2022 yılının Ağustos ayının en önemli olaylarından biri, Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım-Cömert Tokayev’in Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev’in davetlisi olarak Bakü’ye ilk resmi ziyaretini gerçekleştirmesidir. Sayın Tokayev’in Bakü’ye yaptığı ziyaret vesilesiyle Azerbaycan-Kazakistan ilişkilerinin ekonomi, ticaret, ulaşım ve kültürel ilişkiler alanlarında gelişmesi ve müttefiklik bağlarının daha da güçlendirilmesi için çok yönlü bir perspektif belirlenmiştir.
Ülke liderleri tarafından imzalanan önemli belgeler, bu ziyaretin olumlu sonuçlarına işaret etmektedir. Özellikle de Kazakistan ile Azerbaycan arasındaki Stratejik İlişkilerin Güçlendirilmesi ve Müttefik İşbirliğinin Derinleştirilmesi Bildirgesi ve 2022-2026 İşbirliğinin Geliştirilmesi İçin Kapsamlı Program ilişkilerin geleceği bakımından oldukça mühimdir.
Ayrıca iki devlet arasındaki işbirliği için kılavuz ilkeleri belirleyen başka belgeler de imzalanmıştır. Dolayısıyla taraflar arasındaki anlaşmalar vesilesiyle Azerbaycan ile Kazakistan arasındaki ilişkinin, stratejik ortaklığın ve müttefiklik etkileşiminin yeni ve daha iyi bir seviyeye ulaştığı söylenebilir.
Sayın Aliyev ile Sayın Tokayev arasında gerçekleşen görüşmede iki ülkenin liderleri, Bakü ve Nur-Sultan arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi üzerine yoğunlaşmıştır. Bu noktada ikili ekonomik işbirliği bağlamında büyük bir potansiyelin bulunduğu vurgulanmalıdır. Örneğin son birkaç yılda ticaret hacminde istikrarlı bir artış söz konusudur. Mesela 2022 yılının ilk yarısında iki ülke arasındaki ticaret hacmi, 2021 yılındaki aynı döneme kıyasla altı kattan fazla artmış ve 326,6 milyon dolara ulaşmıştır.
İki ülke arasındaki ticari ve ekonomik ilişkilerde dikkat çeken bir diğer önemli olay, 2022 yılının Haziran ayında Bakü’de düzenlenen Kazakistan Ticaret ve Ekonomik Misyonu olmuştur. Müzakereler sonucunda Kazakistanlı ihracatçılar, Azerbaycanlı ortaklarla 38 milyon doları aşan meblağlar içeren sözleşmeler imzalamıştır. Ayrıca iki ülkenin iş çevrelerinin diyaloğu için bir platform olarak görev yapmak maksadıyla kurulan Kazakistan-Azerbaycan İş Konseyi’ne de büyük umutlar verilmektedir.[1]
Tüm bunlara ek olarak, tarım-sanayi kompleksi, ülkelerin gıda güvenliğini güçlendirme ihtiyacı nedeniyle oldukça önemlidir. Örneğin buğday ithalatına bağımlı olan Azerbaycan, arzını çeşitlendirmeyi düşünmektedir. Buna karşılık uygun bir coğrafi konuma ve köklü ulaşım altyapısına sahip olan Kazakistan, Azerbaycan açısından kritik bir tahıl tedarik kaynağı haline gelmiştir. İstatistiklere göre, 2022 senesinin Ocak ve Mayıs aylarını kapsayan dönemde Azerbaycan, Kazakistan’dan gerçekleştirdiği tahıl ithalatını bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık beş kat arttırarak 50,7 milyon dolara yükseltmiştir.[2]
Bütün bunlar, Kazakistan ile Azerbaycan arasındaki ilişkilerin küçük göstergelerindendir. Ancak günümüzde ortaya çıkan yeni zorluklar, her iki Hazar devletini de birlikte hareket etmeye ve yakın işbirliği kurmaya itmektedir. Komşu bölgelerdeki zor durum ve ekonomik kriz, Azerbaycan ile Kazakistan arasındaki ilişkilerin gelişimine damga vurmaktadır. Fakat tartışılması ve çözülmesi gereken yeni konular da vardır. Üst düzeyde temaslarda bulunulması, en acil sorunları ortak çerçevesinde çözmeye izin vereceği nedeniyle gereklidir. . Bu bağlamda hem Azerbaycan hem de Kazakistan, ekonominin birincil olmayan sektörünün geliştirilmesi ve işbirliği için iyi fırsatlar yaratan ulaşım ve iletişim potansiyelinin genişletilmesi gibi müşterek çıkarlara sahiptir.
İkili işbirliğindeki bir diğer önemli halka da Azerbaycan ve Kazakistan’ın ortak projesi olan Hazar Denizi’ni geçen ve Çin ile Avrupa’yı birbirine bağlayan Orta Koridor’dur. Bu rota, Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle izole olan ve istikrarsızlaşan Kuzey Koridoru’na alternatif yaratmaktadır. Bu nedenle de taraflar, Orta Koridor’un aktif bir biçimde kullanılması için çalışmaktadır.
Bunun dışında Kazakistan ile Azerbaycan arasındaki Orta Koridor, sadece ulaşım yollarının çeşitlendirilmesi bakımından değil; aynı zamanda Kazakistan’ın enerji kaynaklarını ihraç etmesinin önündeki ekonomik ve siyasi engellerin kaldırılması açısından da önemlidir.
Bilindiği gibi Rusya, yaptırımların dost olmayan ülkeler üzerindeki etkisini arttırmak için Avrupa petrol piyasasına baskı yaparak karmaşık bir oyun oynamaktadır. Kazak petrolünün %80’inin ihraç edildiği Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu (CPC), Sayın Tokayev’in Bakü ziyaretinin arifesinde askıya alındığının açıklanması da Moskova’nın yaklaşımını göstermektedir.[3]
Anlaşılacağı gibi Kazakistan, dünya pazarlarına petrol ihraç ederken kullandığı güzergahları çeşitlendirmek istemektedir. Nur-Sultan, özellikle de hammadde ihracatı için alternatif bir altyapı olarak Orta Koridor üzerinden teslimat seçeneğini değerlendirmektedir. Bu doğrultuda Sayın Tokayev’in Bakü ziyareti sırasında Kazakistan ve Azerbaycan devlet petrol şirketi olan QazaqGaz ile SOCAR arasında ortak gaz projelerinin uygulanmasına ilişkin bir mutabakat zaptı imzalanması oldukça dikkat çekicidir. İmzalanan belge şunları sağlamaktadır:
- Kazakistan’da hidrokarbon yataklarının araştırılması ve geliştirilmesi
- Gaz ve kimya endüstrilerinin gelişimi, gaz taşımacılığının modernizasyonu
- Bu sektörde yenilikçi teknolojilerin tanıtılması ve diğer önemli alanlarda işbirliği fırsatlarının araştırılması
Memorandum, iki ülke arasındaki yakın enerji ilişkileri geliştirmeye ve Kazakistan üzerindeki baskıyı hafifletmeye hizmet edebilir. Buna ek olarak Rusya’nın kömür arzına yönelik yaptırımlar nedeniyle Kazakistan’dan Avrupa Birliği’yle (AB) yapılan kömür ihracatının yakın gelecekte artması beklenmektedir. Kazakistan, Hazar’daki Aktau Limanı’nın geliştirilmesi ve Azerbaycan ile Gürcistan üzerinden demiryolu ve deniz yoluyla AB’ye daha fazla ithalat yapmanın yollarını aramaktadır. Ayrıca Kazakistan’ın kömür başta olmak üzere enerji kaynaklarının bir kısmını Kazakistan üzerinden tedarik etmekle ilgilendiği söylenebilir.
Sonuç olarak bağımsızlıklarını kazanmalarının ardından 30 yıl boyunca iyi ilişkiler kuran ve bu münasebetleri stratejik ortaklık seviyesine ulaştırmayı başaran Kazakistan ve Azerbaycan, ikili ilişkileri daha da geliştirme noktasında güçlü bir iradeye sahiptir. Bu nedenle de Sayın Tokayev’in Bakü ziyareti oldukça önemli bir gelişmedir. Üstelik bu ziyaretin Hazar Denizi merkezli olarak Orta Koridor’un güçlendirilmesine hizmet ettiğini ve böylece Avrupa’nın enerji ihtiyacının karşılanmasına dönük bir adım olduğunu söylemek de mümkündür.
[1] “СМИ: Азербайджан является, прежде всего, стратегически важным партнером для Казахстана”, Report, https://report.az/ru/vneshnyaya-politika/smi-azerbajdzhan-yavlyaetsya-prezhde-vsego-strategicheski-vazhnym-partnerom-dlya-kazahstana/, (Erişim Tarihi: 31.08.2022).
[2] “Как Казахстан и Азербайджан формируют новый вектор сотрудничества”, Internet Portal SNG, https://e-cis.info/news/568/102742/, (Erişim Tarihi: 31.08.2022).
[3] “КТК приостановил эксплуатацию двух из трех нефтеналивных причалов”, Interfax, https://www.interfax.ru/business/857647, (Erişim Tarihi: 31.08.2022).
