5 Eylül 2024 tarihinde Vladivostok’taki Rusya Doğu Ekonomik Forumu’nda düzenlenen bir panelde konuşan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ukrayna ile barış görüşmelerini hangi ülkelerin yönlendirebileceğine dair görüşlerini belirtmiştir.[i] Putin, “Dostlarımıza ve ortaklarımıza saygı duyuyoruz Özellikle Çin, Brezilya ve Hindistan, inanıyorum ki bu çatışmayı çevreleyen tüm sorunları çözmek için içtenlikle çabalıyorlar. Ukrayna’nın müzakerelere devam etme isteği varsa, bunu yapabilirim.” ifadelerin kullanmıştır.[ii] Putin’in bu ifadeleri, Ukrayna barış görüşmelerinde Çin, Brezilya veya Hindistan gibi aktörlerin arabulucu olabileceğine işaret etmiştir.
Son dönemde Ukrayna, Rusya’yla doğrudan müzakerelere girmeyeceğini, ancak savaşı sona erdirmeye yardımcı olmak için bir dizi aracılarla birlikte çalıştığını belirtmişti. Kiev’in temas kurduğu ülkeler arasında bazı Rusya yanlısı ülkelerin de olabileceği ve bu arabulucu ülkelerin Ukrayna’nın 10 maddelik barış formülünü de dikkate alarak Rusya’ya baskı yapabilmesi amaçlanmaktadır.
Putin’in arabuluculuk çağrısına açıklık getiren Rusya Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü Dmitry Peskov, Hindistan’ın Ukrayna konusunda bir diyalog kurulmasına yardımcı olabileceğini söylemiştir. Modi ile Putin arasındaki mevcut “son derece yapıcı, hatta dostça ilişkilerin” altını çizen Peskov, Hindistan Başbakanı Narendra Modi’nin tüm taraflarla, özellikle Ukrayna ve ABD’yle serbestçe iletişim kurabildiğini, onları siyasi çözüm masasına yönlendirebileceğini ifade etmiştir.[iii]
Hatırlatmak gerekirse Modi, 23 Ağustos 2024 tarihinde Ukrayna’yı ziyaret etmiş, savaşın taraflarına çözüm masasını işaret etmiş ve Hindistan’ın bölgede barışı yeniden tesis etmek için “aktif bir rol” oynamaya hazır olduğunu iletmiştir. Modi, bu görüşmelerde, Hindistan’ın çatışmanın başlangıcından bu yana barışın yanında olduğunu ve hatta krizin barışçıl bir şekilde çözülmesi için kişisel olarak katkıda bulunmak istediğini vurgulamıştır.[iv]
Hindistan ve Çin gibi aktörlerin girişimleri sonucunda Ukrayna’nın çözüm masasına sıcak bakabileceği düşünülmektedir. Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmytro Kuleba’nın Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi ile görüşmek üzere Temmuz 2024 tarihinde Çin’e gitmesi de olumlu bir mesaj olarak görülebilir. Ukrayna, Hindistan ve Çin’in arabuluculuğunda Rusya’yla diplomatik ilişki kurmaya ve savaşı sonlandırmaya sıcak bakabilir.
Fakat Pekin, haziran ayında İsviçre’de düzenlenen son zirveye katılmayı reddetmişti ve gerekçe olarak Moskova’nın yokluğuna işaret ederek eşit katılımın olmadığını söylemişti. Ukrayna’nın amacı, Pekin’i barış zirvelerine katılmaya ikan etmek ve Ukrayna’nın barış formülünü desteklemesini sağlamaktır. Çin ise savaş tarafların eşit katılımının olmadığı bu tür barış konferanslarına katılmanın fayda sağlamayacağını, tek taraflı bu girişimlerin daha çok bloklaşmayı artıracağı endişesini dile getirmektedir.
Pekin, Ukrayna’da eşit katılımlı, adil ve kapsayıcı bir çözümü savunurken; bu tutum, Batı Dünyası tarafından Rusya yanlısı bir tutum olarak algılanmakta ve eleştirilmektedir. Halbuki Çin, savaşın birinci yıldönümünde Ukrayna’daki krizin çözümüne ilişkin kendi barış planını yayınlamış ve savaşın ikinci yıldönümünde bu planı hayata geçirmek için Ukrayna ve Rusya arasında mekik diplomasisi yürütmüştür. Bu çabalar, Ukrayna tarafından da takdir edilmiş ve Çin’in Rusya’ya daha fazla baskı yapması istenmiştir.
Çin ve Brezilya, Ukrayna’daki savaşın barışçıl çözümüne katkıda bulunmak maksadıyla 24-30 Eylül 2024 tarihlerinde BM Genel Kurulu marjında kapsayıcı bir toplantının düzenlenmesi için girişimlerde bulunmuş, ancak Batılı aktörlerin bu toplantıya ilgi göstermemesi nedeniyle başarısı sınırlı kalmıştır.
Brezilya Devlet Başkanı Luiz Inacio Lula da Silva, BM Genel Kurulu’na yaptığı konuşmada, devam eden ihtilafı vurgulayarak “Artık hiçbir tarafın askeri yollarla hedeflerine tam olarak ulaşamayacağı açık. Bu kritik anda, taraflar arasında doğrudan diyaloğun yeniden başlamasına elverişli koşullar yaratmak esastır.” ifadelerini kullanmıştır.[v]
27 Eylül 2024 tarihinde New York’taki BM marjında gerçekleşen “Barış İçin Dostlar” grubunun Ukrayna Krizi’yle ilgili toplantısına çoğunlukla Küresel Güney ülkelerinin katılması dikkat çekmiştir. Çin ve Brezilya tarafından önerilen, diyaloğu başlatmak ve düşmanlıkları sona erdirmek için tasarlanmış altı maddelik planın 110’dan fazla ülkenin desteklediği iddia edilmektedir. Ukrayna Cumhurbaşkanı Vladimir Zelenski, bu planların hazırlanmasında kendilerine danışılmadığı için Brezilya ve Çin’in bu girişimine karşı çıkmıştır. Çin ve Brezilya’nın bu arabuluculuk çabası, başta Ukrayna olmak üzere Batı Dünyası tarafından “Rus yanlısı bir girişim” olarak görülmekte ve eleştirilmektedir.[vi]
Rusya-Ukrayna Savaşı üçüncü yılını doldurmaya yaklaşırken, savaşın çözümüne yönelik girişimler de Batı Dünyası ve Küresel Güney ülkeleri arasında ikiye bölünmüş durumdadır. Dünyada ikili bir bloğun oluştuğu, Soğuk Savaş dönemi kutuplaşmanın bir benzerinin günümüzde de yaşandığı, bahsi geçen çözüm arayışlarındaki bölünmeden de net olarak anlaşılmaktadır.
[i] “Putin says China, Brazil or India could act as intermediaries in Ukraine peace talks”, Politico, https://www.politico.eu/article/vladimir-putin-eastern-economic-forum-china-brazil-india-intermediaries-peace-talks-ukraine/, (Erişim Tarihi: 25.10.2024).
[ii] “Prez Putin says he’s constantly in touch with India, China, Brazil over Ukraine conflict”, Repository, https://repository.inshorts.com/articles/en/PTI/58b9825b-5678-4336-ad49-b85dffaaa24d?utm_campaign=fullarticle&utm_medium=referral&utm_source=inshorts, (Erişim Tarihi: 25.10.2024).
[iii] “Vladimir Putin says India, China, Brazil could mediate Russia-Ukraine talks”, Hindistan Times, https://www.hindustantimes.com/world-news/vladimir-putin-says-india-china-brazil-could-mediate-russia-ukraine-talks-101725524081529.html, (Erişim Tarihi: 25.10.2024).
[iv] Aynı yer.
[v] “China and Brasil advocate for renewed mediation efforts to end Ukraine war at UN”, BGTV Network, https://bgtvnetwork.com/news/15179/china-and-brasil-advocate-for-renewed-mediation-efforts-to-end-ukraine-war-at-un/, (Erişim Tarihi: 25.10.2024).
[vi] Aynı yer.
