2004 yılında Avrupa Birliği’ne (AB) katılan eski Doğu Bloku ülkesi Macaristan, söz konusu yıldan itibaren AB fonlarından yararlanmaya başlamıştır. Macaristan’da 2010 yılında, daha önce 1998-2002 yılları arasında da Başbakan olarak görev yapan Viktor Orban’ın iktidara gelmesi, AB – Macaristan ilişkileri adına bir dönüm noktası olmuştur. Orban, 2010 yılından itibaren kesintisiz bir şekilde Macaristan Başbakanı olarak görev yapmış ve ülkesinde izlemiş olduğu politikalar nedeniyle Brüksel’in tepkisini çekmiştir. Özellikle AB ile Macaristan Hükûmeti arasında; demokratik prensipler, insan hakları, Avrupa’ya göç ve son olarak da Rusya’ya uygulanan yaptırımlar konusunda önemli farklar bulunmaktadır.
AB Nisan ayında, Macaristan’ı mali yardımların kesilebileceği konusunda uyararak, Budapeşte’ye karşı cezai işlem başlatmıştır.[1] AB’nin bu girişimi, bir milat olarak kabul edilmiştir, zira daha önce hiçbir üye devlete karşı AB resmi kurumları tarafından böylesine bir cezai işlem başlatılmamıştır. Söz konusu kararın, Viktor Orban’ın 3 Nisan 2022 tarihinde gerçekleşen seçimleri yeniden kazanmasının ardından gelmesi bir tesadüf olarak değerlendirilmemelidir.
AB açısından Macaristan, huysuz bir müttefik görümündedir. Macaristan’a fon kesintisinin gündeme gelmiş olması, artık birlik içerisinde Orban’a karşı olan sabrın tükendiğinin belirgin bir göstergesidir. Macaristan’ın ulusal para birimi Forint’in kaybettiği ciddi değer göz önüne alındığında,[2]AB’nin Macaristan’a uygulayacağı olası fon kesintisinin Budapeşte üzerinde oldukça etkili olacağı açıktır.
Viktor Orban, ülkede enflasyonun arttığı sırada Brüksel ile bir anlaşma yapmak için giderek artan bir baskı altına girmiştir. Özellikle, Haziran ayından itibaren AB ile Macaristan arasında fon sorununun çözüme kavuşturulması için görüşmeler yapılmış olsa da Brüksel yönetimi, Macaristan’a Covid-19 toparlanma fonu konusunda 15.5 milyar avroya erişim sağlanmasına dair güncelleme yapmadığını söylemiştir.[3] Temmuz ayında ise, Macaristan Adalet Bakanı Judit Varga, Budapeşte’nin yargı reformu, yasama, ve enerji sistemi konularında tavizler vermesi nedeniyle Avrupa Komisyonu’yla müzakerelerin daha yapıcı hale geldiğini söylese de AB yetkilileri bir dizi sorunun çözülmeden kaldığını vurgulamıştır.[4] Özellikle AB’nin Macaristan’dan “yolsuzlukla mücadele” gibi konularda beklentisinin büyük olması, görüşmelerin bir noktada tıkanmasına neden olmuştur.
AB ile Macaristan arasında fon sorununun devam ettiği süreçte Orban, ayrıca, AB karar alma mekanizmasının işleyişini de zor durumda bırakmaktadır. Temmuz 2022 tarihindeAlmanya Şansölyesi Olaf Scholz, “Büyük güçlerin rekabet ettiği bir dünyada sesimizi duyurmaya devam etmek istiyorsak, örneğin artık dış politikada ulusal vetoları göze alamayız.”[5] demiştir. Her ne kadar Scholz, bir ülke isminden söz etmemiş olsa da, bu ülkenin Macaristan olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Zira Macaristan, Rusya’ya yönelik uygulanan yaptırımlara sesini yükselten tek AB üyesi olmuş ve bloğun dış politika konusunda aldığı kararlarda uyum sağlanmasını engelleyen bir politika takip etmiştir. AB’nin yapısı gereği bütün üye devletler, veto hakkına sahiptirler. Ancak veto hakkının AB’ye göre, Orban tarafından bloğun çıkarları yönünde kullanılmaması, Brüksel’de huzursuzluk yaratmaktadır. Orban, bu sayede AB’nin aldığı kararlara doğrudan etki edebilmektedir. Bu huzursuzluk öyle bir noktaya çıkmış olacak ki AB’nin en güçlü devleti olarak nitelendirilen Almanya tarafından dahi “veto konusu” gündeme getirilmiştir. Bu bakımdan ilerleyen zamanlarda AB’de veto çerçevesinde bir revizyona gitmesi beklenilebilir. Tüm bunlar Orban’ın AB’ye yarattığı sorunları göstermekte ve bir bakıma bloğun niçin Macaristan’la fon sorunu yaşadığına işaret etmektedir.
Görüleceği üzere, AB’nin Macaristan ile olan anlaşmazlıkların çözümünde açıkça ekonomi kartını oynamaya çalıştığı görülmektedir. AB, Orban’a isteklerini kabul ettirebilmek için Macaristan’ın kötü ekonomik gidişatından faydalanmaya çalışmaktadır. Ekonomisi gittikçe kötüleşen Macaristan’da Başbakan Viktor Orban ise bu soruna çözüm bulabilmek için AB fonundan yararlanmak istemektedir. Orban, bu nedenle kısa bir süre önce, AB’nin Macaristan’a karşı başlattığı disiplin süreci sırasında dondurduğu fonlardan yararlanmak için üst düzey bir yetkiliyi Brüksel’e göndermiştir.Macaristan yıl sonuna kadar bloke edilen AB fonları konusunda bir anlaşmaya varılamaması durumunda, Covid kurtarma fonlarından 4.64 milyar avro kaybedecektir.[6]Macaristan’ın baş müzakerecisi Tibor Navracsics, The Guardian’a verdiği demeçte, yıl sonuna kadar potansiyel 15 milyar avro değerinde Covid kurtarma fonu üzerine bir anlaşma konusunda iyimser olduğunu söylese de[7], gidişat Macaristan açısından pek iç açıcı görünmemektedir.
Orban’ın blok içerisinde yarattığı huzursuzluk, AB’nin Budapeşte’ye olan yardım fonlarını koşullara bağlamasına neden olmuştur. AB içerisinde kimi çevrelerce Macaristan’a fonların tamamen durdurulması dahi gündeme gelmiştir.[8] Macaristan’ın AB’nin istediği yönde somut adımlar atılmadığı müddetçe, AB fonlarından yararlanması pek mümkün görünmemektedir. Zira AB’nin yardım fonuna izin vermesi, bir bakıma Orban yönetiminin onaylanması anlamına gelecektir. İşte AB’yi düşündüren nokta da budur. Bu bakımdan bakıldığı zaman AB, doğru zamanı ve taleplerinin yerine getirilmesini bekleyecektir.
Sonuç olarak, AB, Macaristan Hükümeti’ne taleplerini kabul ettirebilmek amacıyla son çare olarak mali yardımların kesilmesini gündeme almış ve bu yardımların verilmesi için Macaristan’a birtakım şartlar dayatmıştır. AB tarihinde ilk kez bir üye devlete karşı cezai işlem başlatılması, AB-Macaristan ilişkilerindeki gerginliğin çıktığı noktaya göstermesi bakımından dikkat çekicidir. İlerleyen süreçte, AB’nin Macaristan ile olan ilişkilerinde havuç-sopa stratejisini uygulayacağını söylemek yanlış olmayacaktır. Macaristan’ın AB’den mali yardım alabilmesi; ancak AB’nin şartlarını kabul etmesi halinde gerçekleşecektir.
[1]“Brussels triggers rule of law mechanism for very first time against Hungary”, Euronews, https://www.euronews.com/2022/04/27/brussels-triggers-rule-of-law-mechanism-for-very-first-time-against-hungary, (Erişim Tarihi: 12.08.2022).
[2]“Hungarian forint: one of the world’s weakest currency”, Daily News Hungary, https://dailynewshungary.com/hungarian-forint-not-only-the-regions-but-the-worlds-weakest-currency/, (Erişim Tarihi: 12.08.2022).
[3]“No updates on unlocking billions for Hungary, says EU Commission”, Reuters, https://www.reuters.com/article/hungary-economy-eu-idUSKBN2OA1EK, (Erişim Tarihi: 12.08.2022).
[4]“Hungary optimistic on €15bn EU funds after pledges on energy and corruption”, Financial Times, https://www.ft.com/content/c8b56137-f769-451d-8408-928767652897 , (Erişim Tarihi: 12.08.2022).
[5] “Germany’s Scholz Says EU Can No Longer Afford National Vetoes”, Radio Free Europe/Radio Liberty, https://www.rferl.org/a/eu-scholz-no-veto/31947439.html , (Erişim Tarihi: 12.08.2022).
[6]“Hungary tries to unlock funds frozen amid EU disciplinary process”, The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2022/aug/08/hungary-tries-to-unlock-funds-frozen-amid-eu-disciplinary-process , (Erişim Tarihi: 13.08.2022).
[7] Aynı Yer.
[8]“MEPs, rule of law experts call on the Commission to cut all EU funds to Hungary”, Euractiv, https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/meps-rule-of-law-experts-call-on-the-commission-to-cut-all-eu-funds-to-hungary/, (Erişim Tarihi: 13.08.2022).
