Son dönemde Orta Asya ile Kafkasya arasındaki bağların güçlendiği görülmektedir. Özellikle de Rusya-Ukrayna Savaşı’yla beraber Kuzey Koridoru’nun istikrarsızlaşması, Çin de dahil olmak üzere Avrasya ülkelerini yeni güzergahlar aramaya itmiştir. Bu noktada Orta Hat’tın bulunduğu Hazar Denizi’nin doğusu ile batısındaki ülkeler arasındaki yakınlaşma süreci hızlanmıştır. Bunda İkinci Karabağ Savaşı’nda önemli bir zafer kazanarak Kafkasya’ya barış getiren Azerbaycan’ın Zengezur Koridoru’nun açılmasına dair gösterdiği iradenin de etkili olduğu söylenebilir. Çünkü coğrafi açıdan parçalanmaktan kurtulan Türk Dünyası ülkeleri arasındaki işbirliğinin ve entegrasyonun engellenme olasılığı, İkinci Karabağ Savaşı’ndan sonra ortadan kalkmıştır.
Bilindiği gibi, 2021 yılının Şubat ayında Azerbaycan ile Türkmenistan arasında anlaşma imzalanmış ve devletler, Hazar Denizi’ndeki tartışmalı bölgeler konusunda uzlaşmıştır. Daha sonra ise Azerbaycan ile Kazakistan arasındaki ilişkilerde çeşitli gelişmeler yaşanmıştır. Türkmenistan ve Kazakistan’ın hem enerji kaynaklarını Batı Dünyası’na aktarmak hem de Çin’in Avrupa’ya ulaşma sürecindeki jeopolitik önlemlerini arttırmak için böyle bir adımı attığı söylenebilir. Diğer yandan bu üç devletin Türk Devletleri Teşkilatı üyesi olması da söz konusu yakınlaşmaya dinamizm ve hız kazandırmıştır.
Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan arasındaki ilişkilerin güçlenmesi, Doğu ile Batı arasında Orta Hat’tın önemini ve kullanılma potansiyelini arttırmıştır. Bu süreçte Bakü’nün Taşkent’le olan ilişkilerini güçlendirdiği görülmektedir. 21-22 Haziran 2022 tarihlerinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev’in Özbekistan’ı ziyaretinde devletler arasında 19 anlaşma imzalanmıştır.
Anlaşmaların temel içeriği, stratejik ortaklığın derinleştirilmesi ve kapsamlı işbirliğinin genişletilmesi üzerinedir. Savunma, dış politika, ticaret, ekonomi, yatırım, sanayi, petrol, doğalgaz, kimya, tekstil, inşaat, gıda ve tarım gibi alanlarda uzlaşıya varılmıştır. İkili ticari ilişkileri arttırma konusunda ortak bir irade açıklayan ülke yönetimleri arasında ulaştırma koridorlarının geliştirilmesi ve taşımacılık tarifelerinin iyileştirilmesi konuları da ele alınmış ve Özbekistan’ın Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu’nu kullanması üzerine anlaşılmaya varılmıştır.[1]
2019 yılında ülkeler arasındaki ticaret hacmi, 81 milyon dolar iken; 2020 senesinde 82,3 milyon dolar olarak kayda geçmiştir. Ayrıca artan ikili ilişkilere paralel olarak ticaret hacmi %16 artmış ve 111,9 milyon dolara yükselmiştir.[2] 2022 yılında ve sonrasında bu rakamın artış trendini sürdürmesi beklenmektedir.
Daha sonra da Türkiye, Özbekistan ve Azerbaycan’ın Dışişleri, Ticaret ve Ulaştırma Bakanları, Orta Hat’tın merkezde olduğu bir diyalog toplantısı gerçekleştirmiştir. 2 Ağustos 2022 tarihinde düzenlenen toplantı sonucunda Özbekistan’ın Azerbaycan’la olan ilişkilerini yeni bir seviyeye çıkaran Taşkent Deklarasyonu imzalanmıştır.[3]
Son olarak iki ülke arasındaki önemli bir gelişme de enerji alanındaki işbirliği üzerinden olmuştur. 29 Ağustos 2022 tarihinde Enerji Bakanlıkları arasında 2023 yılının sonuna kadar hedefleri ve planları belirlenecek bir yol haritası üzerine anlaşma sağlanmıştır. Bu anlaşmaya göre; yenilenebilir enerji, petrol, doğalgaz ve petrokimya alanlarında ortak projeler yürütülecektir. Ayrıca taraflar, JSC Özbekneftegaz ve SOCAR’ın hidrokarbon kaynaklarının aranması ve üretimine yönelik ortak projeler geliştirmesi ve tecrübe paylaşımında bulunması, karşılıklı yatırımların teşvik edilmesi ve özelleştirmeler gibi konularda uzlaştıkları bilinmektedir. Buna ek olarak Karabağ merkezli projelerde de işbirliği yapılacağı iddia edilmektedir. Bu noktada ise en güçlü olasılık, Özbekistan’ın Batı’ya açılma konusunda Zengezur Koridoru’nu kullanma ihtimalidir.[4]
Özbekistan; önemli yeraltı kaynaklarının bulunması, Orta Asya’daki en kalabalık nüfusa sahip olması, ekonomik açıdan liberalleşme adımları atması ve bulunduğu jeopolitik konumu nedeniyle Avrasya’nın kalbinde parlayan bir yıldız konumundadır. Azerbaycan ise Hazar Denizi üzerinden Asya’nın Avrupa’ya açılan en önemli kapısıdır. İki devlet arasında güçlendirilen ilişkilerin “kazan-kazan” yaklaşımıyla hareket edilerek daha ileri bir seviyeye taşınacağı aşikardır. Bununla birlikte Bakü-Taşkent yakınlaşması, Orta Hat’tın da stratejik önemini arttıracaktır. Zira herhangi bir denize çıkışı olmayan Orta Asya devletleri için Azerbaycan önemli bir liman olacaklardır.
Sonuç olarak Azerbaycan ile Özbekistan arasında gelişen ilişkilerin iki boyutlu kazanımlar sağlayacağı açıktır. Öncelikle devletler, yeni ekonomik kazançlar ve güçlü bağlar elde edecektir. Özellikle de Özbekistan, en kısa ve en az maliyetli güzergahtan Batı’ya ulaşabilecektir. Azerbaycan ise bulunduğu konumu bir kazanıma dönüştürecektir. İkinci olarak Orta Hat’tın tam potansiyelinin ortaya çıkması ve kullanılması sağlanacaktır. Bu ise Kafkasya, Orta Asya bağlamında bölgenin güçlenmesi demektir. Aynı zamanda bu durum, Çin’den Avrupa’ya ulaşımı kolaylaştırırken; Avrasya’da da sürdürülebilir kalkınmaya hız kazandıracaktır.
[1] “Özbekistan ve Azerbaycan Stratejik Ortaklığı Derinleştirecek”, TRT Avaz, https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/ozbekistan-ve-azerbaycan-stratejik-ortakligi-derinlestirecek/62b1f86601a30a2d402c478b, (Erişim Tarihi: 06.09.2022).
[2] Ilham Karimli, “Azerbaijan, Uzbekistan Set New Priorities for Expanding Cooperation”, Caspian News, https://caspiannews.com/news-detail/azerbaijan-uzbekistan-set-new-priorities-for-expanding-cooperation-2022-6-23-39/, (Erişim Tarihi: 06.09.2022).
[3] “Sayın Bakanımızın Türkiye-Özbekistan-Azerbaycan Üçlü Dışişleri, Ticaret ve Ulaştırma Bakanları Toplantısına Katılmak Üzere Özbekistan’ı Ziyareti, 2 Ağustos 2022”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, https://www.mfa.gov.tr/sayin-bakanimizin–ozbekistan-i-ziyareti–2-agustos-2022.tr.mfa, (Erişim Tarihi: 06.09.2022).
[4] Joanna Lillis, “Uzbekistan, Azerbaijan Agree Energy Cooperation as Ukraine War Fosters Closer Turkic Ties”, Eurasianet, https://eurasianet.org/uzbekistan-azerbaijan-agree-energy-cooperation-as-ukraine-war-fosters-closer-turkic-ties, (Erişim Tarihi: 06.09.2022).
