28-30 Haziran 2022 tarihlerinde Madrid’de icra edilen Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO) Zirvesi’nde üye ülkelerin Devlet ve Hükümet Başkanları, yeni Stratejik Konsept’in[1] kabulünün yanı sıra organizasyonun geleceğine yönelik diğer önemli konularda da kararlar almıştır. Bu kararlardan biri de zirve bildirisinin[2] 9. maddesinde yer alan “Yeni Kuvvet Modeli”dir.[3] 2002 yılındaki Prag Zirvesi’nde kabul edilerek 2003 senesinde yürürlüğe giren ve yüksek hazırlık düzeyindeki kuvvetleri ortak bir rotasyon planıyla birbirine bağlamayı hedefleyen NATO Mukabele Kuvveti’nin (NMK) yerini alacak olan Yeni Kuvvet Modeli’nin hayata geçirmesi için hedef tarih olarak 2023 yılı belirlenmiştir.
Mevcut NMK, kriz yönetiminden toplu savunmaya kadar her türlü güvenlik sorununa çok kısa sürede tepki verebilecek çok uluslu bir müşterek kuvvetten oluşmaktadır. NMK’nın yapısı, 2014 Galler Zirvesi’nde alınan kararla güvenlik ortamındaki değişikliklere daha süratli müdahale edebilecek şekilde revize edilerek Çok Yüksek Hazırlıklı Müşterek Görev Gücü’yle (VJTF) güçlendirilmiştir.
İttifakın ihtiyaç duyduğu her yerde hızla konuşlandırabileceği kara, deniz, hava ve özel kuvvetler bileşenlerinden oluşan, 15 günlük hazırlık süresiyle yaklaşık 40 bin askerden oluşan NMK, Rusya-Ukrayna Savaşı sonrasında caydırıcılık ve savunma rolü için ilk kez aktive edilerek VJTF unsurları, NATO’nun doğu kanadında belirlenen bölgelerde konuşlandırılmıştır. Sadece krizlere karşılık vermede değil; afetlerde de görevlendirilebilecek NMK unsurları, daha önce 2021 yılının Ağustos ayında NATO güçlerinin Afganistan’dan çekilmesinin ardından NATO’yla çalışan Afganistanlılar ve ailelerinin tahliyesini desteklemek için aktif hale getirilmişti.
Yeni NATO Kuvvet Modeli’nin, yerini alması öngörülen NMK’dan çok daha büyük ölçekte ve daha yüksek hazırlık seviyesinde müdahale imkânı sağlaması öngörülmektedir. İttifakın savunması için önceden belirlenmiş planlarla ilgili görevlendirilecek kara, deniz, hava ve siber alanlardaki yüksek hazırlıklı kuvvetlerden oluşacak Yeni NATO Kuvvet Modeli’yle daha büyük bir yetenek havuzunun oluşturulması hedeflenmektedir. NATO’nun herhangi bir beklenmedik duruma çok kısa sürede yanıt vermesini ve müttefiklerin NATO’ya daha fazla kuvvet tahsis etmelerini sağlayacak olan plana göre, ilk aşamada 10 günlük süreçte 100.000’in üzerinde, ikinci aşamada 10-30 günlük süreçte yaklaşık 200.000 ve üçüncü aşamada 30-180 günlük süreçte en az 500.000 kişilik bir kuvvetin oluşturulması planlanmıştır.[4]
Halen ittifak üyesi ülke teklifleriyle geliştirilme aşamasında olan NATO’nun Yeni Kuvvet Modeli’yle ilgili son durum hakkında 2023 yılının Ocak ayındaki Askeri Komite Toplantısı sonrasında düzenlenen basın toplantısında sorulan soruya Avrupa Müttefik Kuvvetleri Yüksek Komutanı (SACEUR) General Christopher Cavoli, “ittifaktaki 30 üye görüşlerinin titiz bir askeri mantık içerisinde incelendikten sonra belirlenecek kuvvet modeline üye ülkelerin karar vereceği” şeklinde politik bir cevap vermiştir. Ayrıca Cavoli, NATO kuvvetlerinin karşısında konuşlandırılacağı tehdidin büyüklüğünü belirlemenin ve bir planın gerçekleştirilmesi için hangi yeteneğe ne ölçüde ihtiyaç duyulduğunun belirlenmesinin önemini vurgulamıştır.
Avrupa kıtasındaki bir gerginlik durumunda reaksiyon için Atlantik’in ötesinden gelecek takviye kuvvetleri beklemek yerine Avrupa’da bulunan kuvvetlerle bunun yapılması gerektiği fikrinden yola çıkarak hazırlandığı düşünülen modelin çekirdeğinin Avrupalı ittifak üyelerinden oluşturulacağı düşünülmektedir.[5]
Bu kapsamda konunun, 21 Mart 2022 tarihinde Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başlamasından bir ay sonra AB Konseyi tarafından onaylanarak yürürlüğe giren ve AB’nin savunma ve güvenlik alandaki stratejik özerkliğini hedefleyen Stratejik Pusula’yla[6] birlikte ele alınması gerektiği değerlendirilmektedir. Örneğin Stratejik Pusula’da yapılacak tatbikatlarla hazırlıklarını tamamlayarak 2025 senesine kadar tamamen operasyonel hale gelmesi öngörülen ve bir bakıma NATO’daki VJTF’e karşılık gelen 5000 kişilik Hızlı İntikal Kapasitesinin hem sayı hem de nitelik olarak Yeni Kuvvet Modeli ihtiyaçlarına uygun hale getirilip gerekli komuta-kontrol düzenlemesi yapıldıktan sonra Yeni Kuvvet Modeli’ne entegrasyonu bir alternatif olarak değerlendirilebilir.
AB’nin savunma alanında NATO’ya alternatif değil; tamamlayıcı şekilde görüldüğü vurgusunun sıklıkla yapıldığı Stratejik Pusula’nın işlevselleştirilmesini sağlayacağı düşünülen NATO’nun Yeni Kuvvet Modeli’yle Baltık ülkeleri, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya’daki önceden konuşlandırılmış muharebe gruplarına ilave olarak bazı 1. ve 2. aşama kuvvetlerin NATO’nun doğu kanadında dönüşümlü olarak önceden konuşlandırılabileceği düşünülmektedir.[7] Bu da bir anlamda NATO’nun yeni Stratejik Konsepti’nin 21. maddesinde belirtilen “savaşa hazır unsurlarla kara, deniz ve havada sağlanacağı belirtilen caydırıcılık” prensibinin hayata geçirilerek ittifakın ortaya çıkacak her türlü ihtimaliyet karşısında çok kısa sürede karşılık verebilmesi anlamına gelmektedir. Dolayısıyla teçhizatın önceden yerleştirilmesi ve muharebe kuvvetlerinin stratejik görevlendirilmesiyle desteklenen büyük ve kalıcı askerî varlık, yeni NATO Kuvvet Modeli’nin bir parçası olarak ön plana çıkmaktadır.
NATO Parlamenterler Asamblesi’nin (NATO-PA) yeni Stratejik Konsept’in ittifakın öngörülebilir gelecekteki stratejisi üzerindeki etkilerini değerlendirdiği ve Madrid Zirvesi’nin stratejik kararlarını uygulamaya yönelik fikirler sunduğu raporda,[8] Yeni Kuvvet Modeli’yle ilgili ifadeler de yer almaktadır. Bu ifadelerde özetle, tüm Avrupalı müttefiklerin yeni Kuvvet Modeli için yeterli kaynakların tahsis edilmesini sağlaması gerektiği ve modelin uygulamaya konulmasıyla ittifakın her yönden ve her alandan (multidomain- kara-hava-deniz-siber-uzay)[9] gelen tehditlere karşılık verme yeteneğini önemli ölçüde arttıracağı ifade edilmektedir.
Raporda yer alan tekliflerden “yeterli kaynak tahsisi” ile ilgili bir parantez açmak gerekirse, NATO üyesi ülkelerin uymayı taahhüt ettiği milli bütçeden savunmaya ayrılan paya ilişkin %2’lik oranın altında kalan[10] ülkelerin eyleme geçerek Almanya örneğinde olduğu gibi konuyla ilgili aksiyon almaları gerekecektir.
Anlaşılacağı üzere, NATO’nun Yeni Kuvvet Modeli’nin mevcut NMK’dan hem ölçek hem hazırlık süreleri hem de kullanılacak unsurlar (siber gibi) noktasında farklılıklar içerdiği, model üzerinde anlaşma konusunda bilhassa her iki örgüte de üye olan ülkelerin duplikasyon endişesiyle aşırı titiz davranabileceği ve modele son şeklini vermek için hedeflenen 2023 yılına yetişmeyebileceği değerlendirilmektedir. Konunun, 11-12 Temmuz 2023 tarihinde Litvanya’nın başkenti Vilnius’ta yapılacak NATO Zirvesi’nde Finlandiya ve İsveç’in üyelik konusu gibi gündemde yer alacak önemli konular arasında olacağı değerlendirilmektedir.
Tüm bu hedeflere rağmen Yeni Kuvvet Modeli’nde öngörülen sayılar fazla iddialı görülmektedir. Finlandiya ve İsveç’in üyeliği halinde dahi ilk aşamada 10 günlük süreçte 100.000’in üzerinde, ikinci aşamada 10-30 günlük süreçte yaklaşık 200.000 askerin toplanması çok kolay olmayacaktır. Öngörülen sayıda askerin bir kısmıyla NATO’nun doğu kanadının takviyesinden sonra üyeliği halinde Rusya’ya sınırdaş olan Finlandiya’ya konuşlandırılması ise gelecekte Rusya ile NATO arasında muhtemel sıcak çatışma açısından riskli bir duruma işaret etmektedir.
Öte yandan Pasifik’i önceleyen ABD’nin Avrupa’nın savunulmasını Avrupalılara bırakırken; Yeni Kuvvet Modeli’nin komuta kontrolünün ABD olmadan sürdürülebilirliğine ilişkin kuşkuların gündeme gelmesi kaçınılmaz gözükmektedir.
[1] “NATO 2022 Strategic Concept”, NATO, https://www.nato.int/strategic-concept/, (Erişim Tarihi:08.03.2023).
[2] “Madrid Summit Declaration”, NATO, https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_196951.htm, (Erişim Tarihi:08.03.2023).
[3] “New NATO Force Model”, NATO, https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/2022/6/pdf/220629-infographic-new-nato-force-model.pdf, (Erişim Tarihi:08.03.2023).
[4] Aynı yer
[5] Sven Biscop, EGMONT Policy Brief, https://www.egmontinstitute.be/app/uploads/2022/09/Sven-Biscop_PolicyBrief285_vFinal.pdf?type=pdf, (Erişim Tarihi:08.03.2023).
[6] “A Strategic Compass for Security and Defence”, EU, https://www.eeas.europa.eu/sites/default/files/documents/strategic_compass_en3_web.pdf, (Erişim Tarihi:10.03.2023).
[7] Biscop, a.g.m.
[8] “Political Committe (PC) General Report”, NATO Parliamentary Assembly, https://www.nato-pa.int/download-file?filename=/sites/default/files/2022-12/020%20PC%2022%20E%20rev.2%20fin%20-%20NEW%20STRATEGIC%20CONCEPT%20-%20VALASEK%20REPORT.pdf, (Erişim Tarihi:09.03.2023).
[9] Mehmet Fatih Ceylan, NATO Geçmişi, Günceli, Geleceği, Orion Kitabevi, Ankara 2022, s.167.
[10] “Defence Expenditure of NATO Countries (2014-2022)”, NATO, https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/2022/6/pdf/220627-def-exp-2022-en.pdf, (Erişim Tarihi:09.03.2023).
