Orta Asya bölgesinin iki önemli devleti olan Kazakistan ve Özbekistan, ikili ortaklıkların yanı sıra her düzeyde bölgesel istikrara hizmet eden güçlü ve uyumlu ilişkiler kurmaktadır. Bu bağlamda Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Şevket Mirziyoyev’in 6 Aralık 2021 tarihinde Kazakistan Cumhurbaşkanı Sayın Kasım-Cömert Tokayev’in daveti üzerine Nur-Sultan kentine yaptığı resmi ziyaret, ilişkilerin yeni bir seviyeye ulaştığını göstermektedir.
Bu kapsamda liderler arasında yapılan görüşmelerin ardından imzalanan “Kazakistan Cumhuriyeti ile Özbekistan Cumhuriyeti arasında Müttefik İlişkiler Bildirgesi” taraflar arasındaki münasebetlere yeni bir statü kazandırmıştır. Böylece Devletlerarası Yüksek Konsey, Parlamentolar Arası İşbirliği Konseyi ve Dışişleri Bakanları Konseyi’nin oluşturulmasına karar verilmiştir.[1]
Ayrıca görüşmeler sırasında iki ülke liderleri ekonomi, enerji, ulaştırma, iletişim, bilim ve uzay araştırmaları, savunma, acil durum önleme ve yargı sistemi alanlarında hükümetler arası anlaşma paketleri imzalamışlardır. Dahası iki ülke arasındaki ticaret hacminin 10 milyar dolara çıkarılmasının hedeflendiği de açıklanmıştır. Buna ek olarak iki ülke, vatandaşları için uygun koşullar yaratmak amacıyla başkentler ve büyük şehirler arasında ek seferler düzenlenmesi ve yeni demiryolu güzergahlarının oluşturulması gibi konularda adımlar atılacağını duyurmuştur.[2]
Nur-Sultan-Taşkent hattında gelişen işbirliğinin bir başka örneği de tekstil, otomotiv, madencilik ve inşaat sektörlerindeki ortak projelerdir. Bu kapsamda 4 Aralık 2021 tarihinde Nur-Sultan’da Özbek-Kazak İş Forumu ve Özbek-Kazak İş Konseyi’nin 4. toplantısı yapılmıştır. Bahse konu olan toplantıların ardından da toplam 5,9 milyar dolarlık ticaret sözleşmeleri ve ikili anlaşmalar imzalanmıştır.[3]
Cumhurbaşkanlarının toplantısı sırasında ticari ve ekonomik ilişkileri özetleyen Sayın Mirziyoyev, Özbekistan ve Kazakistan’ın doğal ortaklar olduğunu ve ekonomilerinin rekabet etmediğini, birbirini tamamladığını ifade etmiştir.[4] Bahsi geçen gelişmeler ve Sayın Mirziyoyev’in söz konusu açıklaması, iki ülke arasındaki bölgesel liderlik rekabetine ilişkin söylentileri tamamen çürütmektedir. Ayrıca bu noktada rekabetten çok yerel ve bölgesel ekonomileri geliştirme ihtiyacına dikkat çekilmelidir. Bu anlamda yeni C5+ formatlarının ortaya çıkması ve bölge içi ekonomik bağların etkinleştirilmesi bölgesel entegrasyonun güçlenmesinin doğal bir sonucudur. Nur-Sultan ve Taşkent’in dinamik olarak gelişen ekonomileri ve birlikte bölgenin gayri safi yurt içi hasılasının (GSYİH) yaklaşık %80’ini oluşturmaları, dış finans kuruluşlarını bölgeye çekme potansiyelini arttırarak tüm bölgesel ekonomik büyümeyi teşvik etmektedir.
Bununla birlikte Kazakistan-Özbekistan ilişkilerini pekiştirme çabaları sadece iktisadi beklentilerle sınırlı kalmamaktadır. Söz konusu işbirliğinin Orta Asya’daki siyasi durum üzerinde de önemli iki etkisi bulunmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
- Nur-Sultan-Taşkent hattındaki stratejik ortaklığın derinleşmesi nedeniyle bölgede kendi sorunlarını bağımsız olarak çözme yeteneğine duyulan istek ve güvenin artmasıyla ifade edilen tamamen yeni bir siyasi atmosfer oluşmuştur. Böylece ortak çabalar sonucunda Orta Asya ülkeleri bölgesel işbirliği konularını görüşmek üzere istişare toplantıları için üç kez bir araya gelmiştir. Kırgızistan-Tacikistan sınırında ateşkesin sağlanması da bu ortak çabaların en önemli örneğidir.
- Kazakistan ve Özbekistan arasındaki etkileşimi geliştirme girişimi, geleneksel olarak Orta Asya’nın bölgede küresel siyasi ve ekonomik güvenliği sağlamadaki rolünü güçlendirmeye dayanmaktadır. Aslında mevcut aşamada Orta Asya, kendisi için önemli bir sorunu sürekli olarak çözmek zorunda kalmaktadır. Bu nedenle bir yandan uluslararası istikrarın merkezi ve küresel ekonominin ayrılmaz bir parçası olarak zikredilen devletlerin kendi konumlarını güçlendirmeye devam etmesi; diğer yandan da Orta Asya’da güvenliksizlik yaratacak faktörlerin etkisinin en aza indirilmesi gerekmektedir.
Sonuç olarak, Özbekistan Cumhurbaşkanı Sayın Mirziyoyev’in 2021 yılının Ekim ayında yeniden seçilmesinin ardından ilk yırtdışı ziyaretini Kazakistan’a yapması, iki ülkenin ekonomik gelişim, siyasi istikrar ve güvenliği sağlama konusundaki niyetlerinin ciddiyetini ortaya koymaktadır.Bu kapsamda Kazakistan ve Özbekistan’ın, yakın işbirliği içerisinde bölgesel ekonomik sürecin lokomotifi ve bölgesel güvenlik ve istikrarın garantörü haline gelebileceği açıktır.
[1]“Главные темы переговоров делегаций Узбекистана и Казахстана”, Sputnik Uzbekistan, https://uz.sputniknews.ru/20211206/glavnye-temy-peregovorov-delegatsiy-uzbekistana-i-kazaxstana-foto-21669266.html, (Erişim Tarihi: 08.12.2021).
[2] “Шавкат Мирзиёев возвратился в Ташкент, завершив государственный визит в Казахстан”, SNG Today, https://sng.today/tashkent/20286-zavershilsja-gosudarstvennyj-vizit-prezidenta-uzbekistana-v-kazahstan.html, (Erişim Tarihi: 08.12.2021).
[3] “В Нур-Cултане состоялись Узбекско-Казахстанский бизнес-форум и 4-е заседание Узбекско-Казахстанского делового совета”, Özbekistan Cumhuriyeti Yatırım ve Dış Ticaret Bakanlığı, https://mift.uz/ru/news/the-uzbek-kazakh-business-forum-and-the-4th-meeting-of-the-uzbek-kazakh-business-council-were-held-in-nursultan, (Erişim Tarihi: 08.12.2021).
[4] “«Наши экономики не конкурируют, а дополняют друг друга». Шавкат Мирзиёев и Касым-Жомарт Токаев провели переговоры”, Uzreport, https://uzreport.news/politics/nashi-ekonomiki-ne-konkuriruyut-a-dopolnyayut-drug-druga-shavkat-mirziyoev-i-kasim-jomart-, (Erişim Tarihi: 08.12.2021).
