İklim krizi ve yenilenebilir enerji, uzun süredir dünya gündeminin önemli bir parçası olmakla birlikte devletlerin gelecek projelerini ve yatırımlarını da şekillendirmektedir. Bu bağlamda Orta Asya ülkeleri de enerji sektörlerinde önemli değişiklikler uygulama yoluna gitmiştir. Sürdürülebilirlik, yeşil enerji ve doğal kaynaklar bu ülkelerde enerji sektörü gündeminin kritik bir parçasını oluşturmaya başlamıştır. Dış ülkelerden bu alanlarda Orta Asya’ya ciddi yatırımlar söz konusudur. Bu yatırımlar ve ülkelerin uygulamaya koydukları planlarla uzun vadede Orta Asya ülkelerinde enerji sektörünün daha sürdürülebilir ve çevre dostu olması mümkün görünmektedir. Dahası Orta Asya ülkelerinin komşu ülkeler ve Avrupa için önemli enerji kaynağı olduğu düşünülürse bu sektördeki dönüşüm sadece Orta Asya’da değil, diğer bölgelerde de çevre sorunları için çözüm olabilir.
Orta Asya’da enerji sektöründeki bu değişimde Özbekistan öne çıkan ülkelerden biridir. Özbekistan Enerji Bakanı Zhurabek Mirzamakhmudov, Özbekistan’ın 2030 yılına kadar ülkenin enerji tüketimi yapısındaki yenilenebilir enerji kaynaklarının payını %40’a çıkarmayı hedeflediğini belirtmiştir. Bu bağlamda yenilenebilir enerji, ülkenin büyüme stratejisinin bir parçası olarak artan elektrik talebini karşılamanın temelini oluşturacaktır.[i] Bu hedeflere paralel olarak Asya Kalkınma Bankası, Ağustos 2024 tarihinde Özbekistan hükümetinin finansal piyasalarını güçlendirme ve sürdürülebilir, piyasa odaklı bir enerji sektörü geliştirme girişimlerini desteklemek amacıyla toplam 400 milyon dolarlık iki krediyi onaylamıştır.[ii] Dahası Özbekistan, Orta Asya’nın İlk Bataryalı Güneş Enerjisi Santralini kurmayı planlamaktadır. Bu proje için de Asya Kalkınma Bankası ve Abu Dhabi Future Energy Company PJSC ile 46.5 milyon dolar değerinde kredi anlaşması imzalanmıştır.[iii]
Çin, Orta Asya ülkelerine farklı sektörlerde yaptığı yatırımlarla bölgeye olan ilgisini göstermektedir. Bu yatırımların içerisinde sürdürülebilir enerji de yer almaktadır. Eylül 2024 tarihinde Kazakistan-Çin Ticari ve Ekonomik İşbirliği Forumu gerçekleşmiştir. Forumda, Çin’in Kuşak ve Yol Girişimi’nin önemli bir unsuru olan Yeşil İpek Yolu girişimi tartışılmıştır. Bu girişim, sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmeyi ve küresel yeşil dönüşüm çabalarını desteklemeyi amaçlamaktadır. Ayrıca forumda Kazakistan Uluslararası Yeşil Teknolojiler ve Yatırım Projeleri Merkezi ile Çin-ŞİÖ Teknoloji Transfer Merkezi, yeşil teknolojilerde ortak projeler geliştirmek için bir Mutabakat Zaptı imzalamıştır.[iv]
Orta Asya’daki enerji sektörünün dönüşümü düşünüldüğünde, Çin’in bölgeye yönelik yatırımları, Yeşil İpek Yolu girişimi için stratejik adımlar olarak yorumlanabilir. Kazakistan’ın enerji sektöründeki işbirlikleri Çin’le sınırlı değildir. Kazakistan ve Birleşik Arap Emirlikleri Hükümetleri Arasında Rüzgar Enerjisi Santrali Projesinin Geliştirilmesi Üzerine Anlaşmanın Onaylanmasına Dair Kanun Tasarısı görüşülmeye başlanmıştır. Anlaşmanın amacı, iki ülke arasında yenilenebilir enerji kaynaklarının geliştirilmesi yoluyla küresel iklim değişikliğiyle mücadelede işbirliğini teşvik etmek ve Jambıl bölgesinde bir rüzgâr enerjisi santrali inşa etmektir.[v]
Bölgedeki bir diğer dikkat çeken aktör ise Kırgızistan’dır. Eylül 2024 tarihinde Kırgızistan Enerji Bakanı Taalaibek Ibrayev ve Japonya Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanı Ken Saito arasında yeşil enerji alanında ortak projelerin uygulanması için bir işbirliği mutabakat zaptı imzalanmıştır. Yeni ortaklığın amacı, Japonya ve Kırgızistan arasındaki enerji işbirliğini genişletmek ve enerji verimliliği, yenilenebilir enerji, hidrojen enerjisi, amonyak, karbon geri dönüşümü ve yüksek verimli elektrik üretimi gibi sektörleri geliştirmektir.[vi]
Türkmenistan’daki sürdürülebilir enerji projeleri de göze çarpmaktadır. Ülke, Balkan eyaletinde ülkenin ilk 10 MW hibrit rüzgâr-güneş enerji santralinin inşa etmekle birlikte 2022 yılında Birleşik Arap Emirlikleri ile ilk büyük ölçekli güneş enerjisi santralinin inşası için bir anlaşma imzalanmıştır. Dahası 2023 yılında bir enerji santrali inşa etmek üzere bir Türk şirketiyle sözleşme imzalanmıştır. Yakın bir tarihte ise Türkmenistan, enerji sektörünün dönüşümü için önemli bir adım atmış ve Avrupa Birliği ile “AB’nin Türkmenistan için Yeşil Gelişim: Politika Diyaloğu ve İklim Eylemi 2024-2028″ adlı projeyi uygulamaya koymuştur. Projenin amacı, Türkmenistan’da AB standartlarını kullanarak çevreye duyarlı sürdürülebilir kalkınmayı desteklemektir. Bu girişim, yenilenebilir enerji ve enerji verimliliğini teşvik etmek amacıyla metan ve sera gazı emisyonlarını azaltma gibi önlemleri hayata geçirecektir. [vii]
Avrupa Birliği’nin yenilenebilir enerji projeleri, Türkmenistan’la sınırlı değildir. Kasım 2022 tarihinde “Orta Asya’da Sürdürülebilir Enerji Bağlantısı (SECCA)” projesi hayata geçirilmiştir. Proje, sürdürülebilir enerji sistemine geçişte ulusal politikaları güçlendirmeyi ve bölgede yenilenebilir enerji ve enerji verimliliği konularında yatırım, kapasite ve farkındalığı artırmayı hedeflemektedir. Proje, 6,8 milyonluk bütçesiyle AB’nin Orta Asya Stratejisi kapsamında yürütülmektedir ve bölgenin ekonomik, teknik ve sosyal sebeplerle az kullanılan sürdürülebilir enerji kapasitesini artırma amacındadır. [viii]
Avrupa Birliği’nin Orta Asya’yla enerji sektöründeki işbirliğini güçlendirmeye ve bölgedeki enerji çeşitliliğini ve sürdürülebilirliğini artırmaya çalıştığı söylenebilir. SECCA projesinin Rusya-Ukrayna Savaşı’ndan 6 ay sonra uygulamaya konulması da Avrupa’nın Rusya’dan gelen enerji ithalatını azaltmak için uygulanan bir stratejinin parçası olabilir. Nitekim Orta Asya, Rusya karşısında Avrupa için önemli bir enerji kaynağıdır ve AB, gelecekte iklim kriziyle artacak olan enerji sorunun çözümünü Orta Asya’daki potansiyelin artırılmasında görüyor olabilir.
Avrupa, bölgedeki potansiyeli fark eden tek ülke değildir. Çin’in Orta Asya’yla işbirlikleri ve bölgedeki ülkelere yatırımları büyük rakamlara ulaşmış durumdadır. Orta Asya hem jeopolitik konumu hem de kaynakları sebebiyle Çin’in uzun vadedeki projelerinde kritik bir öneme sahiptir. Orta Asya’daki enerji sektörünün dönüşümü için yapılan yatırımlar, Çin’in büyüyen endüstrisi için gelecekte gerekli olan enerjiyi temin etmek için uzun vadeli yatırımlar olarak görülebilir.
Orta Asya ülkelerinin yenilenebilir enerji alanındaki atılımları ve yatırımlar, bölge için ciddi bir ekonomik kalkınma potansiyeli taşımaktadır. Bölgedeki yenilenebilir enerji kaynaklarının gelecekte tam potansiyelinde kullanılması, küresel ısınma ve artan dünya nüfusu sonrası enerji talebini karşılamak için kritik bir öneme sahip olabilir. Orta Asya’daki yenilenebilir enerjisi, Arap Yarımadası ve Kafkasya’nın petrol ve doğalgaz kaynakları dışında bir alternatif olma potansiyeli taşımaktadır.
Bölgedeki sürdürülebilir enerji reformları, Orta Asya’nın jeopolitik konumuyla düşünüldüğünde gelecekte bölgenin öneminin artacağının sinyallerini vermektedir. Ancak bölgeye dış ülkelerden yapılan yatırımların Orta Asya ülkelerindeki hükümetlerin bağımsızlığını etkileyip etkilemeyeceği de bir soru işaretidir. Asya ülkelerinin ekonomik büyümesi düşünüldüğünde Orta Asya’daki yenilenebilir enerji potansiyeli, gelecekte Asya ve Avrupa arasındaki bir başka rekabet unsuru olabilir.
Sonuç olarak Orta Asya ülkelerine yenilenebilir enerji sektörüne yapılan dış yatırımlar bölgenin bu alandaki potansiyelinin ciddiyetini gözler önüne sermektedir. Orta Asya’daki enerji sektörünün daha sürdürülebilir olmasına yönelik bu dönüşüm, başta Avrupa Birliği ve Çin olmak üzere diğer bölgeler için önem arz etmektedir. Orta Asya’daki bu dönüşüm sadece enerji ihtiyacını karşılamakla kalmamakta, aynı zamanda iklim kriziyle mücadelede de önemli bir rol oynamaktadır.
[i] Ismailov, V. (2024, September 27). “Uzbekistan plans to increase share of green energy to 40% by 2030 – The Times of Central Asia”, The Times of Central Asia, https://timesca.com/uzbekistan-plans-to-increase-share-of-green-energy-to-40-by-2030/, (Erişim Tarihi: 05.10.2024).
[ii] Jalolova, S. (2024, August 1), “ADB to provide $400 million to Uzbekistan for energy reform – The Times of Central Asia”, The Times of Central Asia, https://timesca.com/adb-to-provide-400-million-to-uzbekistan-for-energy-reform/, (Erişim Tarihi: 05.10.2024).
[iii] Times of Central Asia. (2024a, June 28). “Uzbekistan to Build Central Asia’s First Solar Plant with Battery Energy Storage System”, The Times of Central Asia, https://timesca.com/uzbekistan-to-build-central-asias-first-solar-plant-with-battery-energy-storage-system/, (Erişim Tarihi: 05.10.2024).
[iv] Kwan, S. (2024, September 17). “Kazakhstan and China move to green cooperation – The Times of Central Asia”, The Times of Central Asia, https://timesca.com/kazakhstan-and-china-move-to-green-cooperation/, (Erişim Tarihi: 05.10.2024).
[v] “Majilis to debate agreement between Kazakhstan and UAE on renewable energy. (2024, October 2)”. Kazinform, https://en.inform.kz/news/majilis-to-debate-agreement-between-kazakhstan-and-uae-on-renewable-energy-2b9470/, (Erişim Tarihi: 05.10.2024).
[vi] Kwan, S. (2024a, September 10). “Kyrgyzstan and Japan agree to cooperate in green energy – The Times of Central Asia”, The Times of Central Asia, https://timesca.com/kyrgyzstan-and-japan-agree-to-cooperate-in-green-energy/, (Erişim Tarihi: 05.10.2024).
[vii] Gill, D. (2024, September 17). “Turkmenistan and EU launch ambitious green development project for 2024-2028 – The Times of Central Asia”, The Times of Central Asia, https://timesca.com/turkmenistan-and-eu-launch-ambitious-green-development-project-for-2024-2028/, (Erişim Tarihi: 05.10.2024).
[viii] “European Union’s new project to boost sustainable energy in Central Asia. (n.d.)”, EEAS, https://www.eeas.europa.eu/delegations/kazakhstan/european-union%E2%80%99s-new-project-boost-sustainable-energy-central-asia_en?s=222, (Erişim Tarihi: 05.10.2024).
