü Rusya’nın temel gelir kaynağı enerjiyken; Çin ise gelişmiş sanayisi ve yoğun nüfusu nedeniyle enerji anlamında dışa bağımlı bir ülkedir. Dolayısıyla enerji faktörü de taraflar arasındaki ilişkilerde belirleyici rol oynamaktadır. Ayrıca iki ülke, müşterek tatbikatlar düzenlemek suretiyle savunma-güvenlik alanında da işbirliği yapmaktadır.
Üstelik Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasından 20 gün önce, 4 Şubat 2022 tarihinde Putin’in Kış Olimpiyatları’nın açılış törenine katılmak için Çin’i ziyaret ettiği ve bu ziyarette Şi’yle yaptığı görüşme esnasında “sınırsız dostluk” olarak nitelendirilen bir bildiri imzaladığı bilinmektedir. En temelde mevzubahis bildiri, Amerikan hegemonyasına yönelen itirazı simgelemektedir.[5] Elbette bu itirazın bir boyutunu da Asya-Pasifik ve Arktik coğrafyalarındaki işbirlği arayışı temsil etmektedir.
Taraflar arasındaki işbirliği arayışını yansıtan güncel bir gelişme ise Kremlin Sözcüsü Dmitri Peskov’un 12 Temmuz 2023 tarihinde Putin’in Pekin ziyaretinin planlandığını açıklamasıdır. Konuyla ilgili olarak Peskov, “Elbette Putin’in Çin ziyareti gündemde. Zamanlamasına karar vereceği ve kesin tarih belirlendiğinde medyayı bilgilendireceğiz.” demiştir.[6]
Belirtmek gerekir ki; Putin’in ziyareti, 20-22 Mart 2023 tarihlerinde Şi’nin Moskova ziyareti esnasında gündeme gelmiş ve Çin Devlet Başkanı, Rus mevkidaşını Pekin’e davet etmiştir. Kuşkusuz Şi’nin hem Rusya’yı ziyaret etmesi hem de Putin’i ülkesine davet etmesi, Çin’in ABD’nin liderliğine karşı rekabette Rusya’yla müttefiklik ilişkilerini gösterme çabası olarak yorumlanabilir. Ayrıca tarafların uluslararası örgütlerdeki koordinasyonu arttırmak istediği, askeri-güvenlik temelli işbirliğini ilerletmeyi arzuladığı ve enerji alanındaki işbirliğini derinleştirmeye çalıştığı da ifade edilebilir. Rus liderin bu ziyareti kabul etmesi ve Peskov’un 12 Temmuz 2023 tarihinde konuyu gündeme getirmesi ise Moskova yönetiminin dünyaya “Hala dostlarım var.” deme arzusundan kaynaklanmaktadır.
[1] “China May Be on Brink of Supplying Arms to Russia, Says Blinken”, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2023/feb/19/china-may-be-on-brink-of-supplying-arms-to-russia-says-blinken, (Erişim Tarihi: 13.07.2023).
[2] “China’s Position on the Political Settlement of the Ukraine Crisis”, FMPRC, https://www.fmprc.gov.cn/eng/zxxx_662805/202302/t20230224_11030713.html, (Erişim Tarihi: 13.07.2023).
[3] “China’s Xi Stresses Close Ties with ‘Dear Friend’ Putin During His First Visit to Russia Since Ukraine Invasion”, CNN, https://edition.cnn.com/2023/03/20/europe/xi-putin-china-russia-visit-monday-intl-hnk/index.html, (Erişim Tarihi: 13.07.2023).
[4] @ZelenskyyUa, “I had a long and meaningful phone call with 🇨🇳 President Xi Jinping. I believe that this call, as well as the appointment of Ukraine’s ambassador to China, will give a powerful impetus to the development of our bilateral relations.”, Twitter, https://twitter.com/ZelenskyyUa/status/1651184756623802368, (Erişim Tarihi: 13.07.2023).
[5] Sabir Askeroğlu, “Russian-Chinese Entente Against Collective Western Alliance”, ANKASAM, ankasam.org/russian-chinese-entente-against-collective-western-alliance/?lang=en, (Erişim Tarihi: 13.07.2023).
[6] “Песков: визит Путина в Китай – на повестке дня”, Vesti, https://www.vesti.ru/article/3449432, (Erişim Tarihi: 13.07.2023).
