Kadına yönelik şiddet, Orta Asya ülkelerinde henüz çözülmemiş önemli bir toplumsal sorun olmaya devam etmektedir. Bu bölgelerde en çok gelinler, ekonomik açıdan bağımlı kadınlar ve köyde yaşayanlar şiddet mağduru olmaktadır. Örneğin; Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan basınlarında 2024 yılının Ocak ayından itibaren kocaları tarafından öldürülen kadınlarla ilgili birçok haber yayınlanmıştır. Kırgızistan İçişleri Bakanlığı’nın kurum içi analitik raporlarına göre, içişleri organlarının elektronik Bilgi Kayıt Defteri’ne 2024 yılının 4 ayı için 4135 (15.3%) aile içi şiddet vakası kaydedilmiştir.[i]
Kazakistan’da ise 2023 yılının Kasım ayında eski Ekonomi Bakanı Kuandık Bişimbayev, 31 yaşındaki karısı Saltanat Nukenova’yı bir restoranda acımasızca dövmüş ve Saltanat aldığı ağır yaralardan dolayı vefat etmiştir. Bu olay hem ulusal hem de uluslararası basında büyük yankı uyandırmıştır.[ii]
Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan gibi ülkelerde kadınların güvenliğini sağlamaya yönelik yasalar geliştirilmiş ve geliştirilme aşamasındadır. 2023 yılının Temmuz ayında Kazakistan’da kadınlara ve kız çocuklarına yönelik cinsel şiddetin ortadan kaldırılmasına ilişkin Orta Asya İttifakı toplantısı düzenlenmiştir. Bu toplantı, Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler’in desteğiyle başlatılan 3 yıllık Işık Bölgesel Programı’nın bir parçası olup Orta Asya ve Afganistan’daki kadınlara ve kız çocuklarına yönelik her türlü şiddet ve zararlı uygulamaları sona erdirmeyi amaçlamaktadır.[iii]
2024 yılının Nisan ayında Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım Cömert Tokayev, kadınlara ve çocuklara yönelik şiddete, özellikle aile içi şiddete karşı koruma hakkını güçlendirmeyi amaçlayan yeni bir yasa imzalamıştır. Daha çok “aile içi şiddet yasası” olarak bilinen yeni düzenleme, Kazakistan Ceza Kanunu, “Aile İçi Şiddetin Önlenmesi Yasası”, “Evlilik ve Aile Kanunu” ve diğer yasalarda değişiklikler ve eklemeler içermektedir. Bu yasa, kadınların haklarını güvence altına almak ve güvenliklerini artırmak adına önemli adımlar atmış olsa da İnsan Hakları İzleme Örgütü (İHİÖ) tarafından bazı eksiklikler nedeniyle eleştirilmiştir. Örgüt, özellikle aile içi şiddetin ayrı bir suç kategorisi olarak tanımlanmış olmamasının, yasanın etkisini azaltacağını ve bu nedenle şiddete karşı mücadelenin etkili olamayacağını vurgulamıştır.[iv]
Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev, 2024 Dünya Kadınlar Günü’ne yönelik düzenlenen törende, Özbek kadınların toplumsal sorunlarına çözümler getirileceğine değinmiştir. Mirziyoyev, konuşmasında şu ifadeleri kullanmıştır:[v]
“Özbekistan-2030 Stratejisi’ne göre; kadınların siyasi, sosyal, ekonomik faaliyetlerini artırmak, anneliği ve çocukluğu korumak, cinsiyet eşitliğini sağlamak, kadınların hak ve çıkarlarını güvence altına almak için büyük ölçekli önlemler alınmaktadır. Bu amaçla, her şeyden önce ulusal mevzuat iyileştiriliyor. Kadınlar için daha da geniş fırsatlar açılıyor. Bir örnek verecek olursam: Seçim Kanunumuzda, kadın sayısının milletvekili adaylarının en az yüzde 40’ını veya her 5 adaydan en az 2’sini oluşturması gerektiği belirtiliyor.”
Bu yasalar, çoğunlukla aile değerlerini korumayı ve aile birliğini sürdürmeye odaklanırken, kadına yönelik şiddeti önlemek ve kadın haklarını savunmak konusunda yetersiz kalmaktadır. Uzmanlar ve aktivistler, yasaların şiddet mağdurlarını korumaktan ziyade aile bütünlüğünü korumaya öncelik verdiğini, bu nedenle aile içi şiddeti önlemede etkisiz olduğunu savunmaktadır.
Kadına yönelik şiddetin farklı biçimlerinden biri olan ekonomik şiddet de göz ardı edilmemesi gereken önemli bir konudur. Ekonomik şiddet, genellikle fark edilmeyen ya da düzenlemeye tabi tutulmayan bir şiddet türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Kadınların krediye erişimini, istihdam olanaklarını, sosyal koruma haklarını ve mülkiyet edinme haklarını kısıtlayan yasal çerçeveler, ekonomik şiddetin yaygın bir biçimi olarak değerlendirilebilir.
Sonuç olarak Orta Asya’da kadına yönelik şiddeti önlemek ve kadın haklarını savunmak adına daha kapsamlı ve etkin hukuki düzenlemelere ihtiyaç duyulmaktadır. Mevcut yasaların, kadının bireysel hak ve özgürlüklerini merkeze alan ve şiddeti önleyici tedbirleri güçlendiren bir yaklaşımla yeniden ele alınması oldukça önemlidir. Ayrıca toplumda kadına yönelik şiddet konusunda farkındalık oluşturacak eğitim programları ve mağdurlara yönelik destek mekanizmalarının geliştirilmesi tavsiye edilebilir. Ancak bu şekilde Orta Asya ülkelerinde kadına yönelik şiddetle etkin bir şekilde mücadele edilebilir ve kadınların hakları daha güvenli bir zeminde korunabilir.
[i] “Информация по семейному насилию за 4 месяца 2024 года”, Служба общественной безопасности МВД Кыргызской Республики, https://mvd.gov.kg/rus/domesticViolence/reports/34, (Erişim Tarihi: 05.09.2024).
[ii] “Экс-министр экономики Казахстана Бишимбаев приговорен к 24 годам за убийство жены”, Би-би-си, https://www.bbc.com/russian/articles/c51n6r9w1d5o, (Erişim Tarihi: 05.09.2024).
[iii] “Центральная Азия договорилась бороться с насилием в отношении женщин вместе”, Asia-Plus, https://www.asiaplustj.info/news/tajikistan/society/20230705/tsentralnaya-aziya-dogovorilas-borotsya-s-nasiliem-v-otnoshenii-zhentshin-vmeste, (Erişim Tarihi: 05.09.2024).
[iv] “Казахстан: новый закон улучшен, но не доработан”, Human Rights Watch, https://www.hrw.org/ru/news/2024/04/30/kazakhstan-new-law-protect-women-improved-incomplete, (Erişim Tarihi: 05.09.2024).
[v] “В Новом Узбекистане обеспечение достойной жизни народа, прежде всего женщин, и впредь будет нашей важнейшей задачей”, Президент Республики Узбекистан, https://president.uz/ru/lists/view/7076, (Erişim Tarihi: 05.09.2024).
