21 Şubat 2022 tarihinde Rusya, Ukrayna’nın güneydoğusundaki ayrılıkçı yapılar olan Luhansk ve Donetsk Halk Cumhuriyetlerinin bağımsızlığını resmen tanımıştır. 24 Şubat 2022 tarihinde de ülke, sabahın erken saatlerinde Ukrayna’ya karşı “özel bir askeri operasyon” başlattığı açıklamıştır. Bu gelişmelerden sonra kriz daha da tırmanmıştır. Bahsi geçen eylemlere yanıt olarak Batılı ülkeler, Rusya’ya karşı yeni yaptırımlar uygulayacaklarını duyurmuştur. Gerginliğin arttığı bu süreçte birçok ülke, yaptırım uygulayan devletler kervanına katılırken; Orta Asya Türk Cumhuriyetleri çatışmaların barışçıl bir şekilde çözülmesinden yana olduklarını dile getirmiştir. Bununla birlikte söz konusu ülkelerden henüz herhangi bir tarafı destekleyen görüş gelmemiştir. Bu bağlamda söz konusu devletlerin hem Rusya hem de Ukrayna’yla ortak tarihi geçmişe dayanan yakın bağlarının bulunduğu vurgulanmalıdır. Bu nedenle bahse konu olan devletler, sorunun diplomatik yollarla çözülmesinden yanadır.
Arabuluculuk sürecine ilişkin ilk somut çağrı Kazakistan’dan gelmiştir. Zira Kazakistan, Ukrayna ile Rusya arasındaki krizin çözülebilmesi için kendi topraklarında her türlü müzakerenin yapılabileceğini ve tarafların uygun görmesi halinde böylesi bir sürece ev sahipliği yapmaya hazır olduklarını ifade etmiştir.
Konuyla ilgili olarak Kazakistan Dışişleri Bakanı Sayın Muhtar Tileuberdi, Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Konseyi toplantısında yaptığı açıklamada şunları söylemiştir:[1]
“Hem Rus hem de Ukrayna halklarının bizim için kardeş halklar olduğu açıktır. Bu yüzden elbette endişeliyiz. Bizler, aracılık hizmetlerinin kullanılması için mümkün olan her türlü yardımı sağlamaya hazırız.”
Bu bağlamda Kazakistan’ın uluslararası topluma ve ihtilafın taraflarına, krizin diplomatik yollarla çözülmesi hususunda çağrıda bulunduğu söylenebilir.
Kazakistan’ın meseleye olan yaklaşımı, barışçıl söylemlerinin yanı sıra devletlerin bağımsızlıkları egemenlikleri ve toprak bütünlükleri noktasındaki hassasiyetini koruduğunu gözler önüne sermiştir. Çünkü Kazakistan Dışişleri Bakanlığı, arabuluculuk çağrısından önce de Donetsk ve Luhansk’taki ayrılıkçı yapıların tanınması gibi bir gündemlerinin bulunmadığını dile getirmiştir. Bunun en önemli yansıması da Ukrayna’daki duruma Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) askerlerinin barış gücü olarak müdahale etmesi konusunda Sayın Tileuberdi’nin yaptığı şu açıklamadır:[2]
“KGAÖ tüzüğünün askeri veya barış gücü kullanımını kesinlikle kısıtladığını biliyorsunuz. Bunlar, sadece KGAÖ alanında uygulanabilir. Geçtiğimiz günlerde KGAÖ Genel Sekreteri, Donetsk ve Luhansk’a olası bir barış gücü birliğinin yönlendirilmesi konusuna değindi. Dediği gibi, bu durum varsayımsal bir sorudur. Yani pratik olarak imkânsız olduğu anlamına gelir. Olası bir yönlendirme için Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin (KGAÖ) bir kararına ve ilgili görevine ihtiyaç duyulmaktadır.”
Ukrayna ile Rusya arasındaki savaş hakkında Taşkent de benzer görüşleri dile getirmektedir. Nitekim. Özbekistan Cumhurbaşkanlığı Basın Sekreteri Sayın Şerzod Asadov’a göre, tüm anlaşmazlıkların yalnızca uluslararası hukuk temelinde çözülmesi gerekmektedir. Taşkent yönetimi de bunu savunmaktadır. Özbekistan’ın geleneksel olarak hem Rusya hem de Ukrayna’yla dostane ilişkileri olduğunu da sözlerine ekleyen Sayın Asadov, “Bölgemizde barış, istikrar ve sürdürülebilir kalkınma sağlamakla ilgileniyoruz. Tüm anlaşmazlıklar uluslararası hukuk çerçevesinde çözülmelidir.”[3] yorumunu yapmıştır.
Tarafsızlığını dış politikasıyla başarıyla birleştiren Türkmenistan ise bölge ülkeleri ve dünya devletleriyle barışçıl, dostane ve karşılıklı yarar sağlayan ilişkilerin geliştirilmesinden yanadır. Bu nedenle Sayın Gurbangulı Berdimuhamedov’un liderliğindeki Aşkabat yönetimi de çatışmanın uluslararası hukuka uygun olarak barışçıl yolla çözülmesini savunmaktadır.
Sonuç olarak Orta Asya’daki Türk devletlerinin barışçıl ve diplomatik çözümden yana oldukları ifade edilebilir. Aynı zamanda söz konusu yaklaşım, bölge devletlerinin çok vektörlü-yönlü dış politika anlayışlarını da yansıtmaktadır. Bölge halklarının savaşın her iki tarafıyla da tarihi ve kültürel bağlarının bulunduğu düşünüldüğünde, bölge başkentlerinin yaklaşımının tutarlı ve sağduyulu olduğu öne sürülebilir.
[1] “Тлеуберди заявил, что Казахстан готов предоставить площадку для переговоров России и Украины”, Inform, https://informburo.kz/novosti/chernovik-kazahstan-gotov-predostavit-ploshadku-dlya-peregovorov-rossii-i-ukrainy, (Erişim Tarihi: 02.03.2022).
[2] “Казахстан не может отправить миротворцев в Украину в рамках ОДКБ – Тлеуберди”, Zakon, https://www.zakon.kz/6007577-kazakhstan-ne-mozhet-otpravit-mirotvortsev-v-ukrainu-v-ramkakh-odkb-tleuberdi.html, (Erişim Tarihi: 01.03.2022).
[3] “«Узбекистан занимает взвешенную, нейтральную позицию» — пресс-секретарь президента”, Gazeta Ru, https://www.gazeta.uz/ru/2022/02/26/statement/, (Erişim Tarihi: 03.02.2022).
