Moğolistan gerek şahsına münhasır coğrafi konumu gerek Amerika Birleşik Devletleri (ABD) liderliğindeki Batı ve rakipleri arasında uyguladığı denge politikası gerekse sahip olduğu yeraltı kaynaklarıyla Asya kıtasında yer alan önemli devletlerden biridir. Moğolistan, birçok aktör tarafından önem atfedilen bir devlettir. Bu ise bölgede Moğolistan’ı merkeze alan bir rekabetin doğmasına neden olmaktadır. Ülke hem Batılı devletlerce hem de Rusya ve Çin tarafından bölgesel siyasetin merkezinde konumlanmaktadır.
Moğolistan, yeraltı kaynakları açısından büyük bir potansiyele sahiptir. Bu nedenle Batılı devletler hem Çin ve Rusya’yı zayıflatmak hem de zengin yer altı kaynaklarından yaralanmak istemektedirler. Bu bağlamda küresel aktörler, Moğolistan’la antlaşmalar imzalamak suretiyle ikili ilişkilerini geliştirerek ülkedeki yatırımlarını arttırma gayreti içerisindedirler.
Bu çerçevede, 29 Ağustos 2023 tarihinde Moğolistan ve ABD arasında mineral kaynaklarının yönetimi ve geliştirilmesi konusunda bir mutabakat zaptı imzalanmıştır.[1] Akabinde gerçekleşen görüşmeler sonucunda 3 Ağustos 2023 tarihindeyse ABD’nin Moğolistan’a 25 milyon dolar tutarında yardım gerçekleştireceği duyuruluştur.[2]
Ekonomik finansman sağlama yoluyla Moğolistan’la ikili ilişkilerini geliştirme yoluna giden sadece ABD olmamıştır. 29 Eylül 2023 tarihinde Moğol ve Alman yetkililer arasındaki müzakereler neticesinde Almanya, Moğolistan’a 78 milyon avroluk finansman sağlamayı kabul etmiştir.[3]
Gelişmiş devletlerin, gelişmekte olan ülkelerle ilişkilerini geliştirmek amacıyla finansman sağlama yolunu tercih etmeleri, tarihte eşine sık rastlanan bir hadisedir. Bu bağlamda hem Berlin’in hem de Washington’un Moğolistan’la ilişkilerini yeni bir boyuta taşıma gayesiyle hareket ettikleri görülmektedir.
Moğolistan’la ilişkilerini geliştirmek ve belli alanlarda ilerleme kaydetmek isteyen bir diğer ülkeyse Fransa’dır. Paris, 1997 yılından bu yana Ulanbator’la uranyum konusunda işbirliği içerisindedir.
Dünya Nükleer Birliği, Gobi Havzası’nda yer alan Zoovch Ovoo uranyum yatağının 54.000 tonun üzerinde uranyum kaynağına sahip olduğunu açıklamıştır. Fransız Areva Mines, 1997 yılından beri Dornogovi vilayetinde uranyum araştırmalarında yer almaktadır.[4]
21 Mayıs 2023 tarihinde Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Avrupa’nın enerji egemenliğini garanti altına almak amacıyla Moğolistan’a bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Bu görüşme, öncelikle Avrupa’nın enerji egemenliğini garanti altına almak amacıyla yapılmıştır. Ayrıca Fransa, Moğolistan-Çin ilişkilerinden daha yakın ilişkilere sahip olmak istemiştir.[5]
10 Ekim 2023 tarihine gelindiğinde ise Moğolistan lideri Khurelsukh Ukhnaa, Fransa’ya bir ziyaret düzenlemiştir. Dört gün sürmesi beklenen ziyaret sırasında ikili ilişkilerin yanı sıra enerji ve diğer meseleler hakkında görüşmelerin yapılması planlanmıştır.[6] Medyada yer alan haberler incelendiğinde onay bekleyen anlaşmanın değerinin bir milyardan fazla olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca projenin Fransa’nın stratejik özerkliğini güçlendirmek için önemli miktarda uranyum çıkarmayı mümkün kılması beklenmektedir.[7]
Görüldüğü gibi Batı’nın Moğolistan üzerinde artan ilgisi özellikle yeraltı kaynaklarına odaklanmıştır. İlerleyen süreçte uranyum gibi kömürün de Moğolistan’ın küresel öneminin artmasında etkili olacağı ifade edilebilir.
Sonuç olarak Moğolistan, Doğu ve Batı arasında denge politikasıyla ulusal çıkarlarını maksimize etmeye çalışan bir devlettir. Bu bağlamda gerek Batı’nın gerekse Doğu’nun Moğolistan’a karşı artan ilgisi, Ulanbator yönetimi açısından yeni fırsatlar doğurmaktadır. Moğolistan’ın yer altı kaynaklarının, özellikle uranyum ve kömürün hem bölgesel hem de küresel aktörler tarafından ülkeye yönelik ilgiyi arttırması, Moğolistan’ın küresel siyasetteki konumunu sağlamlaştırmaktadır. Diğer taraftan Batı-Çin rekabeti bağlamında enerji güvenliği konusu gündemdeki yerini korumaktadır. Batılı devletlerin hem Rusya’dan alınan enerjiyi kısmak amacıyla Moğolistan gibi üreticilere başvurduğu hem de Çin’in kömür ihtiyacını karşılamasını güçleştirmek amacıyla çeşitli adımlar attığını söylemek mümkündür.
[1] “United States – Mongolia Memorandum of Understanding on Mineral Resources”, U.S. Department of State, www.state.gov/united-states-mongolia-memorandum-of-understanding-on-mineral-resources/, (Erişim Tarihi: 29.08.2023).
[2] “The United States Announces Nearly $13 Million to Advance a Prosperous, Secure, and Resilient Mongolia”, USAID, www.usaid.gov/news-information/press-releases/aug-03-2023-united-states-announces-nearly-13-million-advance-prosperous-secure-and-resilient-mongolia, (Erişim Tarihi: 03.08.2023).
[3] “Government Of Germany to Provide 78 million Euro to Mongolia”, Aki Press, https://akipress.com/news:734154:Government_of_Germany_to_provide_78_million_Euro_to_Mongolia/, (Erişim Tarihi: 29.09.2023).
[4] “Mongolia President Begins France Visit to Discuss Uranium Mining, Energy”, RFI, www.rfi.fr/en/international/20231010-mongolia-president-begins-france-visit-to-discuss-uranium-mining-energy, (Erişim Tarihi: 10.10.2023).
[5] “Macron Makes First French Presidential Visit to Mongolia”, France 24, www.france24.com/en/asia-pacific/20230521-president-macron-makes-first-french-presidential-visit-to-mongolia, Erişim Tarihi: 10.10.2023).
[6] “Mongolia President Begins France Visit to Discuss Uranium Mining, Energy”, MNA International, www.macaubusiness.com/mongolia-president-begins-france-visit-to-discuss-uranium-mining-energy/, (Erişim Tarihi: 11.10.2023).
[7] Aynı yer.
