Yunanistan Başbakanı Kriakos Miçotakis, 16 Mayıs 2022 tarihinde Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ziyaretine başlamıştır. 17 Mayıs’ta ise ABD Senatosu ve Temsilciler Meclisi’nin ortak toplantısında konuşan ilk Yunan Başbakanı olmuştur. Yunan Dışişleri Bakanı Niko Dendias’ın ise 12 Mayıs 2022 tarihinde Yunanistan Meclisi’nde, “ABD’nin bu onuru Sayın Erdoğan’a ayırıp ayırmadığını hayal edin?” diyerek ülkesindeki Türkiye karşıtlığını harekete geçiren bir açıklama yaptığı hatırlanmaktadır. Aslında bu konuşma, Miçotakis’in siyasi başarılarından kaynaklanmamaktadır. Yunanistan’ın 200 yıllık (!) bağımsızlığı anısına gerçekleşen bir toplantıdır. Doğrusu Yunanistan, 1821 senesinde değil; 1830 yılında bağımsız olmuştur. Fakat Yunanlar ve Batı, Osmanlı İmparatorluğu’na isyan edilen 1821 senesini bağımsızlık sürecinin başlangıcı olarak kabul etmektedir. Bu yüzden de söz konusu konuşmanın 2021 yılında yapılması düşünülmüştür. Ancak Kovid-19 salgını nedeniyle bahse konu olan toplantı 17 Mayıs 2022 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Bu noktada “Miçotakis’in gezisinde hangi konu başlıkları ele alınmıştır?” sorusunu dillendirmek gerekmektedir. Basına yansıyan bilgilere göre görüşmelerde enerji, güncel gelişmeler (F-16, F-35) ve bilindik Yunan savları ABD’li yetkililerle konuşulan başlıklar olmuştur.
Yunanistan’ın Enerji Üssü Olma Çabaları
Atina yönetimi, ülkesini bir enerji üssü haline getirmek için çabalamaktadır. Esasen bu durum, Yunanistan’ın en güçlü tarafıdır. Yunanistan gerek yenilenebilir enerjiye gerekse de katı yakıt ve gaz enerjisine büyük önem vermektedir. Bu çerçevede Yunanistan, Balkanlar bölgesinin enerji üssü olabilmek için çeşitli girişimlerde bulunmaktadır.
Bilindiği üzere Yunanistan, 13 Nisan 2022 tarihinde Avrupa’nın en büyük çift yüzeyli ve yılda 75.000 eve enerji sağlayabilecek güneş çiftliğinin açılışını yapmıştır. 130 milyon avroluk yatırımla kurulan çiftlikte, 500.000 çift yüzeyli panel vardır. Ülke, 2030 yılına kadar, enerji tüketiminin %35’ini yenilebilir kaynaklardan sağlamayı amaçlamaktadır. Yunanistan’ın bu çiftliği, Avrupa Birliği (AB)’nin Yeşil Avrupa hedefiyle de uyumludur.
Birleşmiş Milletler (BM) de katı fosil yakıtlara sıcak bakmamaktadır. Buna karşın Ukrayna Savaşı’ndan dolayı AB, katı yakıtlara yönelme eğilimindedir. Fakat BM, bu konuda Birliği uyarmıştır. Dolayısıyla Yunanistan’ın gerek çağdaş enerji gerekse de AB ve BM gereklilikleriyle uyumlu çalışmaları vardır. Örneğin Yunanistan’ın Atina’nın batısındaki bir adacık olan Revithussa’daki sıvılaştırılmış doğalgaz terminali ve tesislerine gelen artan LNG yükleri, Gazprom’un musluğu kapattığı ve doğalgaz ihtiyacının %90’ını karşıladığı 27 Nisan 2022 tarihinden beri Bulgar piyasasına katkı yapmaktadır.
Yine Yunanistan, 5 Mayıs 2022 tarihinde Dedeağaç’ta Yüzer Depolama ve Yeniden Gazlaştırma Birimi kurmuştur. Bunun açılışını da bölgesel önderliğini sergilercesine, ABD’nin Yunanistan Büyükelçisi Geoffrey Pyatt, AB Konseyi Başkanı Charles Michel ve Bulgaristan, Makedonya ve Sırbistan liderleriyle birlikte gerçekleştirmiştir.
Enerji Nakli ve EastMed
9 Mayıs 2022 tarihinde Yunanistan, ABD, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) ve İsrail Dışişleri Bakanları Dendias, Antony Blinken, Yanis Kasulides ve Yair Lapid, 3+1 biçiminde bir sanal toplantı gerçekleştirmiştir. Dendias, toplantıda, “Yunanistan’ın arabağlantı (Interconnector) ve enerji güvenliğine verdiği önemi vurgulamıştır.”
Bilindiği üzere, Rus gazının Avrupa’ya sevkinin Rusya-Ukrayna Savaşı nedeniyle neredeyse tamamen kesilmesi söz konusudur. Taraflar, birbirine enerji yaptırımları uygulamaktadır. Her iki taraf da hem pazarlarını hem de güzergahlarını değiştirme arayışındadır. Bu noktada EastMed, AB için bir ümit olarak görülmektedir. Lakin ABD, ihtilaflı bölgeden geçtiği gerekçesiyle bahse konu olan projeyi uygulanabilir bulmadığını belirtmiş ve girişimden çekilmiştir. Dolayısıyla Yunanistan, ABD’yi, “ben enerji üssüyüm” diyerek enerji taşımacılığında ve EastMed’e tekrar dönme konusunda ikna etmek istemektedir.
Bu karmaşık enerji ortamında Yunan Armatörler Birliği Başkanı Melina Travlos, “Yunanistan’a ait filo, denizcilik alanındaki lider rolünü sürdürüyor” ve “AB filosunun %59’unu temsil ediyor. Dünya tanker filosunun %32’sini, dökme yük gemilerinin %25’ini ve LNG gemilerinin %22’sini denetlemektedir”[1] şeklinde açıklamalarda bulunmuştur. Fakat Rus petrolüne yaptırım kararı, yaptırıma uyma zorunluluğundan dolayı Yunan denizcileri olumsuz etkileyecektir. Hatta taşıma işi Türklere ve Çinlilere yarayacaktır.
Tahmin edileceği gibi Miçotakis, ABD Başkanı Joe Biden ve diğer ABD’li yetkililerle bu konuyu da görüşmüştür. Atina tarafından “Yunan denizciler, Rusya’ya uygulanan petrol yaptırımından ya muaf tutulsun ya da Türkler de bu yaptırımlara katılsın” şeklinde bir yaklaşım savunulmaktadır. Eğer Yunanistan, ABD ve AB’ye bu isteğini kabul ettiremezse, Yunan gemiciler AB’ye ya ABD ve Afrika petrollerini taşıyacak ya da ilaveten kaçak yollarla Rus petrolünü taşımayı sürdürecektir.
Şüphesiz ekonomik anlamda batık durumdaki Yunanistan’ın bu taşımaya ihtiyacı vardır. Yunanistan’ın 2021 sene sonu itibarıyla dış borcu 556.4 milyar avrodur.[2] Borç batağındaki ülkeye, 12 Mayıs 2022 tarihinde Yeni Nesil AB Kurtarma Fonu kapsamında, Yunan tahvilleri karşılığında, Avrupa Komisyonu tarafından ek 9 milyar avro ödenmiştir. Dolayısıyla Miçotakis’in ziyaretinde ele alınan konuların başında enerji gelmektedir.
Meselenin Türkiye Boyutu
15 Ekim 2021 tarihinde ABD-Yunanistan Karşılıklı Savunma İşbirliği Anlaşması’nın 2. Değişiklik Protokolü imzalanmıştır. Protokol, 12 Mayıs 2022 tarihinde Yunanistan Meclisi’nde, 119’a karşı 181 evet oyuyla kabul edilmiştir. Miçotakis, oylamanın yapıldığı gün mecliste gerçekleştirdiği konuşmasında, “Anlaşma komşularımızın her tür çılgınlığına karşı bir güvenoyudur” diyerek hem Türkiye’yi eleştirmiştir hem de Anlaşma’nın Türkiye’ye yönelik olduğunu ortaya koymuştur.
F-16’ların Yükseltilmesi
Protokolün imzalandığı 15 Ekim 2021 tarihinde Yunanistan Dışişleri Bakanlığı, ülkenin son zamanlarda F-16 jetleri ve Sikorsky helikopterlerinde yaptığı güncellemelerden bazılarının altını çizerek Washington’un Atina’nın F-35 savaş uçağı programına katılma konusundaki ilgisini memnuniyetle karşıladığını belirtmiştir. Dışişleri Bakanı Dendias, 12 Mayıs 2022 tarihinde Miçotakis’in ABD’de yapacağı toplantıda da Türk F-16’sının modernize edilmesine karşı çıkacağını dile getirmiştir. Bu kapsamda Dendias, “Türk cephaneliğinin modernize edilmesi biçim için ciddi bir sorundur. Bu konuda Yunanistan’ın görüşü nettir ve ziyarette açıkça belirteceğiz” şeklinde konuşmuştur.
Türkiye, 40 yeni F-16 satın alma ve mevcut 80 F-16’sını da aynı sürüme yükseltme isteğini, 2021 yılının Ekim ayında ABD’ye ilermiştir. Özellikle de Rusya-Ukrayna Savaşı’nın, ABD nezdinde, Türkiye’nin önemini artırdığı düşünülmektedir. Bu nedenle de Ankara’nın talebinin kabul edilmesi beklenmektedir. Bu ise Atina’da rahatsızlık yaratmaktadır.
F-35’lerin Üretimi ve Teslimi
Yunanistan, Türkiye’nin çıkarıldığı F-35 savaş uçağı programına dâhil olmak istediğini açıklamıştır. Yunanistan’ın elindeki S-300 hava savunma füzelerini Almanya’ya vermesi, Almanya’nın da eski olan bu füzeleri modernize ettikten sonra Ukrayna’ya teslim etmesi planlanmaktadır. Bu füzeleri 1997 senesinde GKRY, Rusya’dan almış; fakat Türkiye’nin tepkisi üzerine Yunanistan’a devretmiştir. Füzelerin Girit’e konuşlandırıldığı bilinmektedir. Her ne kadar eski teknoloji olsalar da bu füzelerin kendisi için hâlâ faydalı olduğuna inanan Yunanistan, S-300’leri Ukrayna’ya vermeye sıcak bakmamaktadır. Ancak füzeleri F-35 karşılığında verme olasılığı vardır. Öte yandan bu durumun Atina-Moskova ilişkilerinde birtakım gerilimlere sebebiyet verebileceği de göz ardı edilmemelidir.
2017 senesinde Rusya’dan S-400 savunma füzeleri aldığı için Türkiye, F-35 imal sürecinden çıkarılmış ve CAATSA yaptırımlarına tabi tutulmuştur. Türkiye’nin bu çıkarılmadan 1.4 milyar dolar civarında zarara uğradığı düşünülmektedir. Gelinen noktada ABD’deki pek çok devlet adamı, Türkiye’yi Rusya’yla yakınlaşması nedeniyle cezalandırdıklarını; fakat daha fazlasının Ankara’yı kaybetmek anlamına geleceğini düşünmektedir.
Ege ve Doğu Akdeniz
Miçotakis, 12 Mayıs 2022 tarihindeki konuşmasında, Türkiye’nin uçuşlarının ziyarette ele alınacağını açıklamıştı. Buna ek olarak Kıbrıs ve Pontus meselelerini de gündeme getirdiği öğrenilmiştir.
Diğer taraftan Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon çalışmaları ve deniz yetki alanları konusu, Yunanistan için bir saha mücadelesidir. Bu anlamda Atina, Washington yönetiminin desteğini almayı arzulamakta ve hatta bu desteğin hayati önem taşıdığına inanmaktadır. Esasen Atina yönetiminin Suda’da (Girit), ABD için ikinci bir deniz üssü kurulmasına onay vermesi de mevzubahis destek arayışının bir yansımasıdır. Aynı zamanda bu durum, Yunanistan’ın ulusal harekât planı ve Doğu Akdeniz’de kalıcı bir varlık kurma kararıyla da ilişkilidir.
Tüm bu bilgiler doğrultusunda, Miçotakis’in ABD ziyaretini iki boyut üzerinden değerlendirmek mümkündür. Bunlardan ilki enerji meselesidir. Zaten enerji, iki devleti bir araya getiren temel hususlardandır. İkinci ise Yunanistan’ın düşman olarak gördüğü Türkiye’yle olan sorunlarına uluslararası destek bulma çabasıdır. Bir diğer ifadeyle Türkiye’nin ABD’ye şikâyet edilmesidir.
[1] “Greeks own 59% of EU fleet”, Ekathirmeri, https://www.ekathimerini.com/economy/1184280/greeks-own-59-of-eu-fleet/, (Erişim: 13.05.2022).
[2], “External debt”, Bank of Greece, https://www.bankofgreece.gr/en/statistics/external-sector/external-debt, (Erişim: 14.05.2022).
